Ο Άρνε Νταλ είναι ένας γοητευτικός στιλίστας της αστυνομικής λογοτεχνίας

Το λογοτεχνικό σύμπαν του Σουηδού συγγραφέα είναι τόσο συναρπαστικό όσο το γεγονός ότι στην ουσία ο ίδιος δεν «υπάρχει». Το όνομα «Άρνε Νταλ» είναι ψευδώνυμο του Γιαν Άρναλντ, ο οποίος κατάφερε επί χρόνια να κρατήσει μυστική την ταυτότητά του μέχρι το έκτο βιβλίο της αστυνομικής του σειράς με πρωταγωνιστή την Ομάδα Άλφα, όταν και το πρόσωπό του αποκαλύφθηκε. Τα βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, όλα σε μετάφραση του Γρηγόρη Κονδύλη.

Κριτικός, δημοσιογράφος, πανεπιστημιακός δάσκαλος, ο γεννημένος το 1963 Άρνε Νταλ θεωρείται διεθνώς ένας από τους κορυφαίους σύγχρονους συγγραφείς αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ευρώπη και ταυτόχρονα ένας ανανεωτής του ευρωπαϊκού νουάρ.

Μια πένα με νεύρο και ανατροπές, που απογειώνει την πλοκή και διατηρεί την αγωνία του αναγνώστη στα ύψη, η γραφή του αποκαλύπτει μια άλλη, περισσότερο σκοτεινή Σουηδία και ανοίγει διάλογο με τις «πληγές» της κοινωνίας της. Ο ρατσισμός, η τρομοκρατία, η παράνομη μετανάστευση, η διαφθορά, η έκπτωση της ηθικής και των κοινωνικών αξιών, η δύναμη της εξουσίας και του χρήματος είναι θέματα που τον απασχολούν και που περιλαμβάνονται στις πτυχές που επιλέγει να θίξει.

Η σειρά βιβλίων του, στην οποία πρωταγωνιστεί η ομάδα Άλφα, αριθμεί σήμερα 10 τίτλους και έχει ξεπεράσει σε πωλήσεις τα τρία εκατομμύρια αντίτυπα, χαρίζοντας στον δημιουργό της πάμπολλες διακρίσεις (Deutscher Krimi Preis, 2005 – Γερμανία, Palle Rosenkrantz Prisen, 2004 – Δανία, Best Swedish Crime Novel – 2011, Σουηδία). Επιπλέον, τα βιβλία της σειράς έχουν μεταφερθεί στην τηλεόραση και σημειώνουν τεράστια επιτυχία, αρκεί κανείς να σκεφτεί πως 1.500.000 τηλεθεατές παρακολούθησαν το πρώτο μέρος, το Misterioso.

Το 2011 ξεκινάει μια δεύτερη σειρά (τετραλογία) όπου πρωταγωνιστεί ένα νέο και μυστικό τμήμα της Europol, η ομάδα Opcop της οποίας αρχηγός ορίζεται ο Πολ Γελμ (της ομάδας Άλφα), ενώ η σύνθεσή της αντανακλά την πολυμορφία της μεγάλης ευρωπαϊκής οικογένειας. Στους κόλπους της μάλιστα συγκαταλέγεται κι ένας Έλληνας… Με γραφή πιο μεστή, πιο στιβαρή, πιο φιλόδοξη, σαν να γράφει αστυνομικό μυθιστόρημα που τείνει να απεκδυθεί τον μανδύα του αστυνομικού, ο Νταλ κάνει την έκπληξη και από άποψη πλοκής (σίριαλ κίλερ – εσωτερικές υποθέσεις αστυνομίας).

Στο πλαίσιο της 15ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης, ο αρχηγός της πρώτης εθνικής των Σουηδών συγγραφέων θα βρεθεί στην πόλη μας, ως καλεσμένος της 15ης ΔΕΒΘ και των εκδόσεων ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.  Συγκεκριμένα, οι φανατικοί αναγνώστες του θα έχουν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν από κοντά το Σάββατο 5 Μαΐου στην Αίθουσα «Βαβέλ» του περιπτέρου 15 των εγκαταστάσεων HELEXPO, στις 6 το απόγευμα. Στην εκδήλωση, που διοργανώνεται σε συνεργασία με το Σουηδικό Ινστιτούτο Αθηνών, με τον συγγραφέα θα συνομιλήσει ο δημοσιογράφος Δημήτρης Καραθάνος, ενώ θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση. Την ίδια ημέρα, από τις 8 έως τις 9 το βράδυ, ο Άρνε Νταλ θα λάβει μέρος σε στρογγυλό τραπέζι με θέμα «Μεταδημοκρατία: Βαίνουμε προς εμβάθυνση ή προς συρρίκνωση των δημοκρατικών θεσμών διεθνώς;» στην αίθουσα «Ματαρόα» του περιπτέρου 13.

Με αφορμή το ταξίδι του στη Θεσσαλονίκη, ο Άρνε Νταλ μίλησε στην Parallaxi για την παρεξηγημένη αστυνομική λογοτεχνία, τη Σουηδία του σήμερα, τη σύγκρισή του με τον Ρέιμοντ Τσάντλερ και την αγάπη του για τους αρχαίους αλλά και σύγχρονους Έλληνες συγγραφείς.

