Διατροφή και υγεία: Αλήθειες μόνο

Μπορεί να απαριθμήσει κανείς πολλές αντικρουόμενες συμβουλές διατροφικής συμπεριφοράς, με καλά κρυμμένες τις πονηρές σκοπιμότητες των τροφοβιομήχανων που έχουν εξαγοράσει στρατιές επιστημόνων και επιστημονικών περιοδικών. Τόση κακοφωνία πληροφοριών για τα τρόφιμα και τις χρόνιες ασθένειες…

Θα μου πείτε ότι ασχολούμαι με δίαιτες όταν 140 εκατομμύρια άνθρωποι λιμοκτονούσαν παγκοσμίως το 2019, και αυτό αυξήθηκε σε 270 εκατομμύρια το 2020, λόγω της COVID-19. Θα σας απαντήσω ότι εάν αυτά τα νούμερα αποτυπώνουν μια παγκόσμια κοινωνική ανισότητα, στην άλλη άκρη του φάσματος, το κακό φαγητό που δεν είναι αποτέλεσμα κοινωνικών αναταραχών, είναι μια χρόνια αρνητική κατάσταση. Και αυτό διότι είναι η αιτία των χρόνιων νόσων, των κοινωνικών ανισοτήτων, της κατάρρευσης της υγειονομικής περίθαλψης, των κρίσεων ψυχικής υγείας, της κοινωνικής αποκέντρωσης, και ίσως γίνει με τον καιρό, ένας ακόμη μεγαλύτερος κίνδυνος για κοινωνική αναταραχή.

Ζούμε σε καιρούς που η evidence based medicine απέδειξε κατ’ επανάληψη, ότι όσον αφορά τις αιτίες της νοσηρότητας των ανθρώπων, οι μεν κληρονομικές-γενετικές συνιστώσες υποβαθμίζονται, σε αντίθεση με τις περιβαλλοντικές-διατροφικές, που διαρκώς αναβαθμίζονται. Kάτι που επαληθεύει την φράση “τα γονίδια σου δεν είναι το πεπρωμένο σου”.

Έτσι λοιπόν η διατροφή είναι ο πιο σημαντικός και εύπλαστος παράγοντας που επηρεάζει την ποιότητα της ζωής μας, γιατί το φαγητό μας, μας θέτει σε αυξημένο κίνδυνο να αρρωστήσουμε σοβαρά. Και ενώ η γενετική συνεισφέρει 10 έως 30% στην ανάπτυξη καρκίνου, το κάπνισμα και η διατροφή είναι οι κορυφαίοι παράγοντες στο 50% των καρκίνων.

Και δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι χρόνιες αρρώστιες έχουν διαχρονικά σκοτώσει πολύ περισσότερο κόσμο απ’ ότι όλες μαζί οι μολυσματικές όλων των εποχών.

Μόλις την Τετάρτη 21 Σεπτέμβρη 2022 μια νέα έκθεση του Π.Ο.Υ. έδειξε ότι οι χρόνιες νόσοι (καρδιακά, καρκίνοι, διαβήτης) ξεπερνούν πλέον αριθμητικά τις μολυσματικές ασθένειες ως οι “κορυφαίοι δολοφόνοι παγκοσμίως”, με ένα άτομο κάτω των 70 ετών να πεθαίνει κάθε δύο δευτερόλεπτα από αυτές.

Επιπλέον τα τελευταία οκτώ χρόνια μπήκε για τα καλά στην εξίσωση της υγείας, σωματικής και ψυχικής, η έννοια του εντερικού μικροβιώματος, δηλαδή το σύνολο των μικροβιακών πληθυσμών του εντέρου μας. Εμφανίστηκαν ξαφνικά 100 τρις ομοτράπεζοι μικροοργανισμοί με τις δικές τους διατροφικές απαιτήσεις, για τους οποίους θα πρέπει να νοιαζόμαστε κάθε φορά που μπαίνει τροφή στο στόμα μας.

Στο μονοπάτι της αναζήτησης της σχέσης της διατροφής με την υγεία μας βοηθά η ιστορία της επιστήμης, που έχει δείξει ότι είναι πολύ δύσκολη η αναζήτηση των πραγματικών αιτιών για τις κακές διατροφικές μας συνήθειες που οδηγούν στις δολοφονικές χρόνιες νόσους, όπως ο διαβήτης, οι καρδιαγγειακές επιπλοκές και ο καρκίνος. Την δυσκολία την γεννούν πολλοί παράμετροι και πολλές σκοπιμότητες γιατί υπάρχει μια λεπτή αλλά πολύ σημαντική διαφορά: άλλο πράγμα ο συσχετισμός και άλλο η αιτία.

