Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος: Οι 52 μήνες της σύρραξης- Η τραγωδία σε αριθμούς

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε αρχικά μία γιγάντια ευρωπαϊκή σύγκρουση που κρίθηκε στο δυτικό μέτωπο, στην Γαλλία και το Βέλγιο, όπου εκτυλίχθηκαν οι μεγαλύτερες και φονικότερες μάχες.

Η σύρραξη άφησε πίσω της εκατομμύρια νεκρούς και στα άλλα ευρωπαϊκά μέτωπα: στην Ρωσία, στα Βαλκάνια, στην Ιταλία. Λόγω των αυτοκρατοριών, σύντομα επεκτάθηκε σε όλες τις ηπείρους. Πολύ γρήγορα κινητοποιήθηκαν οι βρετανικές κτήσεις, ενώ οι αποικίες της Αφρικής έγιναν θέατρο συγκρούσεων, όπως και η Ασία, όπου η Ιαπωνία κατέλαβε τις γερμανικές κτήσεις ήδη από τον Αύγουστο του 1914.

Η είσοδος των Ηνωμένων Πολιτειών, καθυστερημένη, αλλά αποφασιστική, θα συμπαρασύρει το 1917 πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής. Οσο για την Μέση Ανατολή, όπου διεξήχθη σειρά αιματηρών συγκρούσεων, ο χάρτης θα σχεδιασθεί από τη αρχή μετά τον Μεγάλο Πόλεμο.

Ομως, το δυτικό μέτωπο είναι αυτό που θα παραμείνει κατά την διάρκεια όλου του πολέμου το κεντρικό διακύβευμα. Εκεί βρίσκεται η γραμμή μήκους άνω των 700 χιλιομέτρων, που συνδέει την Βόρεια Θάλασσα με την Ελβετία, όπου συγκεντρώνεται τεράστιος αριθμός μαχητών και όπου διεξάγονται οι μεγάλες μυθικές μάχες του πολέμου, συνοδευόμενες από ατελείωτες φάλαγγες νεκρών και τραυματιών.

Πώς οι στρατιώτες, ζώντας μέσα σε τρομακτική αθλιότητα, κατόρθωσαν να κρατήσουν τις θέσεις τους; Αναμφίβολα μέσω της στρατιωτικής πειθαρχίας, του αισθήματος του ανήκειν σε μία ομάδα, της πίεσης των αμάχων από τα μετόπισθεν. Ακόμη πιο βέβαιο, χάρη σε ένα ισχυρό πατριωτικό αίσθημα, που σήμερα είναι πολύ δύσκολα κατανοητό.

Το άπιαστο όνειρο της γρήγορης νίκης

Η έναρξη των εχθροπραξιών είναι κεραυνοβόλα. Τον Αύγουστο 1914, οι Γάλλοι προσπαθούν ματαίως να σπάσουν τις εχθρικές γραμμές στην Λωρραίνη, στην καρδιά των γερμανικών δυνάμεων, ενώ ο γερμανικός στρατός προελαύνει με επιτυχία στο Βέλγιο, διαλύει τις γαλλικές δυνάμεις και προχωρεί προς ένα Παρίσι έρημο από τους κατοίκους του και εγκαταλελειμμένο από την κυβέρνησή του, που έχει υποχωρήσει στο Μπορντό. Ηδη, η γη βάφεται με αίμα: 27.000 γάλλοι στρατιώτες σκοτώνονται το Σάββατο 22 Αυγούστου, την φονικότερη ημέρα ολόκληρης της ιστορίας του γαλλικού στρατού.

Τον Σεπτέμβριο, κατά την διάρκεια της Μάχης του Μάρνη, ο στρατηγός Ζοζέφ Ζόφρ κατορθώνει να σταματήσει με ένα μετωπικό πλήγμα που προκαλεί 500.000 θύματα, τα στρατεύματα του Χέλμουτ φον Μόλτκε, πριν τα απωθήσει προς βορράν. Χωρίς αυτήν την εμβληματική μάχη, που είναι χαραγμένη στην μνήμη των Γάλλων με τις εικόνες των παρισινών ταξί που έχουν επιταχθεί για να μεταφέρουν ενισχύσεις στο μέτωπο, ο πόλεμος θα είχε τελειώσει μέσα σε λίγες εβδομάδες με γερμανική νίκη.

