Η αρχιτεκτονική μετά την πανδημία και το smart σπίτι του μέλλοντος

Σε συνθήκες απομόνωσης και εγκλεισμού, ανάγκης για εκτεταμένη απολύμανση και προσωπική υγιεινή και για διατήρηση “κοινωνικής απόστασης”, το αστικό περιβάλλον κι ο ιδιωτικός χώρος λειτουργούν με διαφορετικούς κανονισμούς. Πόλεις και δημόσιοι χώροι, μοιάζει αναμενόμενο, να προσαρμοστούν στο μέλλον και στην ανάγκη καταπολέμησης της πανδημίας. «Η αρχιτεκτονική της κατεπείγουσας συνθήκης χρειάζεται γρήγορα αντανακλαστικά» εξηγεί μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ η Θεσσαλονικιά αρχιτέκτονας και ερευνήτρια Δρ. Σοφία Βυζοβίτη, μέλος της κριτικής επιτροπής νέου διεθνούς διαγωνισμού με τίτλο “Pandemic Architecture”, «ένα ανοιχτό κάλεσμα στην αρχιτεκτονική κοινότητα να λάβει θέση στη διεθνή συζήτηση διατυπώνοντας εναλλακτικές».

Επισημαίνει ότι «η πανδημία, με τους μετασχηματισμούς που συνεπάγεται στο χώρο, την ερήμωση του αστικού περιβάλλοντος, την καραντίνα και την υπερεντατική χρήση του διαδικτύου, μπορεί να δώσει έναυσμα για αναστοχασμό, μια εκ νέου διατύπωση των προτεραιοτήτων και των στόχων, των μεθόδων και των εργαλείων της πρακτικής μας. Η φυσική απόσταση, και όχι η κοινωνική απόσταση-για να είμαστε ακριβείς στη διατύπωση- φαίνεται να είναι το κύριο “όπλο” μας ενάντια στη μεταδοτικότητα της ασθένειας», λέει χαρακτηριστικά.

Το social distancing και οι αλλαγές σε δημόσιους χώρους

«Η συμπεριφορά των ανθρώπων, στην καθημερινότητά τους, διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό ανάλογα με την ήπειρο, την θρησκεία και γενικότερα τις συνθήκες που διαμορφώθηκαν ανά τους αιώνες», αναφέρει ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας Πρόδρομος Νικηφορίδης. Προσθέτει πως στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες η “απόσταση” έχει μεγαλώσει μεταξύ των ανθρώπων «κάτι που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη χρήση νέων τεχνολογιών». Παράλληλα, παρατηρεί πως «παραδόξως σε εποχές κρίσης και περιορισμού οι νέες τεχνολογίες μας φέρνουν πιο κοντά», αφού σήμερα «συνομιλούμε και επικοινωνούμε οπτικά με τους φίλους και συγγενείς κρατώντας πάντα τα αναγκαία μέτρα προφύλαξης».

Ποια λοιπόν μπορεί να είναι η φιλοσοφία σχεδιασμού δημόσιων χώρων; «Μπορούν να υπάρξουν πρωτόκολλα συμπεριφοράς που επιτρέπουν την εξ΄αποστάσεως συνύπαρξη σε ανοιχτούς αστικούς χώρους. Αντί για την ερήμωση των δημοσίων χώρων θα υπάρξει πιο αραιή κατοίκηση. Διακριτές εμβέλειες προσέγγισης, όπως ο κανόνας της απόστασης των δυο μέτρων που ήδη εφαρμόζεται στα μεγάλα σούπερ μάρκετ ορίζει ασφαλή όρια προσέγγισης», σημειώνει η κ Βυζοβίτη.

Δεν είναι η πρώτη φορά που μια παγκόσμια κρίση φέρνει αλλαγές

«Ζητήματα διαχείρισης κρίσης απασχολούν την αρχιτεκτονική όλο και περισσότερο την τελευταία δεκαετία. Επείγουσες στεγαστικές ανάγκες εκπορεύονται από ραγδαίες μεταναστευτικές ροές ή φυσικές καταστροφές, όπως τσουνάμι, πλημμύρες, πυρκαγιές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή», σημειώνει και εξηγεί πως στην ίδια τάξη προβλημάτων βρίσκεται και η πανδημία. Η Ελληνίδα ερευνήτρια τονίζει πάντως πως ο «κατ’ οίκον εγκλεισμός είναι ένα ακραίο μέτρο που δεν μπορεί να συνεχιστεί ατέρμονα» και πως «η άθληση και η αναψυχή στους υπαίθριους αστικούς χώρους είναι αναγκαία συνθήκη για τη σωματική και την ψυχική υγεία των πολίτων».

