90s: Το αλφαβητάριο μιας δεκαετίας

Ακρότητες

Καιρικά φαινόμενα που σάρωσαν τον πλανήτη Γη, El Ninio, αύξηση θερμοκρασίας. Οι θρησκευτικοί φανατισμοί, η έξαρση του εθνικισμού, όπως και τα νέα πάθη, ανάμεσα σε λαούς που ζούσαν ειρηνικά για χρόνια. Ο διαμελισμός και οι εμφύλιοι στη Γιουγκοσλαβία και στη Ρωσία. Μακελειά σε σχολεία. Η Αμερική βλέπει τα παιδιά της να μετατρέπονται σε σίριαλ κίλερ. Η Ιαπωνία μυρίζει δηλητηριώδη αέρια στο μετρό. Η Ρωσία κοιτά τις πολυκατοικίες να εκτοξεύονται στον ουρανό σαν πυροτεχνήματα. Μια ακραία δεκαετία τελειώνει.

Βιοτεχνολογία

Μπήκε στη ζωή μας τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας. Είναι απλώς το κατασκευασμένο μέλλον. Γενετικές παρεμβάσεις, κλωνοποιημένα πρόβατα, τεχνητοί ιστοί, γονίδια παντός είδους, συμπεριλαμβανομένης και της εξυπνάδας, μοριακή βιολογία. Ο άνθρωπος επεμβαίνει στη φύση, συνήθως διορθωτικά, για να βελτιώσει ποιότητες και λάθη, συχνά όμως ανεξέλεγκτα και με ανυπολόγιστες συνέπειες από τη χρήση των νέων μεθόδων. Η Ντόλι αποτελεί μασκότ της εποχής.

Γράμματα

Στα χρόνια του ’90, η Ελλάδα γνώρισε μια πρωτοφανή εκδοτική δραστηριότητα. Χιλιάδες τίτλοι βιβλίων κυκλοφόρησαν στα βιβλιοπωλεία από τους οποίους ένα τεράστιο ποσοστό ήταν ελληνικοί. Έχει κανείς την αίσθηση ότι ένας στους εκατό Έλληνες γράφει βιβλίο. Το ακόμη μεγαλύτερο μπουμ έγινε στα περιοδικά. Περισσότερα από εξακόσια περιοδικά κυκλοφορούν αυτή τη στιγμή για κάθε γούστο. Η κυκλοφορία των περισσότερων συνοδεύτηκε από δώρα που ξεκινούσαν από ένα CD και έφταναν σε πιστολάκι για τα μαλλιά.

Δίαιτα

Η δεκαετία της φόρµας. Οι Έλληνες ανακαλύπτουν τη χαρά των λάιτ προϊόντων. Τα παντός είδους ντελίβερι φέρνουν στο σπίτι ελαφριά γεύµατα, τα ράφια των σούπερ µάρκετ γεµίζουν διαιτητικά, κάθε γειτονιά αποκτά γυµναστήριο και η σύσφιξη στα ειδικά κέντρα αδυνατίσµατος θεωρείται το τελευταίο στάδιο πριν από τη λιποαναρρόφηση. Λέξεις άγνωστες δέκα χρόνια πριν, αποτελούν πια το µενού των καθηµερινών συζητήσεων. Και οι γυµνάστριες των πρωινάδικων ξυπνούν τύψεις στις χονδρές και πόθους στους κυρίους τους.

Επικοινωνία

Η νέα επικοινωνία δεν έχει να κάνει µε γράµµατα και ταχυδρόµους. Τα e-mail το πρωί στον υπολογιστή, τα µηνύµατα στο κινητό, σκίτσα και φωτογραφίες που έρχονται µε φαξ. Οι παραδοσιακές µορφές επικοινωνίας έδωσαν τη θέση τους σε νέες ταχύτατες µεθόδους που φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους. Οι τηλεδιασκέψεις κάνουν φοιτητές από διαφορετικά πανεπιστήµια να νιώθουν σαν να κάθονται σε διπλανά έδρανα. Μια σειρά 090 για µονοχικές ψυχές λύνουν το πρόβληµα της απόγνωσης. Λάιβ ή σε chat rooms. Στο νέο παγκόσµιο χωριό, ο κόσµος µοιάζει µικρότερος.

