Αirbnb: η πλατφόρμα-μεσίτης που σαρώνει και διχάζει

H Airbnb χαρακτηρίζεται ως κοινότητα-αγορά, ιδρύθηκε το 2008 στην πόλη των καινοτομιών και των start up επιχειρήσεων του Σαν Φρανσίσκο από τους Joe Gebbia, Brian Chesky και Nathan Blecharczyk. Αποτελεί ουσιαστικά μία διεθνή πλατφόρμα άμεσης ενοικίασης ιδιωτικών χώρων από ιδιώτη σε ιδιώτη μέσω διαδικτύου. Φυσικά πρόσωπα από όλο τον κόσμο έχουν την δυνατότητα μέσω της πλατφόρμας να καταχωρήσουν οποιοδήποτε προσωπικό τους χώρο δεν χρησιμοποιούν προς βραχυπρόθεσμη ενοικίαση ορίζοντας μόνοι τους το ύψος της τιμής και τις προυποθέσεις της ενοικίασης.

Πρόκειται για μία από τις δημοφιλέστερες πλέον τακτικές τουριστών σε όλο τον κόσμο, μετατρέποντας φαινομενικά την επιλογή καταλύματος σε μία εύκολη και κερδοφόρα διαδικασία για τις αμφότερες πλευρές της συναλλαγής. Στην πλατφόρμα της Αirbnb έχεις την δυνατότητα να νοικιάσεις από κάστρο, βίλα και διαμέρισμα έως και ένα μικρό δωμάτιο ερχόμενος σε άμεση συναλλαγή με τον ντόπιο “οικοδεσπότη” σου. Ως επί το πλείστον τα σχόλια ανθρώπων που χρησιμοποίησαν περισσότερες από μία φορές την υπηρεσία είναι αρκετά ενθουσιώδη. Κάνουν λόγο για ασφαλείς συναλλαγές αλλά και εξαιρετικά επίπεδα εγγύτητας τόσο σε ό,τι αφορά τους ίδιους τους χώρους όπως παρουσιάζονται στην πλατφόρμα όσο και με το “προφίλ” των ιδιοκτητών.

Σχεδόν 8 χρόνια μετά την ίδρυσή της, η Airbnb μετράει ήδη περισσότερους από 60.000.000 επισκέπτες εδραιώνοντας την παρουσία της σε περισσότερες από 191 χώρες με 2.000.000 καταχωρήσεις χώρων σε 35.000 περίπου πόλεις. Τα τελευταία χρόνια κατάφερε να στρέψει πολλές φορές την προσοχή στην πλατφόρμα της, όχι απαραίτητα για καλό, αντιμετωπίζεται ως “φαινόμενο” την ίδια ώρα που γράφονται διεθνώς tutorials για το πώς μπορείς να μετατραπείς σε έναν κορυφαίο host της πλατφόρμας της.

H παρουσία της στην Ελλάδα μεταφράζεται ποσοτικά σε περισσότερες από 11.000 καταχωρήσεις εκ των οποίων πάνω από 300 στην Θεσσαλονίκη. Μάλιστα σύμφωνα με δήλωση του Αντιδημάρχου Τουρισμού κου Πέγκα στο ραδιόφωνο του Αθηναϊκού Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων πριν από λίγους μήνες, υπολογίζεται πως οι διανυκτερεύσεις μέσω airbnb έφτασαν τις 100.000 στην πόλη.

Μέσω μίας πολύ απλής διαδικασίας και εν απουσία οποιασδήποτε μορφής δυσβάσταχτης γραφειοκρατίας ο χρήστης μπορεί είτε να γίνει οικοδεσπότης είτε να επιλέξει αντίστοιχα τον ιδανικό χώρο για την παραμονή του. Μία ειδικά σχεδιασμένη και φιλτραρισμένη αναζήτηση βρίσκει σε κλάσματα δευτερολέπτου την διαθεσιμότητα αντίστοιχου χώρου στην περιοχή που επιθυμεί ο εκάστοτε ενδιαφερόμενος. Ενδεικτικά αυτή την στιγμή στην πόλη της Θεσσαλονίκης μπορείς να βρεις πλήρως επιπλωμένο σπίτι στην Άνω Πόλη με 17ευρώ την βραδιά, με 10ευρώ την διανυκτέρευση στο κέντρο ή ακόμα και ένα ολόκληρο διαμέρισμα υψηλής αισθητικής με 27ευρώ την βραδιά στην περιοχή του Λιμανιού.