Την ώρα που το μέγεθος των απωλειών απαγορεύει οποιονδήποτε συμβιβασμό, η σφοδρότητα των βομβαρδισμών αναγκάζει τους μαχητές να οχυρωθούν στα χαρακώματα και ξεκινά ένας ατελείωτος πόλεμος φθοράς. Το σενάριο αυτό δεν είχε προβλεφθεί από κανέναν πολεμικό σχεδιασμό. Οι απόπειρες που έγιναν και στα δύο στρατόπεδα για να σπάσουν τις γραμμές του αντιπάλου, απόπειρες που φέρουν επάξια τους χαρακτηρισμούς «μακελειό» και «σφαγή», δεν θα δώσουν κανένα αποτέλεσμα μέχρι το 1918.

Στο ανατολικό μέτωπο, ο πόλεμος των κινήσεων

Το ανατολικό μέτωπο, σε εδάφη με λιγότερο πληθυσμό, δεν θα είναι ακινητοποιημένο: αδύνατον να σκαφτούν χαρακώματα σε τόσο μεγάλες εκτάσεις: Ο πόλεμος στο ανατολικό μέτωπο είναι ένας πόλεμος κινήσεων.

Από το 1914, οι Οθωμανοί, στο πλευρό της Γερμανίας, κλείνουν στα Στενά για να απομονώσουν την Ρωσία. Αυτή εξαπολύει γενική επίθεση κατά της ανατολικής Πρωσίας, που τερματίζεται με δύο βαριές ήττες τον Σεπτέμβριο, στο Τάνενμπεργκ και στην συνέχεια στην Μαζουρία.

Αρχίζει τότε για την τσαρική αυτοκρατορία που βρίσκεται σε αποσύνθεση, η οποία θα ολοκληρωθεί με την επανάσταση, μία μακρά οπισθοχώρηση προς ανατολάς που θα ολοκληρωθεί με την ταπεινωτική συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, η οποία υπεγράφη τον Μάρτιο 1918 ανάμεσα στην νέα κυβέρνηση των μπολσεβίκων και τις κεντρικές αυτοκρατορίες. Η νέα Ρωσία χάνει τα δυτικά της εδάφη και περισσότερο από το 30% του πληθυσμού της.

Στο δυτικό μέτωπο το 1915 ορίζεται από τις μεγάλες, χωρίς αποτέλεσμα, επιθέσεις του γαλλικού στρατού στο Αρτουά και την Καμπανία. Οι μαχητές δοκιμάζουν τον σύγχρονο πόλεμο, στον οποίο τα πολυβόλα και το πυροβολικό δεν αφήνουν κανένα περιθώριο στις επιθέσεις των στρατιωτών. Οι Γερμανοί στην Υπρ κάνουν χρήση χημικών αερίων. Είναι η πρώτη φορά και θα προκαλέσει διεθνή κατακραυγή.

Ολεθρος στα Δαρδανέλια

Την άνοιξη, η ναυτική και χερσαία επιχείρηση των Συμμάχων για το άνοιγμα των Στενών τερματίζεται με συντριπτική ήττα απέναντι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Μάχη της Καλλίπολης). Σε αυτές τις απέλπιδες συγκρούσεις θα θεμελιωθεί η εθνική ταυτότητα πολλών νεαρών Αυστραλών και Νεοζηλανδών.

Αντίθετα, οι Ρώσοι απωθούν τους Οθωμανούς στον Καύκασο και την Αρμενία. Θα ακολουθήσει η σφαγή εκατοντάδων χιλιάδων Αρμενίων από τις οθωμανικές δυνάμεις, που τους κατηγορούν ότι υποστηρίζουν την εχθρική Ρωσία.

Βρετανικές και γερμανικές ναυτικές δυνάμεις συγκρούονται στην Βόρεια Θάλασσα. Με στόχο να απαντήσει στον ναυτικό αποκλεισμό που υφίσταται από την αρχή του πολέμου , η Γερμανία εξαπολύει το 1915 απηνή πόλεμο υποβρυχίων που θα κορυφωθεί το 1917. Ατυχής στρατηγική επιλογή, αφού θα προκαλέσει την είσοδο στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο των Αμερικανών, έπειτα από τον τορπιλισμό από τα γερμανικά υποβρύχια ουδέτερων πλοίων ή πλοίων που μεταφέρουν αμερικανούς πολίτες (όπως το Lusitania).