Aς δούμε, για παράδειγμα, τι έγινε στο κυνήγι της αληθινής αιτίας για την έκρηξη των καρδιολογικών επεισοδίων στις αρχές του ’50. Το 1955 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Eisenhower έπαθε έμφραγμα και έμεινε στο κρεβάτι για 6 εβδομάδες, ενώ οι πάντες ήταν έξω φρενών. Δεν μπορούσαν να πιστέψουν ότι ο πρόεδρος τους έπαθε έμφραγμα. Η αλήθεια είναι ότι η συχνότητα και η επικράτηση των καρδιακών εμφραγμάτων είχε αρχίσει να αυξάνεται διαρκώς. Να θυμίσω εδώ, ότι στο τέλος του πολέμου της Κορέας σε 300 πτώματα πεσόντων Αμερικανών φαντάρων έγιναν αυτοψίες για καρδιολογικά ευρήματα. Στα 248 εντοπίστηκαν ευρήματα καρδιακών δυσλειτουργιών. Οι αιτίες αναζητήθηκαν στον τρόπο διατροφής.

Τι προκαλούσε τα εμφράγματα;

Δύο στρατόπεδα αναπτύχθηκαν όσον αφορά την αιτία του εμφράγματος. Το ένα στρατόπεδο που εκπροσωπείτο από τον Άγγλο φυσιολόγο, διατροφολόγο γιατρό John Yudkin, o οποίος πίστευε ότι η ζάχαρη έφταιγε για την καρδιακή νόσο. Είχε συσχετισμό, δεν είχε την αιτία, και βασικά έδειχνε ότι όταν η κατανάλωση ζάχαρης αυξανόταν, αυξάνονταν και τα καρδιακά επεισόδια.

Το άλλο στρατόπεδο ενοχοποιούσε το κεκορεσμένο λίπος, και εκπροσωπείτο από τον επιδημιολόγο της Minessota Ancel Keys, o οποίος ήταν ήδη διάσημος. Ο Κeys είχε επισκεφθεί την Αγγλία, όπου παρατήρησε πολλές καρδιακές νόσους, ενώ αυτό δεν το είδε στην Ιταλία και στην Ελλάδα. Τότε έκανε την περίφημη “Μελέτη των 7 χωρών” που συσχέτιζε την κατανάλωση κεκορεσμένων λιπαρών με τους καρδιαγγειακούς θανάτους. Κι αυτός είχε συσχετισμό και όχι αιτία.

Aυτές οι δύο θεωρίες αντιμάχονταν στις δεκαετίες του ’60 και του ‘70. Ποιος κέρδισε; O Κeys κέρδισε καθαρά. Αλλά το ερώτημα είναι γιατί κέρδισε; Κέρδισε γιατί είχε δίκιο; Όχι.

Πήρε μισό αιώνα να συνειδητοποιήσει η ανθρωπότητα ότι είχε επιβιβαστεί στο λάθος βαγόνι των κεκορεσμένων λιπών, ενώ περίτρανα αποδείχτηκε ότι ο ένοχος ήταν οι διατροφικοί υδατάνθρακες.

Ο καρκίνος και όσα τρώμε

Το επαγγελματικό ενδιαφέρον για τη συσχέτιση της διατροφής με τον καρκίνο εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές του 1800, αν όχι πιο πριν. Ωστόσο, η πρόοδος στην κατανόηση αυτής της συσχέτισης τους τελευταίους δύο αιώνες ήταν εξαιρετικά αργή και συγκεχυμένη. Γιατί άραγε; Μια έκθεση της αμερικανικής Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (NAS) το 1982 για τη Διατροφή και τον Καρκίνο, ήταν ένα ορόσημο, επειδή ήταν η πρώτη επιστημονική, θεσμική έκθεση σχετικά με αυτό το θέμα.

Παρόλο που προσέλκυσε μεγάλο δημόσιο ενδιαφέρον, προκάλεσε επίσης μεγάλη διαμάχη, κυρίως από τις επηρεαζόμενες βιομηχανίες. Ξανά διαμάχη. Οι σκοπιμότητες ήταν τα φρένα της αλήθειας, που αναφέρθηκαν πιο πάνω.

