85 χρόνια χωρίς τον Φερνάντο Πεσσόα
Η πρωτοτυπία των έργων του και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του ήταν εκείνα που τον διέκριναν στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Λέξεις: Αναστασία Χαρίση
Σαν σήμερα στις 30 Νοεμβρίου 1935 έφυγε από τη ζωή ο Πορτογάλος ποιητής και συγγραφέας Φερνάντο Πεσσόα. Η πρωτοτυπία των έργων του και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του ήταν εκείνα που τον διέκριναν στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Η ζωή του
Ο Πεσσόα γεννήθηκε το 1888 στη Λισαβόνα. Σε νεαρή ηλικία έχασε τον πατέρα του και λίγα χρόνια αργότερα μετακόμισε στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής. Μεγαλώνοντας γνώρισε την αγγλική γλώσσα και κατάφερε το 1903 να μπει πρώτος στο πανεπιστήμιο του Cape Town και να σπουδάσει την αγγλική λογοτεχνία. Το 1905 επέστρεψε στην Πορτογαλία, όπου δεν μπόρεσε να συνεχίσει τις σπουδές του. Έτσι, με στόχο να εξασφαλίσει τα προς το ζην, στράφηκε προς το εμπόριο. Λάτρεψε τη Λισαβώνα στην οποία έζησε μέχρι το θάνατο του.
Έζησε μια μοναχική και εργένικη ζωή. Δεν παντρεύτηκε ούτε έκανε παιδιά. Παρ’όλα αυτά, η απομόνωσή του από τον κόσμο του έδωσε την δυνατότητα να αφιερώσει χρόνο στη συγγραφή των έργων του και να δημιουργήσει μια πολύτιμη κληρονομιά για τις επόμενες γενιές. Σε ηλικία 47 ετών, λίγες ώρες πριν αφήσει την τελευταία του πνοή (από κολικό νεφρού), έγραψε τις τελευταίες του λέξεις: “I Know not what tomorrow will bring” (Δεν ξέρω τι θα φέρει το αύριο).
Μοναδική του αγάπη η Ofélia Queiroz που γνώρισε το 1919. Τα ερωτικά του γράμματα προς εκείνη που δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατο του έδειξαν μια άγνωστη πτυχή του χαρακτήρα του.
Το έργο του
Ο άνθρωπος που εισήγαγε το μοντερνισμό στην τέχνη της Πορτογαλίας. Έργο του ανακαλύφθηκε με 27 διαφορετικές υπογραφές. Όταν πέθανε βρέθηκαν στο σπίτι του ένα μπαούλο με 27.453 χειρόγραφα.
Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του παρέμεινε αδημοσίευτο μέχρι τον θάνατό του. Δεν έχανε την ευκαιρία να συνεχίσει την συγγραφή του, με ό,τι χαρτιά είχε στη διάθεσή του, ακόμα και εκείνα των επιχειρήσεων που συνεργαζόταν. Τα έργα του φρόντισε ο ίδιος να αποθηκευτούν και να ασφαλιστούν στο περίφημο μπαούλο του, το οποίο βρέθηκε μετά τον θάνατό του. Με το τρόπο αυτό εξασφάλισε την κληροδότησή τους στον μελλοντικό κόσμο της λογοτεχνίας.
Ως τότε, ο Πεσσόα είχε δημοσιεύσει το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Mensgem, δύο πλακέτες με αγγλικά ποιήματα και μερικά λογοτεχνικά και πολιτικά μανιφέστα. Το 1915 κατόρθωσε να εκδώσει το έντυπο “Οrpheu”, μέσω του οποίου εισήγαγε την έννοια του μοντερνισμού στη χώρα. Ακόμη, το 1924-25 σε συνεργασία με άλλους έγινε ο εκδότης της επιθεώρησης “Athena”, σήμα κατατεθέν του πορτογαλικού μοντερνισμού.
Τα σπουδαία έργα του ήρθαν στο φως της δημοσιότητας μέσα από οκτώ τόμους, μετά τον θάνατό του. Όλα ήταν υπογεγγραμμένα με τα διαφορετικά ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσε ο ίδιος και αντιπροσώπευαν σύμφωνα με τον ποιητή, τις διαφορετικές προσωπικότητές του εαυτού του.
Σε αυτό οφείλεται και ο χαρακτηρισμός του ως ο “άνθρωπος με τις μάσκες”. Γνωστές ως “ετερώνυμοι” του Πεσσόα, οι εικοσι επτά προσωπικότητες στις οποίες απέδιδε ποιητική υπόσταση, με διαμορφωμένο χαρακτήρα και αλληλεπιδραστικές σχέσεις, αποτύπωναν και από μια πτυχή της ψυχοσύνθεσης του. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του «ανίκανο για δράση», μπόρεσε με επιτυχία να αποδείξει το συγγραφικό του ταλέντο.
Μεταξύ αυτών των προσωπικοτήτων ξεχωρίζουν ο Αλεξάντερ Σερτς, ο Αλμπέρτο Καέιρο, ο Ρικάρντο Ρέις και ο Άλβαρο ντε Κάμπος. Ο καθένας ασκούσε διαφορετικό επάγγελμα και είχε τη δική του ξεχωριστή προσωπικότητα. Σύμφωνα με τον Πεσσόα και τους χαρακτήρες που είχε δημιουργήσει, ήταν εφικτό να είναι κάποιος συγχρόνως πλούσιος και δαιμόνιος τραπεζίτης κι ένας ολοκληρωμένος αναρχικός που πολεμά για την απελευθέρωση της κοινωνίας.
Τα λόγια του
“Αν η καρδιά μπορούσε να σκεφτεί, θα σταματούσε.”
“Ποτέ δεν αγαπάμε κανέναν. Αγαπάμε αποκλειστικά την εικόνα που διαμορφώνουμε για κάποιον. Αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας κατασκευή, στην ουσία δεν αγαπάμε παρά τον εαυτό μας.”
“Δεν παραπονιέμαι για τη φρίκη της ζωής. Παραπονιέμαι για τη φρίκη της δικής μου ζωής.” Τα λόγια του προδίδουν τον απαισιόδοξο χαρακτήρα και την πεσιμιστική αντίληψή του, για την οποία χαρακτηρίστηκε πρωτοπόρος, κερδίζοντας έτσι την αναγνώριση από τους Πορτογάλους ως τον εθνικό τους ποιητή.