«Το COVID-19 δεν είναι η πρώτη, ούτε η τελευταία πανδημία. Πανδημίες έχουν υπάρξει πολλές στην ιστορία μας, ας σκεφτούμε την μεσαιωνική πανώλη ή την influenza που εξάλειψε τους αρχαίους πολιτισμούς των Αζτέκων και των Μάγια. Το ζήτημα της “εξυγίανσης”, με όλες τις διαστάσεις του όρου, αποτέλεσε κινητήρια δύναμη για την αναδιάρθρωση των πόλεων, δημιούργησε την ανάγκη του αστικού σχεδιασμού», αναφέρει η κριτής του διεθνούς διαγωνισμού “Pandemic Architecture”.

Από την πλευρά του ο κ.Νικηφορίδης μιλά για «υποδομές που ελαχιστοποιούν την μετάδοση του ιού» όπως «συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, συλλογής απορριμμάτων, καθαριότητας, ηλιασμού και εξαερισμού των κατοικιών αλλά και των πόλεων εξασφαλίζουν τον περιορισμό εξάπλωσης», ως στοιχεία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού μετά την πανδημία. Σε παγκόσμια κλίμακα πάντως ο κ.Νικηφορίδης εξηγεί πως δύσκολα «μπορεί να υπάρξει μία “συνταγή”».

«Η σκέψη μας για την ασφάλεια, πρέπει να υπερβαίνει το ατομικό, να είναι μακροπρόθεσμη και μεγάλης κλίμακας», προσθέτει η κ Βυζοβίτη κάνοντας λόγο για «περιβαλλοντικά ορθή» αρχιτεκτονική. Τονίζει ότι ως προς τα υλικά πρέπει να σκεφτόμαστε σε πλανητικό επίπεδο και με στόχο την λιγότερη δυνατή επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος. Παρατηρεί ότι υπάρχει στροφή προς την ανακύκλωση, την κυκλική οικονομία των δομικών υλικών, τη φυσική δόμηση, τα νέα βιοδιασπώμενα υλικά.

Το smart σπίτι του μέλλοντος

«Κάποτε υπήρχαν πλούσια παλάτια χωρίς χώρους υγιεινής. Οι Βερσαλλίες είναι ένα διάσημο παράδειγμα. Σήμερα δεν νοείται χώρος κατοικίας χωρίς χώρους υγιεινής στις οργανωμένες κοινωνίες. Η υγιεινή ήταν πάντα ένας σημαντικός παράγοντας απώθησης μίας πανδημίας άλλωστε η σημαντικότερη οδηγία που μας μεταφέρεται σήμερα είναι το συχνό πλύσιμο των χεριών. Οι περίοδοι κρίσης, οικονομικής ή άλλου είδους όπως αυτής που ζούμε μας υπενθυμίζει με κάθε τρόπο την αναγκαιότητα να επαναπροσδιορίσουμε τις προτεραιότητες σχεδιασμού. Σε ότι αφορά στην κατοικία θα πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στην ποιότητα των χώρων, στην εναλλακτικότητα και χρηστικότητά τους και να ξεχάσουμε τα ακριβά και πολυτελή υλικά. Σε ότι αφορά την πόλη και τους δημόσιους χώρους είναι πολύ σημαντικό να είναι πολλοί και παντού», αναφέρει ο κ.Νικηφορίδης.

Όσο για το «προσωπικό μας καταφύγιο», το σπίτι μας- το μέλος της κριτικής επιτροπής του νέου διεθνούς διαγωνισμού “Pandemic Architecture”- περιγράφει έναν αρχιτεκτονικό σχεδιασμό επηρεασμένο από την COVID-19: «Σε μια προβολή της κατάστασης που βιώνουμε προς το μέλλον, το σπίτι μας είναι ευφυές (smart) και γεμάτο αυτοματισμούς, μετατρέπεται δε είτε σε πολυδύναμο κέντρο επιχειρήσεων, είτε σε ατομικό καταφύγιο/οχυρό υπερ-συνδεδεμένο στο παγκόσμιο διαδικτυακό χωριό. Οι αυτοματισμοί βοηθάνε, κάθε ανέπαφη χρήση εξοπλισμού, μας προστατεύει», καταλήγει η κα.Βυζοβίτη.

«Είναι πάντως πολύ δύσκολο να αντιληφθούμε μία καθημερινότητα στην οποία δεν συμμετέχουν τα χέρια μας», θα προσθέσει ο κ. Νικηφορίδης που τονίζει πως είναι εφικτό «με μία φωνητική εντολή να ανοίξει μία πόρτα», δεν μπορούμε όμως σήμερα «να μαγειρέψουμε με την φωνή μας». «Μπορούμε λοιπόν να μειώσουμε την συμμετοχή των χεριών μας, εμείς όμως θα είμαστε πάντα εκεί ως κινητήρια δύναμη», καταλήγει.

Σωτήρης Κυριακίδης/ΑΠΕ