85 χρόνια από την εκτέλεση του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα

Επιμέλεια: Γιάννης Δελημάρης

Με αφορμή τη συμπλήρωση των 85 χρόνων από το θάνατο του ρίχνουμε σήμερα μια γρήγορη ματιά στη ζωή και το έργο ενός από τους κορυφαίους ποιητές και δραματουργούς του περασμένου αιώνα, του Ισπανού Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.

Όσα πρέπει να γνωρίζουμε

1. Ο Λόρκα (ολόκληρο το όνομα του είναι Φεδερίκο δελ Σαγράδο Κοραθόν δε Χεσούς Γαρθία Λόρκα) γεννήθηκε το 1898 σε ένα μικρό χωριό της περιφέρειας της Γρανάδας. Είχε μια καλή παιδική ζωή και από πολύ μικρός άρχισε να ασχολείται με τις τέχνες. Μεγάλη επιρροή στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του πιστεύεται πως άσκησε η μητέρα του, Βιθέντα, η οποία του μετέδωσε το πάθος της για τη μουσική. Οι γονείς του ασχολούνταν με τη γη.

2. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής του βασανίστηκε από το γεγονός ότι ήταν ομοφυλόφιλος, καθώς για τα δεδομένα της εποχής ήταν κάτι μη αποδεκτό. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε πολλά προβλήματα στον Λόρκα, ενώ όπως είναι φυσικό τον επηρέαζε ψυχολογικά οδηγώντας τον συχνά στην κατάθλιψη.

3. Ο Λόρκα συνδέθηκε φιλικά με πολλούς άλλους μεγάλους σύγχρονούς του καλλιτέχνες. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του είχε την ευκαιρία να γνωρίσει προσωπικότητες όπως Λουίς Μπουνιουέλ, Γκρεγόριο Μαρτίνεθ Σιέρρα και φυσικά ο Σαλβαδόρ Νταλί με τον οποίο για μεγάλο χρονικό διάστημα υπήρξαν πολύ καλοί φίλοι με πολλούς να θεωρούν ότι ο Λόρκα ήταν ερωτευμένος μαζί του.

4. Τα περισσότερα έργα του απέκτησαν μεγάλη φήμη. Παρ’ όλα αυτά δεν ήταν λίγες οι φορές που ο ποιητής λογοκρίθηκε για τα κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα που περνούσε μέσα από αυτά. Η λογοκρισία αυτή των έργων του Λόρκα συνέχισε να υφίσταται στην Ισπανία ακόμη και πολλά χρόνια μετά το θάνατο του.

5. Κάτι που φαίνεται πως δεν άρεσε καθόλου στον Λόρκα είναι να τον ταυτίζουν με συγκεκριμένες θεματικές. Για παράδειγμα παρ’ ότι η ποιητική του συλλογή Romancero gitano (στα αγγλικά Gypsy Ballads), που πραγματεύεται σε μεγάλο βαθμό την κουλτούρα των Τσιγγάνων, αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του, ο ίδιος φαίνεται πως ενοχλούνταν όταν τον αποκαλούσαν «ποιητή των Τσιγγάνων», καθώς των ταύτιζαν με μια μόνο θεματική.

6. Μεγάλη επιρροή στην εργογραφία του άσκησε η παραμονή του και οι σπουδές του στη Νέα Υόρκη. Μερικά από τα πιο σπουδαία έργα του γράφτηκαν ενώ ήταν εκεί και με βάση τα βιώματα του. Χαρακτηριστικό αυτών είναι το ποίημα «Ποιητής στη Νέα Υόρκη». Οι σπουδές στην Νέα Υόρκη δεν ήταν τόσο αποτέλεσμα ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος, όσο μια προσπάθεια της οικογένειας του Λόρκα να τον βοηθήσουν να ξεπεράσει την άσχημη ψυχολογική κατάσταση στην οποία βρισκόταν σε εκείνη τη φάση της ζωής του. Την χρονική αυτή περίοδο ταξίδεψε επίσης και έζησε για λίγο στο Βέρμοντ των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και στην Κούβα.

7. Στα επόμενα χρόνια από την επιστροφή του από τις ΗΠΑ γράφει μερικά από τα πιο γνωστά θεατρικά του έργα όπως ο «Ματωμένος γάμος», η «Γέρμα» και «το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα», έργα που πραγματεύονται τη κοινωνική καταπίεση κι έχουν έκδηλο το ανθρώπινο στοιχείο.

8. Πίστευε πολύ στη δύναμη του θεάτρου να επιφέρει κοινωνικές αλλγές. Θεωρούσε ότι «είναι ένα σχολείο κλάματος και γέλιου, ένα ελεύθερο φόρουμ, όπου οι άνθρωποί μπορούν να αμφισβητήσουν τις νόρμες που έχουν ξεπεραστεί ή είναι λανθασμένες και να εξηγήσουν με ζωντανά παραδείγματα τις αιώνιες νόρμες της ανθρώπινης καρδιάς». Την αξία αυτή προσπάθησε να περάσει και μέσα από τη θητεία του ως διευθυντής της εταιρείας Teatro Universitario la Barraca, μιας εταιρείας του Υπουργείου Παιδείας που είχε ως στόχο να διαδώσει τις θεατρικές παραγωγές στις πιο απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές της χώρας.

9. Ο Λόρκα εκτελέστηκε από ακροδεξιούς Ισπανούς κατά τους πρώτους μήνες του Ισπανικού εμφυλίου. Τα αίτια της εκτέλεσης του ήταν πολιτικά και είχαν να κάνουν με τις αριστερές σοσιαλιστικές απόψεις του ποιητή, ενώ πιστεύεται ότι ένα ακόμη αίτιο της εκτέλεσης του ήταν και ο σεξουαλικός του προσανατολισμός. Η εκτέλεση του συνέβη στις 19 Αυγούστου του 1936 (κατά άλλους στις 18 Αυγούστου), μια μέρα μετά τη σύλληψη του και μερικές μέρες μετά από τη δολοφονία του κουνιάδου του και δημάρχου της Γρανάδα, Μάνιουλ Φερνάντο Μοντεσίνο. Ο τάφος του δεν έχει βρεθεί έως και σήμερα.

10. Η επιρροή του Λόρκα σε μεταγενέστερους καλλιτέχνες είναι φυσικά αδιαμφισβήτητη. Ένας από τους καλλιτέχνες στον οποίο η επιρροή αυτή είναι πολύ έντονη και την οποία ο ίδιος πολλές φορές έχει παραδεχθεί είναι ο συνθέτης και τραγουδιστής Λέοναρντ Κόεν. Πάρα πολλοί Έλληνες συνθέτες μελοποίησαν Λόρκα. Ο μόλις 23 ετών Μάνος Χατζιδάκις γράφει τη μουσική και μελοποιεί πέντε τραγούδια σε μετάφραση Νίκου Γκάτσου. Στον Μεγάλο Ερωτικό η ερμηνεία τής Φλέρυς Νταντωνάκη στο τραγούδι ”Πέρα στο θολό ποτάμι” από το έργο Περλιμπλίν και Μπελίσα. Το 1967 ο Μίκης Θεοδωράκης ολοκληρώνει τη μελοποίηση τού Romancero Gitano σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη. Λοϊζος, Μαμαγκάκης, Κηπουργός και Πασχαλίδης είναι μόνο μερικοί από όσους καταπιάστηκαν με μελοποίηση ποιημάτων του.