– Υπάρχουν άνθρωποι που – λανθασμένα – θεωρούν ότι η αστυνομική λογοτεχνία δεν είναι υψηλή λογοτεχνία. Τι θα μπορούσε να τους απαντήσει για να τους αλλάξει γνώμη ένας εκπρόσωπος του είδους όπως εσείς;

Όσοι μισούν την αστυνομική λογοτεχνία συνήθως δεν έχουν διαβάσει βιβλίο του είδους εδώ και χρόνια. Η κριτική τους βασίζεται σε κάτι που διάβασαν – ή είδαν στην τηλεόραση – πολύ καιρό πριν. Έτσι, θα πρότεινα να ανοίξουν ξανά το μυαλό τους και να διαβάσουν από την αρχή μερικά επιλεγμένα καινούργια αριστουργήματα του είδους. Θα βρουν οπωσδήποτε μέσα σε αυτά κάτι πιο πολυσύνθετο, έντονο, συναισθηματικό και πολύπλοκο από αυτό που περίμεναν.

– Διεισδύετε βαθιά στη σουηδική κοινωνία μέσα από τα βιβλία σας. Ποια είναι τα μυστικά που αποκαλύπτετε και ποια από αυτά δεν είναι καν εύκολο να αποτυπωθούν με έναν λογοτεχνικό τρόπο;

Γενικά, έχουμε μία σχετικά καλή κοινωνία στη Σουηδία. Λειτουργεί σε ικανοποιητικό βαθμό το κράτος κοινωνικής πρόνοιας και η έλλειψη διαφθοράς, σε συνδυασμό με την αυστηρή ιεραρχία, την καθιστά μια αξιοπρεπή κοινωνία. Όμως υπάρχουν σκοτεινές γωνιές, όπως ο «κώδικας» σιωπής για τα παλιότερα και σύγχρονα εγκλήματα, μια αποδοχή των εγκλημάτων των πολυεθνικών (υπό τον φόβο να εγκαταλείψουν οι εταιρείες την χώρα) και σήμερα – στην εποχή των ιδιωτικοποιήσεων – μία συγκεκριμένη μορφή μιας συμμαχίας διαφθοράς ανάμεσα στους πολιτικούς και τους επιχειρηματίες. Όταν τα σχολεία και το σύστημα υγείας ξεπουλιούνται, πηγαίνουν πάντα (πολύ φθηνά) σε «φίλους» και συμμάχους των πολιτικών (που αργότερα συμμετέχουν στις εταιρείες).

– Αποκαλύψατε το πραγματικό σας όνομα αφού μείνατε για κάποια χρόνια στη σκιά του ψευδώνυμου που επινοήσατε. Πώς ήταν το συναίσθημα τότε, το να γράφεις πίσω από μια «μάσκα», γνωρίζοντας την αγνή δύναμη των λέξεων;

Μου αρέσουν εκείνες οι μέρες, αλλά ήταν κάπως τεχνητές. Δεν μπορούσα ποτέ να μιλήσω στους αναγνώστες μου, ήμουν σε έναν μοναχικό κόσμο. Αλλά ήταν ένας καλός, απομονωμένος τόπος για να βρεις μια νέα φωνή. Πήρα πολύ χρόνο να εξετάζω τι είδους λογοτεχνία θα ήθελα να γράφω για το υπόλοιπο της ζωής μου. Τα χρόνια της ανωνυμίας ήταν πολύ ενδιαφέροντα – αλλά όχι φτιαγμένα για μια ολόκληρη ζωή. Αυτή είναι η φυσική κατάσταση των πραγμάτων, εν τέλει, να μπορούμε για παράδειγμα να μιλάμε, όπως κάνουμε τώρα.

– Μέσα από την έρευνα που κάνετε για τις υποθέσεις των βιβλίων σας, ήρθατε σε επαφή με διάφορα θέματα (trafficking, εσωτερική λειτουργία της αστυνομίας, τρομοκρατία κ.α.). Πού πηγαίνουν όλες αυτές οι πληροφορίες αφού ένα βιβλίο έχει πια ολοκληρωθεί; Υπάρχει ένας «μαγικός» τόπος για αυτές;

Υπήρξε πολλή έρευνα όλα αυτά τα χρόνια, ναι, και η απορία είναι εύλογη. Κάποιος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει πάντα όλα όσα έμαθε κατά την έρευνά του, αυτό θα γινόταν ένα πολύ βαρετό βιβλίο. Υπάρχει ένα πράγμα που λέγεται «υπερβολική έρευνα», όταν δηλαδή ένα συγγραφέας θέλει να βάλει ό, τι διάβασε στο βιβλίο. Αυτό είναι λάθος. Πρέπει να τα χρησιμοποιείς σποραδικά. Τα υπόλοιπα, λοιπόν, καταλήγουν στη γενική μου γνώση για τον κόσμο – και ποτέ δεν μπορεί να έχεις κακώς εννοούμενη υπερβολική γνώση. Οπότε υποθέτω θα χρησιμοποιήσω αυτό το είδος σαν το δικό μου προσωπικό πανεπιστήμιο. Ερευνώ πράγματα που ενδιαφέρουν εμένα, πράγματα για τα οποία δεν γνώριζα αρκετά.