Βερντέν, το σύμβολο

Το 1916 είναι η χρονιά του Βερντέν. Οι Γερμανοί εξαπολύουν τον Φεβρουάριο μαζική επίθεση, αλλά οι γάλλοι στρατιώτες στα χαρακώματα αντιστέκονται υπό την εμβληματική διοίκηση των στρατηγών Ζοζέφ Ζοφρ, Φιλίπ Πεταίν, Ρομπέρ Νιβέλ. Η μάχη του Βερντέν είναι το αποκορύφωμα του πολέμου των χαρακωμάτων και για τους Γάλλους θα μείνει ως σύμβολο του Μεγάλου Πολέμου, εξαιτίας της σφοδρότητας των συγκρούσεων που θα αφήσει 800.000 νεκρούς και από τις δύο εμπόλεμες πλευρές.

Τον Ιούλιο, οι βρετανικές δυνάμεις εξαπολύουν την μεγαλύτερη επίθεση στην Σομ, που θα εξελιχθεί στις μεγαλύτερη μάχη του πολέμου με 1,2 εκατομμύριο θύματα, Αλλά και εκεί ακόμη οι έχοντες την πρωτοβουλία δεν θα μπορέσουν να σπάσουν τις εχθρικές γραμμές. Η μάχη της Σομ θα σημαδέψει για πάντα την μνήμη των Βρετανών, αλλά και των Γερμανών που επέδειξαν μεγάλη αντοχή.

Στην Μέση Ανατολή, οι Βρετανοί, που εναλλάσσουν νίκες και ήττες, πυροδοτούν την εξέγερση των Αράβων, στους οποίους έχουν υποσχεθεί ανεξαρτησία από την οθωμανική κυριαρχία. Είναι η εποποιία του Λόρενς της Αραβίας. Αλλά, την ίδια στιγμή, Λονδίνο και Παρίσι κάνουν ήδη μεταξύ τους την μοιρασιά της περιοχής με βάση τις συμφωνίες Sykes-Picot, οι οποίες υπεγράφησαν τον Μάρτιο.

Η καμπή του 1917

Το 1917 είναι το έτος καμπής με την είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Είναι επίσης η χρονιά των τελευταίων μεγάλων, αιματηρών και άχρηστων, μαχών. Η αποτυχία της επίθεσης Νιβέλ στο Σεμέν ντε Νταμ την άνοιξη προκάλεσε τις στάσεις στις τάξεις του γαλλικού στρατού και την αναθεώρηση της στρατηγικής των συμμάχων.

Τον Οκτώβριο, οι ιταλικές δυνάμεις υφίστανται την πανωλεθρία του Καπορέτο, αφήνοντας 300.000 αιχμαλώτους στα χέρια των Αυστρο-Γερμανών. Ομως οι κεντρικές δυνάμεις, εξαντλημένες, υποφέροντας από ελλείψεις στρατιωτών και υλικού, δεν κατορθώνουν να εκμεταλλευθούν αυτήν την νίκη.

Στο τέλος του 1917, οι πολεμικές εξελίξεις επιταχύνονται στον νότο: ο βρετανός στρατηγός Εντμουντ Αλενμπι εισέρχεται στην Ιερουσαλήμ, την ώρα που το Ηνωμένο Βασίλειο, με την διακήρυξη του Μπάλφουρ, τάσσεται υπέρ της δημιουργίας στην Παλαιστίνη μίας «πατρίδας» για τον εβραϊκό λαό, αθετώντας τις υποσχέσεις που έχουν δώσει στους Αραβες.

Στο δυτικό μέτωπο, η Γερμανία, απαλλαγμένη από την Ρωσία στο ανατολικό μέτωπο, τα παίζει όλα για όλα για να προλάβει την έλευση των αμερικανικών ενισχύσεων. Τελικά, οι γερμανικές δυνάμεις καταφέρνουν να σπάσουν τις εχθρικές γραμμές την άνοιξη του 1918 και πλησιάζουν και πάλι επικίνδυνα το Παρίσι που βομβαρδίζεται.