Η πρακτική ενοικίασης χώρου απευθείας από ιδιώτη σε ιδιώτη μέσω διαδικτύου είναι επωφελής και για τις δύο πλευρές. Τόσο ο μισθωτής ιδιοκτήτης αποκτά εισόδημα σχεδόν “από το πουθενά” όσο και ο επισκέπτης ενοικιαστής ένα κατάλυμα σε χαμηλή τιμή οπουδήποτε στον κόσμο και το βασικότερο σε κοινά αποδεκτούς όρους. Το κέρδος της εταιρείας σε αυτή την διαδικασία ανέρχεται περίπου στο 15% ανα συναλλαγή σύμφωνα με τον Economist. Οι χρήστες από πλευράς τους έχουν τόσο την δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με τον οικοδεσπότη και τις ενημερωτικές υπηρεσίες της πλατφόρμας, όσο και αυτή του δημόσιου σχολιασμού και βαθμολόγησης.

Δεδομένου των ολοένα και αυξανόμενων αναφορών στο φαινόμενο της Airbnb στο διαδίκτυο, παρατηρείς εύκολα πως το κοινό –ιδιαίτερα στις χώρες της Νοτίου Ευρώπης- μεγαλώνει διαρκώς, αποδεικνύοντας τόσο το ρεύμα της συγκεκριμένης πλατφόρμας όσο και την καταλυτική επίδραση που έχει η οικονομική συγκυρία των χωρών αυτών στους ίδιους τους πολίτες. Ολοένα και περισσότεροι νοικιάζουν απλά και χωρίς επιβάρυνση τα σπίτια τους κερδίζοντας σεβαστά οικονομικά ποσά δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα νέο χάρτη στην τουριστική αγορά ακινήτων χωρίς ωστόσο ο χάρτης αυτός να βασίζεται στις περισσότερες των περιπτώσεων σε απολύτως νόμιμα ρυθμιστικά πλαίσια. Ενδεικτικά, σύμφωνα με έρευνα του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών στην οικονομική χρήση για την περίοδο Οκτώβριος 2013 – Σεπτέμβριος 2014 τα έσοδα που αποκόμισαν οι 720 Αθηναίοι από πλευράς οικοδεσπότη ανέρχονται σε 3.300.000 ευρώ.

Πολλοί κάνουν λόγω για το φαινόμενο τύπου Airbnb, ως ένα ρεύμα που ακολουθεί την τάση του μέλλοντος σχετικά με την «οικονομία του μοιράσματος». Πρόκειται όμως για “οικονομία του μοιράσματος” ή απλά για μία περίπτωση ανεπίβλεπτου κέρδους που με το πρόσχημα της «οικονομικής ανάσας» στο πορτοφόλι βάζει στο παιχνίδι οικοδεσπότες και επισκέπτες;

Ειδικοί επί του θέματος όπως η Rachel Botsman και η AmaliaCardenas τα τελευταία χρόνια ασχολούνται εκτενώς και κάνουν συχνές αναφορές για την «οικονομία του μοιράσματος» (sharing economy) ή ακόμα και για την οικονομία της «συνεργατικής κατανάλωσης» (collaborative consumption), σύμφωνα με τις οποίες εν ολίγοις στο άμεσο μέλλον ο κόσμος θα ανταλλάσει υπηρεσίες μεταξύ του αντί να τις αγοράζει.

Η Airbnb δεν είναι η μόνη περίπτωση που συναντάμε ένα νέο μοντέλο οικονομίας. Ένα παράδειγμα βασιζόμενο στην ίδια φιλοσοφία είναι και η πολύ γνωστή Uber (για την μετακίνηση με ταξί). Πρόκειται όμως όντως για εύστοχα παραδείγματα “sharing economy”; Για παράδειγμα με την χρήση του “Couchsurfing” φιλοξενείς κάποιον κυριολεκτικά στον χώρο σου με την προοπτική ότι θα σε φιλοξενήσει μελλοντικά αφιλοκερδώς και εκείνος στον δικό του. Αυτό ίσως είναι ένα παράδειγμα “sharing economy” όπως και το να μοιράζεσαι τις βενζίνες του αυτοκινήτου αντί της χρήσης Zipcar (υπηρεσία όπως η Uber αλλά για ενοικίαση αυτοκινήτου).