Ζωή

Στη δεκαετία αυτή, η ανθρωπότητα µε την υπενθύµιση της «Greenpeace» και άλλων οικολογικών οργανώσεων, που δεν τα κατάφεραν να επιβιώσουν, συνειδητοποίησε πως τίποτε στον πλανήτη δεν είναι πια το ίδιο. Μαζί µε την «Act up», τους «Γιατρούς του Κόσµου», τους «Γιατρούς χωρίς σύνορα» και τη «Διεθνή Aµνηστία», αποτέλεσαν τους φύλακες αγγέλους του πλανήτη, που ψυχορραγεί. Οι εθελοντικές οργανώσεις κερδίζουν διαρκώς έδαφος. Από κυρίες που εµψυχώνουν ορφανά παιδιά, µέχρι οµάδες διάσωσης σεισµοπαθών και ανοικοδόµησης κατεστραµµένων, από πολέµους, πόλεων.

Ημίθεοι

Τα παιδιά του σταρ σίστεµ. Σε αυτή τη δεκαετία, περισσότερο από ποτέ τα φώτα της δηµοσιότητας ανέδειξαν και έθαψαν ανθρώπους, φτιάχνοντας σούπερ σταρ, που στη συνέχεια τους πούλησαν, κάνοντας κόσµο και κοσµάκη πλούσιο. Η Νταϊάνα, η Μαντόνα, ο Λεονάρντο Ντι Κάπριο, ο Μπιλ Κλίντον, ο Βερσάτσε, ο Μπιλ Γκέιτς και εκατοντάδες περιπτώσεις ανθρώπων που εκτέθηκαν εκούσια ή ακούσια ως βορρά στα µίντια. Πολλοί από αυτούς έκαψαν τα φτερά τους, άλλοι απλώς επιβίωσαν, ενώ οι πιο ανθεκτικοί συνεχίζουν και στο µέλλον.

Θύμιση

Κάθε µέρα, η δεκαετία του ενενήντα προσθέτει µερικές χιλιάδες νέα νούµερα στις δραστηριότητες του δυτικού κόσµου. Τα ΡΙΝ, οι κωδικοί, για να ανοίξεις το κινητό, να πάρεις λεφτά από το µηxάνηµα της τράπεζας, να ακούσεις τα µηνύµατα από τον τηλεφωνητή, να µπεις στο Ίντερνετ, να ενεργοποιήσεις τον συναγερµό. Η µνήµη εξασκείται στην αποµνηµόνευση αριθµών. Η παραβίαση της προσωπικής ζωής γίνεται σενάριο κινηµατογραφικών ταινιών, και κανείς δεν είναι πια σίγουρος για τις ιδιωτικές στιγµές του.

Ίντερνετ

Όταν το συνέλαβαν ως σχέδιο, δεν φαντάστηκαν πως η ζωή δεν θα ήταν ίδια µετά από αυτό. Κατάφερε να βάλει στην οθόνη του υπολογιστή ολόκληρο τον κόσµο. Kατήργησε βιβλιοθήκες, αρχεία, τρέξιµο, χαµένες ώρες. Έφερε πιο κοντά ανθρώπους, αποτέλεσε αντικείµενο κατάχρησης, όπως κάθε καινούργιο φρούτο. Έλυσε χιλιάδες προβλήµατα, αλλά δηµιoύργησε άλλα τόσα. Η πορνογραφία, το παράνοµο εµπόριο απαγορευµένων ειδών, ακόµη και παιδιών, η εκκόλαψη της εγκληµατικότητας είναι µερικά από αυτά. Το µέλλον µόλις αρχίζει. Να µην ξεχάσουµε τους κυβερνοαντάρτες. Λέγονται χάκερ και τάραξαν τα νερά της παγκόσµιας γαλήνης.