Γερμανική κατάρρευση

Ομως, οι γερμανικές δυνάμεις, έχοντας εξαντλήσει τα εφόδιά τους, θα ανακοπούν και πάλι στον ποταμό Μάρνη από τις συμμαχικές δυνάμεις που έχουν τεθεί υπό την διοίκηση του στρατηγού Φερντινάν Φος. Οι Γερμανοί που λίγο απείχαν από την νίκη καταρρέουν κατά την διάρκεια του καλοκαιριού υπό τις επαναλαμβανόμενες συμμαχικές αντεπιθέσεις και ξεκινούν γενική οπισθοχώρηση προς τα σύνορα.

Την ίδια στιγμή, η Αυστρουγγαρία, η Βουλγαρία και οι Οθωμανοί υφίστανται καταστροφικές ήττες που θα τους αναγκάσουν να παραδοθούν.

Στις 11 Νοεμβρίου 1918, η ανακωχή που υπογράφεται επί του τρένου που χρησιμεύει ως στρατηγείο του στρατηγού Φος που είναι σταθμευμένο στο δάσος της Κομπιένης, από τους Γερμανούς επισφραγίζει την νίκη των Συμμάχων. Σε μία καθημαγμένη Γαλλία και σε ένα Ηνωμένο Βασίλειο σε ανάλογη κατάσταση, παραληρούντα πλήθη ξεχύνονται στους δρόμους για να διαδηλώσουν την χαρά τους. Ομως, από την Πολωνία μέχρι την Τουρκία και την Ρωσία που είναι βυθισμένη στον εμφύλιο πόλεμο, θα χρειασθούν ακόμη χρόνια αιματηρών περιφερειακών συρράξεων για να τερματισθεί πραγματικά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Ελλείψει αξιόπιστων πηγών, τα νούμερα του Πρώτου Παγκοσμίου είναι δύσκολο να πιστοποιηθούν με ακρίβεια και μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με τους ιστορικούς. Σε γενικές γραμμές παρατίθενται κατά προσέγγιση.

OI ΑΡΙΘΜΟΙ

Περισσότερες από 70 εμπόλεμες χώρες

Ο αριθμός είναι συμβολικός αφού οι περισσότερες από τις χώρες αυτές δεν ήσαν ακόμη ανεξάρτητες, αλλά είτε ενταγμένες σε έξι αυτοκρατορίες ή αποικιακές δυνάμεις -Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία, Αυστροουγγαρία, Γερμανία, Οθωμανική Αυτοκρατορία- που βρέθηκαν στο κέντρο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Στην πραγματικότητα, μόνο μία δεκαριά ανεξάρτητες χώρες βρίσκονται σε πόλεμο το καλοκαίρι του 1914. Οι υπόλοιπες εισήλθαν σταδιακά στην σύρραξη, όπως η Ιταλία το 1915 και οι Ηνωμένες Πολιτείες το 1917.

Ο Μεγάλος Πόλεμος αφορά πληθυσμό 800 εκατομμυρίων, το ήμισυ του πληθυσμού της Γης εκείνη την εποχή.

Περί τις είκοσι χώρες θα κατορθώσουν να παραμείνουν ουδέτερες, οι περισσότερες στην Λατινική Αμερική και στην βόρεια Ευρώπη.

70 εκατομμύρια στρατιώτες

Περί τα 20 εκατομμύρια άνθρωποι επιστρατεύονται από τις εμπόλεμες χώρες στις αρχές του πολέμου, αλλά ο αριθμός αυτός αυξάνεται συνεχώς, για να φθάσει στα 70 εκατομμύρια για το σύνολο της διάρκειας του πολέμου.