Εξαιτίας της απουσίας ξεκάθαρου νομοθετικού πλαισίου σε πολλές από τις χώρες που συναντάς την πλατφόρμα, το μέγεθος της απήχησης της Airbnb στο κοινό έχει προκαλέσει ήδη ταραχή σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα το Βερολίνο από τον περασμένο Μάιο (2016) απαγορεύει ρητά την ενοικίαση ολόκληρων κατοικιών μέσω υπηρεσιών τύπου Airbnb θεσπίζοντας μεγάλες χρηματικές ποινές για τους παραβάτες. Η γερμανική πρωτεύουσα έφτασε στο σημείο να προσπαθεί να συγκρατήσει τόσο τις τιμές του ενοικίου στους κόλπους της όσο και να αποδεσμεύσει χώρους προς ενοικίαση μόνιμων κατοίκων της πόλης. Η Βαρκελώνη, σύμφωνα με τον Guardian, επέβαλλε πρόστιμο ύψους 30.000 ευρώ στην εταιρεία το 2014 για παράνομες τουριστικές ενοικιάσεις ενώ αντιδράσεις υπήρξαν και στην Νέα Υόρκη καθώς σύμφωνα με το Bloomberg έκαναν την εμφάνισή τους περιστατικά ιδιοκτητών οι οποίοι παρακολουθούσαν τους ενοικιαστές τους μέσω κάμερας επειδή οι δεύτεροι υπενοικίαζαν τους χώρους χωρίς την άδεια των πρώτων.

Οι “ξενοδοχιακοί” από την πλευρά αναφέρονται σε πολλές περιπτώσεις για αθέμιτο ανταγωνισμό. Τι προβλέπει επ’αυτού μέχρι στιγμής η ελληνική νομοθεσία όμως; Στην Ελλάδα για πρώτη φορά νομιμοποιήθηκε μερικώς η νέα τακτική ενοικίασης χώρων το 2015 ορίζοντας ως ανώτατο χρονικό διάστημα την εκμίσθωση ακινήτων μέσω διαδικτύου τους 3 μήνες ανά έτος. Ενώ μέχρι πρότινος του 2015 για να είναι νόμιμη μία τέτοιου είδους εκμίσθωση θα έπρεπε να έχει χορηγηθεί στον ιδιώτη που νοικιάζει το σπίτι του το “Ειδικό Σήμα Λειτουργίας ως Τουριστικό Κατάλυμα από τον Εθνικό Οργανισμό Τουρισμού”, ο νέος νόμος του 2015 4336/2015 (σελ. 935 του ΦΕΚ 94Α/2015) ορίζει πως δεν θεωρείται ουσιαστικά Τουριστικό Κατάλυμα όποιο ακίνητο εκμισθώνεται για προσωρινή διαμονή μισθωτών χρονικού διαστήματος μικρότερου των τριάντα ημερών. Αυτό σημαίνει πως κατοχυρώνονται οι χρήστες υπηρεσιών τύπου Airbnb, αρκεί να υπακούν τόσο στο χρονικό διάστημα των τριάντα ημερών, δεν προσφέρουν τουριστικές υπηρεσίες όπως πρωινό ή καθαριότητα του χώρου, όσο και στην εμπρόθεσμη ηλεκτρονική καταχώρηση των στοιχείων των μισθώσεων στο δικτυακό τόπο του www.gsis.gr (Διεύθυνσης Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης).