Στη συνέχεια, πολλές περισσότερες αναφορές δημόσιας πολιτικής επανέλαβαν ότι περίπου το ένα τρίτο όλων των καρκίνων προκλήθηκαν από τη διατροφή, αν και άλλοι πίστευαν ότι αυτή η εκτίμηση θα μπορούσε να φτάσει το 70-80%. Ήδη από το 1840 ο καθηγητής Κλινικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, John Hughes Bennett, έδωσε “την πρώτη σαφή ένδειξη της αναγνώρισης του καρκίνου ως διατροφικής ασθένειας”. Γιατί τόσες πολλές έμπειρες αρχές και ερευνητές έχουν πει τόσα πολλά για τόσο καιρό για τη διατροφή, τη διατροφή και τον καρκίνο, αλλά έχουν αγνοηθεί τόσο πολύ από τους σύγχρονους συγγραφείς;

Γιατί οι παλιές υποθέσεις ανακυκλώνονται προς το παρόν χωρίς να συνειδητοποιούν τους πρώτους υποστηρικτές τους; Μέρος της απάντησης σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να έγκειται στην άγνοιά μας, και μερικές φορές, στην απόρριψη της ιστορίας, όσες φορές και αν μας έχει θυμίσει το αντίθετο ανά τους αιώνες.

Νέες τεχνολογίες και πρόοδοι στη γενετική, την επιγενετική και τη μεταβολομική, και η εξέταση της επιρροής του μικροβιώματος, θα διευρύνουν την κατανόησή μας για το ρόλο των διατροφικών παραγόντων στον κίνδυνο καρκίνου και την εξέλιξη της νόσου.

Ψυχική υγεία και διατροφή

Ακούμε σήμερα ότι μία από τις επιπτώσεις της πανδημίας της Covid-19, που θα την βρούμε μπροστά μας σύντομα, είναι τα ψυχολογικά προβλήματα που δημιούργησε.

Μόλις πριν λίγες μέρες ο Γενικός Διευθυντής του Π.Ο.Υ. Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους, κατά την έκδοση νέων παγκόσμιων κατευθυντήριων γραμμών του Π.Ο.Υ. που στοχεύουν στην αντιμετώπιση ψυχιατρικών ζητημάτων, δήλωσε ότι 12 δισεκατομμύρια εργάσιμες ημέρες χάνονται ετησίως λόγω κατάθλιψης και άγχους.

Σε πειράματα πληθυσμών μετά τις πλημμύρες του 2013, στην Alberta του Καναδά και από τους σεισμούς στο Christchurch της Ν. Ζηλανδίας, βρέθηκε ότι ένα καλοθρεμμένο σώμα και μυαλό, μπορεί να αντισταθεί καλύτερα στο στρες, και να ανακάμψει από την ασθένεια αυτή, χορηγώντας μικροθρεπτικά σε κατάλληλες δόσεις. Με τον όρο μικροθρεπτικά εννοούμε κυρίως τις βιταμίνες, τα μεταλλικά στοιχεία και τα φυτοχημικά των τροφών. Θα μπορούσε δηλαδή να είναι μια αποτελεσματική και ανέξοδη δημόσια θεραπευτική παρέμβαση, που θα βελτίωνε την ψυχική υγεία ενός πληθυσμού μετά μια περιβαλλοντική καταστροφή.

Η παγκόσμια έρευνα, έχει δείξει ότι το 60-80% των ανθρώπων αντιδρούν θετικά στην λήψη μικροθρεπτικών, δείχνοντας πόσο δυναμική είναι αυτή η παρέμβαση. Και σε όλον τον κόσμο, υπάρχουν σήμερα 20 τυχαιοποιημένες μελέτες με εικονικό φάρμακο, που είναι οι μελέτες πρότυπο για να παίρνουμε κλινικές αποφάσεις. Και οι μελέτες αυτές δείχνουν ότι μπορούμε να μειώσουμε την επιθετικότητα σε φυλακισμένους, να επιβραδύνουμε την γνωστική έκπτωση στους ηλικιωμένους, να θεραπεύσουμε την κατάθλιψη, το στρες, την ανησυχία, τον αυτισμό και την απόσπαση της προσοχής.