Περισσότερα από 8 εκατομμύρια άνθρωποι κατατάσσονται στην Γαλλία, 13 εκατομμύρια στην Γερμανία, 9 εκατομμύρια στην Αυστροουγγαρία, 9 εκατομμύρια στην Μεγάλη Βρετανία (περιλαμβανομένων των αποικιών) 18 εκατομμύρια στην Ρωσία, 6 εκατομμύρια στην Ιταλία, 4 εκατομμύρια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Δύο εκατομμύρια άνθρωποι επιστρατεύονται στην βρετανική αυτοκρατορία – κυρίως στην Ινδία – και στις γαλλικές αποικίες της υποσαχάριας και της βόρειας Αφρικής (600.000 άνθρωποι).

10 εκατομμύρια στρατιώτες νεκροί

Ο πόλεμος θα αφήσει πίσω του συνολικά 10 εκατομμύρια νεκρούς και 20 εκατομμύρια τραυματίες μεταξύ των στρατιωτών. Η κατανομή ανά χώρα είναι:

Ρωσία: 2 εκατομμύρια νεκροί (5 εκατομμύρια τραυματίες)

Γερμανία: 2 εκατομμύρια (4,2 εκατομμύρια)

Γαλλία: 1,4 εκατομμύριο (4,2 εκατομμύρια)

Αυστροουγγαρία: 1,4 εκατομμύριο (3,6 εκατομμύρια)

Μεγάλη Βρετανία και η αυτοκρατορία: 960.000 (2 εκατομμύρια)

Ιταλία: 600.000 (1 εκατομμύριο)

Οθωμανική Αυτοκρατορία: 800.000

Αναλογικά, ο μικρός σερβικός στρατός υφίσταται τις τρομακτικότερες απώλειες: 130.000 νεκροί και 135.000 τραυματίες, τα τρία τέταρτα των δυνάμεών του.

Στις εμβληματικές μάχες του Βερντέν και της Σομ, το 1916, θα σκοτωθούν, τραυματισθούν, εξαφανισθούν 770.000 και 1.200.000 άνθρωποι αντίστοιχα και από τις δύο πλευρές των εμπολέμων.

Ομως, αναλογικά, η έναρξη του πολέμου είναι η πλέον πολύνεκρη: 27.000 γάλλοι στρατιώτες θα σκοτωθούν στις 22 Αυγούστου 1914, που είναι η πλέον πολύνεκρη ημέρα σε ολόκληρη την ιστορία του γαλλικού στρατού.

Το 70% των νεκρών και των τραυματιών είναι θύματα του πυροβολικού και 5 έως 6 εκατομμύρια θα μείνουν ανάπηροι. Τα χημικά όπλα, που χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 1915 δεν θα προκαλέσουν παρά 20.000(!) θανάτους. Αλλά θα μείνουν βαθιά χαραγμένοι στην μνήμη.

Εκατομμύρια νεκροί άμαχοι

Ο πόλεμος κινήσεων στο ανατολικό μέτωπο, η έξοδος των πληθυσμών, οι λιμοί, στη συνέχεια ο εμφύλιος πόλεμος στην Ρωσία και οι μεταπολεμικές περιφερειακές συρράξεις προκάλεσαν 5 έως 10 εκατομμύρια νεκρούς μεταξύ του πληθυσμού, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις ορισμένων ιστορικών. Σε αυτόν τον αριθμό περιλαμβάνεται 1,2 έως 1,5 εκατομμύριο Αρμενίων -ο αριθμός αμφισβητείται- στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Αλλοι αριθμοί

6 εκατομμύρια αιχμάλωτοι

20 εκατομμύρια άμαχοι υπό καθεστώς κατοχής. Η γερμανική, αυστροουγγρική ή βουλγαρική κατοχή αφορά κυρίως το Βέλγιο, την Γαλλία, την Πολωνία και την Σερβία.

10 εκατομμύρια πρόσφυγες σε ολόκληρη την Ευρώπη.

3 εκατομμύρια χήρες και 6 εκατομμύρια ορφανά.

1,3 δισεκατομμύριο οβίδες εκτοξεύθηκαν κατά την διάρκεια του πολέμου.

10 δισεκατομμύρια επιστολές και δέματα ανάμεσα στους στρατιώτες του δυτικού μετώπου και των οικογενειών τους.

Το κόστος του πολέμου αντιπροσωπεύει 3 έως 4 φορές το ΑΕΠ των ευρωπαϊκών χωρών που θα βγουν ρημαγμένες από αυτόν.

Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