Κινητό

Τα πρωτοείδαµε στα χέρια µικρών σχιστοµάτηδων γιάπηδων στις µητροπόλεις της Νοτιανατολικής Ασίας. Ακολούθησε ολόκληρος ο πλανήτης. Στην αρχη στην Ελλάδα, τα πήραν νεόπλουτοι, κοσµικές και ταξιτζήδες. Για να µπει στο κόλπο σύντοµα όλος ο κόσµος. Ένας στους τρεις ‘Eλληνες διαθέτει ήδη, ενώ η πρόβλεψη θέλει το νούµερο να φτάνει σύντοµα το µισό πληθυσµό. Χτυπούν διαρκώς, σε κατάλληλες και ακατάλληλες ώρες και χώρους και, όταν δεν είναι εργαλεία δουλειάς, είναι απλώς το πιο οικείο µέσο επικοινωνίας της δεκαετίας. Για να µη χανόµαστε.

Λέξεις

Άγνωστες λέξεις δέκα χρόνια πριν. CD-ROM, Power Rangers, Credits, Prozac, Ecstasy, IQ, Clumber, Vegetarian, Video Game, Minidisk, DVD, Techno, ChillOut, Windows, Dow Jones, Limit up, Blue Chip, Extreme sports, Cocooning, Trendy, Glossy, Κinky, Exit Polls, Baywatch, Sneakers, Image, Executive, Viagra.

Μόδα

Άνοιξε το δρόμο της ανακύκλωσης, που έγινε αγαπημένο χόμπι παντός είδους σχεδιαστών αυτής της δεκαετίας. Πρώτα στο ντύσιμο και μετά στο ντιζάιν, τα έπιπλα, την αρχιτεκτονική και κάθε δημιουργικό τομέα της αισθητικής, οι συνταγές παλαιότερων δεκαετιών ανακυκλώθηκαν με ταχύτατους ρυθμούς και έτσι, πριν προλάβεις να χωνέψεις την επιστροφή των 70ς, επιστρέφεις ήδη στα χρόνια του ’50. Η ανακύκλωση προχώρησε ωφέλιμα και στην επαναχρησιμοποίηση υλικών, έγινε συνείδηση στους ανθρώπους των πόλεων, ανάγκη επιβίωσης.

Νότες

Το ελληνικό τραγούδι κυριάρχησε. Με δυο τρόπους. Ο ένας, πιο κουλτουριάρικος, έβγαλε μια νέα φουρνιά ποιοτικών ειδώλων. Ο Κότσιρας, ο Αλκίνοος, η Τσαλιγοπούλου, ο Μάλαμας, η Κανά. Από την άλλη, στο βασίλειο της πίστας οι Έλληνες προσκύνησαν τους σταρ με τα μικρά ονόματα και τα μεγάλα κασέ. Ο Σάκης, ο Τριαντάφυλλος, η Μαντώ, η Σαμπρίνα, η Καιτούλα. Δυο κόσμοι πάνω στην πλάκα του σιντί, που αντικατέστησε το αγαπημένο βινύλιο.

Ξένοι

Η έννοια του οικονομικού μετανάστη μπήκε στη ζωή μας από τον βορρά. Στα χρόνια του ’90, μάθαμε να ζούμε με όλες τις φυλές του κόσμου. Άλλοτε αρμονικά, άλλοτε καχύποπτα, άλλοτε επεισοδιακά. Η έννοια της χειρωνακτικής εργασίας άλλαξε αποδέκτες, όπως άλλωστε και η έννοια ύποπτος. Στα πάρκα, οι λέξεις που ακούγονται, είναι πια μια παράξενη εσπεράντο και οι δάσκαλοι απευθύνονται σε πολυεθνικά ακροατήρια. Οι δικοί μας ξένοι έγιναν οικιακοί βοηθοί, απεχθείς μαφιόζοι που απάγουν λεωφορεία ή ακόμη και τηλεοπτικοί ήρωες. «Ντα, γκασπαζά».