Από πλευράς της η Airbnb παρουσιάζει στοιχεία έρευνας σύμφωνα με την οποία αποδεικνύεται ενδεικτικά η ενίσχυση της οικονομίας ανα περιοχές. Σύμφωνα με την έρευνα της εταιρίας σε συνεργασία με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η οποία εξέτασε συγκεκριμένα την περίοδο από τον Οκτώβριο του 2013 μέχρι το Σεπτέμβριο 2014 -η κοινότητα της Airbnb μόνο της Αθήνας- συνεισέφερε συνολικά στην εθνική οικονομία €69εκ. Άλλα ενδιαφέροντα αποτελέσματα της συγκεκριμένης έρευνας αναφέρουν πως “Το 68% των οικοδεσποτών που νοικιάζουν το σπίτι τους δηλώνουν ότι βασίζονται σε αυτά τα έσοδα για να συνεχίσουν να μένουν στο σπίτι τους“, “Το 73% των οικοδεσποτών της Airbnb δεν απασχολείται σε τυπικές θέσεις εργασίας, με το 28% να δηλώνουν ότι με το εισόδημα από τη φιλοξενία μπορούν να βοηθηθούν οικονομικά ενώ απασχολούνται ως ελεύθεροι επαγγελματίες” αλλά και ότι “Οι επισκέπτες της Airbnb διανυκτερεύουν κατά μέσο όρο 3,6 νύχτες και ξοδεύουν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους €551“.

Σίγουρα είναι εντυπωσιακή και η περίπτωση με το Κουκάκι. Στην πλατφόρμα της Airbnb βρίσκεις μεταξύ άλλων και ένα πλήρως ενημερωμένο blog το οποίο συχνά ενημερώνει τους χρήστες για τους απόλυτους προορισμούς, για νέα και διαφορετικά σημεία που αξίζουν τουριστικής επιδρομής ανά τον κόσμο και για άλλα πολλά. Τον περασμένο Ιανουάριο ο ιστότοπος ανήρτησε ένα ταξιδιωτικό-τουριστικό report με τις “16 γειτονιές του κόσμου που αξίζει να επισκεφθείς κατά την διάρκεια του 2016“. Οι γειτονιές επιλέχθηκαν βάσει κριτηρίου σύμφωνα με το οποίο ήταν εκείνες οι οποίες παρουσίασαν θεαματική αύξηση στις airbnb κρατήσεις για την διάστημα 2014-2015. Στην συγκεκριμένη λίστα η περιοχή Κουκάκι στην Αθήνα αναδείχθηκε 5η κατέχοντας το εντυπωσιακό ποσοστό της τάξεως του 800% στην αύξηση κρατήσεων αλλά και εξαιρετικά reviews-σχόλια των επισκεπτών.

Tο καλοκαίρι η παρουσία της airbnb στους νησιωτικούς προορισμούς οδήγησε σε εκ νέου συζητήσεις για την σχετική νομοθεσία στην οποία υπάγονται οι υπηρεσίες της.

Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με δημοσίευμα της Καθημερινής, “ξένοι ιδιοκτήτες ακινήτων φοροδιαφεύγουν στην Ελλάδα μέσω AirBnB καθώς νοικιάζουν «μαύρα», από τη διαδικτυακή πλατφόρμα, τα σπίτια τους έναντι εκατοντάδων ή και χιλιάδων ευρώ ανά βραδιά“. Συνεχίζοντας το δημοσίευμα αναφέρει πως η ιδέα που συζητήθηκε τον Ιούνιο από την Ηγεσία του Υπουργείου Οικονομικών και τους θεσμούς, ήταν η επιβολή φόρου 3-5% στην πηγή, σε κάθε ακίνητο που ενοικιάζεται και πάνω σε αυτόν ένα φόρο 15% –φόρο επιτηδεύματος και όχι φόρο σε επιχείρηση– που θα προκύπτει από το παραστατικό της μίσθωσης.

“Ο ιδιοκτήτης του ακινήτου, σε πολλές περιπτώσεις αλλοδαπός, θα έχει την υποχρέωση στο τέλος του χρόνου να δηλώνει το εισόδημα από τη μίσθωση στο συνολικό εισόδημά του. Κάθε πελάτης του AirΒnB θα αποκτά, σύμφωνα με αυτόν τον σχεδιασμό έναν αριθμό στην πλατφόρμα, με βάση τον οποίο θα φαίνονται τα εισοδήματα από τις μισθώσεις”. Αναφορά για τις επικείμενες νομοθετικές αλλαγές υπήρξε και στο Βήμα της Κυριακής σύμφωνα με το οποίο το νομοσχέδιο που ετοιμάζεται να κατατεθεί “θα προβλέπει τη δημιουργία ενός ειδικού μητρώου στο οποίο όλοι οι ιδιοκτήτες ακινήτων που εκμισθώνουν με αυτόν τον τρόπο (Airbnb ή άλλες υπηρεσίες) τα ακίνητά τους θα κληθούν να τα δηλώσουν.”