– Κάποιοι σας συγκρίνουν με τον Ρέιμοντ Τσάντλερ. Ποια λογοτεχνική κληρονομία νιώθετε εσείς ότι συνεχίζετε; Ποιοι συγγραφείς σας έχουν διαμορφώσει;

Αυτή εννοείται πως είναι μια σύγκριση που με κάνει πολύ περήφανο – και ίσως έρχομαι όλο και πιο κοντά στην αστυνομική λογοτεχνία που περιλαμβάνει ντεντέκτιβ. Ακόμα κι έτσι, νιώθω περισσότερο ότι ανήκω σε μια παράδοση που περιλαμβάνει αστυνομικές έρευνες και κατασκοπία – η συλλογική αφήγηση του Εντ Μακμπέιν (μέσα από το σουηδικό δίδυμο Sjöwall/Wahlöö) είναι εκεί όπου «μεγάλωσα» ως συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας. Όμως πιστεύω πως ίσως το στυλ μου είναι πιο κοντά στην παράδοση του Τσάντλερ. Προσπάθησα να χρησιμοποιήσω τις αστυνομικές έρευνες και όλη αυτή την ερευνητική διαδικασία που συμβαίνει με έναν πιο ειρωνικό και αστείο τρόπο, χωρίς όμως να σταματήσω να είμαι αρκετά σοβαρός.

– Τα βιβλία σας έχουν μεταφερθεί στην τηλεόραση. Σκεφτήκατε ποτέ να γράψετε ένα σενάριο προορισμένο για την οθόνη; Το σινεμά και η λογοτεχνία σας συγκινούν εξίσου;

Ω, ναι! Έχω συνειδητοποιήσει ότι η δύναμή μου είναι να γράφω βιβλία, είναι το λογοτεχνικό μου στυλ. Όμως η έμπνευσή μου έχει προκύψει αρκετά από ταινίες και τηλεοπτικές σειρές. Και υποθέτω ότι βλέπω τις σκηνές μου με έναν κινηματογραφικό τρόπο πριν τους δώσω λογοτεχνική μορφή. Και πιστεύω πραγματικά ότι η σειρά με την ομάδα OpCop θα μπορούσε να γίνει μια φανταστική ευρωπαϊκή τηλεοπτική σειρά. Και τα νέα βιβλία (που πρόκειται να κυκλοφορήσουν στα ελληνικά το 2018 και 2019, «Οριακά» και Hinterlands), είναι με έναν τρόπο φτιαγμένα για μια έντονη, δελεαστική τηλεοπτική σειρά. Και με λίγη τύχη αυτό θα γίνει πραγματικότητα.

– Ο Έλληνας συγγραφέας Πέτρος Μάρκαρης είναι μεγάλος θαυμαστής σας. Ποια είναι η δική σας σχέση με την ελληνική λογοτεχνία; Έχετε έρθει σε επαφή με το έργο Ελλήνων λογοτεχνών;

Πέρα από την αρχαία ελληνική λογοτεχνία (την οποία πάντα θα κουβαλώ μαζί μου, ο Σοφοκλής και ο Αισχύλος εφηύραν την αστυνομική λογοτεχνία!), έχω μια πολύ καλή σχέση με την ελληνική λογοτεχνία όλα αυτά τα χρόνια. Είχα καταπληκτικές αναγνωστικές εμπειρίες από τους κλασικούς Νίκο Καζαντζάκη, Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη. Και πραγματικά αγαπώ τον Πέτρο Μάρκαρη, την ατμόσφαιρα της Αθήνας, και ήρθα σε επαφή με κάποιους νέου συγγραφείς αστυνομικού στην Ελλάδα. Δυστυχώς, υπάρχει δυσκολία στο ζήτημα της γλώσσας, αλλά σύμφωνα με όσα αντιλαμβάνονται η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία βρίσκεται σε ακμή. Και η στάση που συνάντησα στην Ελλάδα είναι αρκετά εξελιγμένη – από τους δημοσιογράφους και τους αναγνώστες μέχρι τους συντονιστές των εκδηλώσεων – άρα πιστεύω ότι έχετε ένα λαμπρό μέλλον μπροστά σας. Και φυσικά υπάρχει και ο Γιώργος Πελεκάνος!

*Το πιο πρόσφατο βιβλίο του που κυκλοφόρησε στα ελληνικά έχει τίτλο «Μουσικές καρέκλες» (Ομάδα Opcop) και είναι ένα εξαιρετικό κοινωνικοπολιτικό μυθιστόρημα με φόντο τη σύγχρονη Ευρώπη και τις παθογένειές της. Από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ. Βρείτε και τα υπόλοιπα βιβλία του Άρνε Νταλ στο site των εκδόσεων. / Facebook page: εκδόσεις Μεταίχμιο