Οθόνη

Ο κινηματογράφος επέστρεψε πανηγυρικά. Τα εισιτήρια του «Τιτανικού» ήταν η ρουκέτα που εκτόξευσε τα πράγματα σε μυθικά νούμερα της δεκαετίας του ’60. Στη ζωή μας μπήκαν τα μούλτιπλεξ, οι άψογες αίθουσες, οι τηλεφωνικές κρατήσεις. Το νέο σινεφίλ κοινό δεν θυμίζει σε τίποτε το παλιό. Είναι μεταξύ δεκαπέντε και εικοσιπέντε, πάει σε αμερικάνικες ταινίες, για τις οποίες ξέρει τα πάντα από πριν.

Πολιτική

Στη δεκαετία αυτή, μια γενιά πολιτικών που σφράγισε την ιστορία της Ελλάδας, μας άφησε χρόνους. Ο Ανδρέας και ο Καραμανλής, με τον θάνατό τους πήραν μαζί τους την πολιτική που μεγάλωσε τους γονείς μας. Δεν έχει συγκεντρώσεις, προσωπολατρία και υποσχέσεις για γιοφύρια στην Άρτα. Έχει καινούριες φάτσες, ψύχραιμους λόγους και αριθμούς. Δεν έχει συναίσθημα. Έχει, όμως, αδιαφορία, αποχή και δυσπιστία. Και δημοσκοπήσεις που περιορίζουν το ενδιαφέρον του κοινού για τα αποτελέσματα των εκλογών, στο πρώτο τέταρτο από το κλείσιμο της κάλπης.

Ρέιβ

Μέσα σε μια λέξπ, περιγράφεται ένα ολόκληρο κίνημα, ένας τρόπος ζωής αλλά και η διακωμώδησή του από τον παλιό κόσμο. Οι καινούργιες μουσικές που δεν γράφουν πια μουσικοί αλλά ντι τζέι, τα νέα ναρκωτικά που καίνε τον εγκέφαλο, τα πάρτι σε ξέφωτα ή βιομηχανικούς χώρους, η κουλτούρα της γενιάς Χ. Ατάκα της δεκαετίας, η «μάνα- ρέιβερ».

Σεξ

Η απενoχoπoίηση των αρχών της δεκαετίας έδωσε τη θέση της σε μια νέα συστολή. Αν και το A.I.D.S. ξεπεράστηκε από πρώτο θέμα συζήτησης, νέα ήθη και έθιμα άλλαξαν τον τρόπο που οι άνθρωποι κάνουν έρωτα. Και κυρίως τη συχνότητα. Μιλάμε για σεξ, αλλά δεν το κάνουμε, είναι το σλόγκαν της δεκαετίας, ενώ το μάτι κοιτάζει ηδονοβλεπτικά από την κλειδαρότρυπα του διαδικτύου, όσα δεν μπορεί να κάνει. Αγαπημένο φετίχ των Ελλήνων, τα κορίτσια από την Ανατολική Ευρώπη. Έρχονται και στο γραφείο σε συσκευασία δώρου.

Τηλεόραση

Ποτέ από την εμφάνισή της μέχρι σήμερα η τηλεόραση δεν έγινε τόσο κυρίαρχη στη ζωή μας. Το αξίωμα «δεν υπάρχει, αν δεν το δείξει η τηλεόραση», έγινε αυτή τη δεκαετία προσταγή. Τα κανάλια επιδόθηκαν σε αγώνα δρόμου για την κυριαρχία τους. Κατέγραψαν όλες τις ιδιωτικές στιγμές, μετέτρεψαν κηδείες και γάμους σε σόου, μπήκαν σε σπίτια ανυποψίαστων ανθρώπων, μετέδωσαν μακελειά σε απευθείας σύνδεση, έπαιξαν ρόλο διαμεσολαβητή, δικαστή, τιμωρού. Ακόμη και φιλάνθρωπου με τη μορφή τηλεμαραθώνιων. Καθιέρωσαν νέο σταρ σίστεμ, ανέβασαν και γκρέμισαν πρόσωπα. Η απόλυτη δικτατορία του γυαλιού. Η καλύτερη στιγμή της δεκαετίας λέγεται «Δέκα Μικροί Μήτσοι».