Τα δεδομένα δείχνουν πως σίγουρα δεν πρόκειται για την φιλοσοφία της τυπικής “φιλοξενίας” αν συμφωνήσουμε στο γεγονός πως υπάρχει σημαντικό οικονομικό όφελος τουλάχιστον από δύο πλευρές. Από την άλλη ένας ταξιδιώτης θα μπορούσε κάλιστα να πει –και να συμφωνήσω- πως η δυνατότητα ενός ντόπιου σπιτιού σε εξαιρετικές τιμές προσδίδει και μία ρομαντική διάσταση στο θέμα πέραν της πρακτικής. H “οικονομία του μοιράσματος” ίσως από την πλευρά της να προβλέπει μια “επιστροφή στο παρελθόν” και να συστήνει ένα νέο μοντέλο οικονομίας. Το μείζον όμως θέμα έγκειται στο γεγονός πως οι αρχέγονες μορφές συνεργασίας των ανθρώπων στην σύγχρονη μετάφρασή τους -παρουσία διαδικτύου- μπορούν να αποβούν καταστροφικές τόσο για την οικονομία όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, όταν δεν βασίζονται σε απόλυτα νόμιμα ρυθμιστικά πλαίσια.

To θέμα επέστρεψε χθες (12/12/2016) και επίσημα στο προσκήνιο μετά από την κατάθεση νομοσχεδίου στην Βουλή το οποίο ορίζει -μεταξύ άλλων- και τους τρόπους φορολόγησης των βραχυπρόθεσμων ενοικίων τύπου airbnb στο πλαίσιο του sharing economy (οικονομία του διαμοιρασμού).

Σύμφωνα με την απόφαση λοιπόν του Υπουργείου Οικονομικών, το εισόδημα που αποκτάται μέσω βραχυπρόσθεσης μίσθωσης (airbnb) θα φορολογείται κανονικά βάσει των διατάξεων της φορολογίας ενοικίων.

Πιο συγκεκριμένα βάσει νέου νόμου ισχύουν για τις βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις στο πλαίσιο της οικονομίας του διαμοιρασμού τα εξής:

-ο εκάστοτε μισθωτής θα πρέπει να υποβάλλει Δήλωση Περιουσιακών Στοιχείων Μίσθωσης Ακίνητης Περιουσίας

-δίνεται η δυνατότητα ενοικίασης των καταλυμάτων αυτών στο πλαίσιο airbnb μόνο για 90 μέρες το χρόνο

-στην περίπτωση που πρόκειται για νησιά κάτω των 10.000 κατοίκων, έως 60 μέρες τον χρόνο.

-προβλέπεται υπέρβαση των συγκεκριμένων χρονικών ορίων (90 και 60 ημέρες αντίστοιχα) μόνο για όσους έχουν εισοδήματα που δεν ξεπερνούν τα 12.000 ευρώ

-με την κλίμακα των μισθωτών θα φορολογούνται και όσοι είχαν εισοδήματα κατά το φορολογικό έτος 2016 που δεν υπερβαίνουν το ποσό των 6.000 ευρώ και το τεκμαρτό τους εισόδημα δεν είναι μεγαλύτερο απο 9.500 ευρώ και στην περίπτωση που δεν ασκείται επιχειρηματική δραστηριότητα ή ατομική αγροτική δραστηριότητα

-στο πλαίσιο της βραχυπρόθεσμης μίσθωσης ακινήτων (τύπου airbnb) τα καταλύμματα θα εκμισθώνονται επιπλωμένα αλλά χωρίς καμία επιπρόσθετη υπηρεσία-παροχή εκτός των κλινοσκεπασμάτων