Υπηρεσίες

Μια από τις πιο χαρακτηριστικές νέες εικόνες αυτής της δεκαετίας είναι τα παιδιά με τα μηχανάκια που μεταφέρουν πράγματα στην πόλη. Η έκφραση «πάρε ένα κούριερ» έγινε αγαπημένη συνήθεια στις επιχειρήσεις της επικράτειας. Ακολουθώντας τις επιταγές του υπόλοιπου δυτικού κόσμου που χρησιμοποίησε τις ιδιωτικές εταιρείες μεταφορών αντί για τα αργοκίνητα κρατικά ταχυδρομεία, η Ελλάδα φόρτωσε στα μηχανάκια τα επείγοντα. Και τα παιδιά των κούριερ έγιναν παγκόσμιο σύμβολο και χρησιμοποιήθηκαν μέχρι και στην καμπάνια του Κλίντον, το ’92.

Χρηματιστήριο

Λένε πως ο μακαρίτης ο Ανδρέας Παπανδρέου το μισούσε, επειδή δεν καταλάβαινε την έννοια της υπεραξίας και θεωρούσε τη δουλειά ως το μέσον για την προκοπή. Στην εποχή που ακολούθησε τον χαμό του, έγινε το αγαπημένο παιχνίδι των νεοελλήνων. Εξηντάχρονες ερωτεύτηκαν τον Dow Jones, εργάτες δουλεύουν μετά τη μία, για να δούνε πώς πάει ο δείκτης. Η Ελλάδα τζογάρει και το νέο λεξιλόγιο περιέχει όρους, όπως limit down και Split. Η φρενίτιδα μόλις άρχισε.

Ψώνια

Από το σπίτι. Το τηλεμάρκετινγκ έγινε η χαρά του Νεοέλληνα. Χιλιάδες άχρηστα πράγματα πουλήθηκαν και γέμισαν τα σκρίνια. Σε δημοπρασίες ή απλές πωλήσεις, χαλιά, σαλόνια Λουδοβίκου, αποτριχωτές, κατσαρόλες με διαφανή πάτο και ότι άλλο εφεύραν τα άρρωστα μυαλά των πωλητών. Τώρα τελευταία, έδαφος κερδίζουν τα ψώνια από το Ίντερνετ. Μπαίνεις εικονικά στο σούπερ μάρκετ και γεμίζεις το καρότσι. Μετά κάποιος απλώς σ’ τα φέρνει σπίτι, ενώ για τα υπόλοιπα καθαρίζει η πιστωτική σου κάρτα.

Ώρα

Ο χρόνος αποτελεί τη σημαντικότερη απώλεια των 90ς. Τα ωράρια εργασίας ταλαντώθηκαν σε απίστευτο βαθμό, φτάνοντας τις πρώτες νυχτερινές ώρες, στα κτίρια των επιχειρήσεων τα φώτα μένουν ανοιχτά όλη νύχτα, οι φιλίες έγιναν τηλεφωνικές συνευρέσεις και τον λιγοστό ελεύθερο χρόνο μας προσπαθούν να κλέψουν χιλιάδες νέες ερινύες, απαραίτητες για να είσαι μέσα στα πράγματα. Η σημαντικότερη επίπτωση αφορά στα παιδιά, καθώς η προσμονή μιας πετυχημένης καριέρας αναγκάζει τους γονείς να τα φορτώνουν με δεκάδες εξωσχολικές υποχρεώσεις. Τα περισσότερα κοιμούνται στα θρανία κάποιου φροντιστηρίου Γερμανικών στις έντεκα το βράδυ.