Αλλά τα 5 τελευταία χρόνια έγιναν 11 επιδημιολογικές μελέτες παρατήρησης, καθώς και μελέτες σε βάθος χρόνου, σε μεγάλους παγκόσμιους πληθυσμούς, που όλες έδειξαν το ίδιο πράγμα. Όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε μια συνετή, μεσογειακή δίαιτα μη επεξεργασμένων τροφών, τόσο χαμηλότερος γίνεται ο κίνδυνος για κατάθλιψη. Και όσο περισσότερο χρησιμοποιούμε την δυτική δίαιτα με τα επεξεργασμένα τρόφιμα, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος για κατάθλιψη. Καμία μελέτη δεν λέει ότι η δυτική μας δίαιτα είναι καλή για την ψυχική μας υγεία. Και ποια είναι η δυτική δίαιτα; Είναι αυτή που έχει πολλά επεξεργασμένα τρόφιμα, πολλά επεξεργασμένα δημητριακά, σακχαρούχα ποτά, take aways και είναι χαμηλή σε φρέσκα προϊόντα.

Υγιεινή δίαιτα είναι αυτή που περιέχει νωπά, πολλά φρούτα και λαχανικά, πολύ ψάρι, ξηρούς καρπούς υγιεινά λιπαρά και χαμηλή επεξεργασμένη τροφή. Δηλαδή αυτό που η γιαγιά σας θα αναγνώριζε σαν τροφή.

Παρόλα αυτά ακόμη παραμένουν πολλά ερωτηματικά για την σχέση διατροφής και ψυχικής υγείας.

Πάρτε στα σοβαρά την καθολική πρόληψη, βελτιστοποιώντας την διατροφή όσων είναι ευαίσθητοι. Δεν θα πρέπει να περιμένουμε να μας έρθει το έμφραγμα προκειμένου να τροποποιήσουμε συμπεριφορές του τρόπου ζωής. Το ίδιο πρέπει να γίνεται και με την ψυχική υγεία. Ένας εύκολος τρόπος για να εφαρμόσουμε καθολική πρόληψη θα ήταν να έχουμε μαίες που να λένε στις έγκυες γυναίκες για την σημασία της διατροφής. Mητέρες στερημένες σε θρεπτικά συστατικά, κάνουν μωρά στερημένα από θρεπτικά συστατικά. Τροφές με φτωχά θρεπτικά στην διάρκεια της εγκυμοσύνης αυξάνουν τις πιθανότητες το παιδί σας να γεννηθεί με ψυχικό πρόβλημα υγείας.

Γιατί φτάσαμε να έχουμε έλλειψη μικροθρεπτικών; Διότι φτάσαμε σε ένα σημείο που πλέον ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό δεν τον κάνει πέρα. Καθότι η χημική μονοκαλλιέργεια και τα υβρίδια κατέστησαν τα τρόφιμα φτωχά σε μικροθρεπτικά, μιας και ο κόσμος μας προσανατολίστηκε στην ποσότητα των μακροθρεπτικών παρά στην ποιότητα και ποσότητα των μικροθρεπτικών των καλλιεργειών. Ταυτόχρονα καταναλώνουμε τρόφιμα ανεπαρκή σε μικροθρεπτικά συστατικά, από τη στιγμή που οι κόκκοι των δημητριακών έχουν απογυμνωθεί από το φύτρο τους (εντοπισμός βιταμινών, πολυφαινολών και μετάλλων).

Πρόσφατα, το πιο επιδραστικό ιατρικό περιοδικό του κόσμου, το Annals of Internal Medicine, ανέφερε ένα περιστατικό ενός δεκατριάχρονου αγοριού που τυφλώθηκε τρώγοντας μόνο πρόχειρο φαγητό.

Η τύφλωση προσδιορίστηκε και αποδείχθηκε ότι οφείλεται σε έλλειψη μικροθρεπτικών συστατικών που οδηγούν σε δυσλειτουργία του αμφιβληστροειδούς και του νευρικού συστήματος.

Σήμερα πια δεν έχει σημασία ποια διατροφική θρησκεία ακολουθείς. Vegan, χορτοφαγική, κρεατοφαγική, paleo, κετοφαγική. Σημασία αυτό που τρως να μην είναι επεξεργασμένη τροφή.

Με άλλα λόγια το πρόβλημα δεν είναι τι περιέχει η τροφή αλλά πόσο την έχουν επεξεργαστεί.

Επεξεργασμένα τρόφιμα ορίζονται τα τρόφιμα εκείνα που έχουν υποστεί διάφορες μηχανικές και χημικές διαδικασίες, με προστιθέμενη ζάχαρη και αλάτι, που τα κάνουν τοξικά για την ανθρώπινη φυσιολογία.

Ο Michael Pollan συνόψισε μέσα σε οκτώ λέξεις τις διατροφικές του συμβουλές: “Τρώτε πραγματικό φαγητό, όχι πάρα πολύ, κυρίως φυτά”

Aς γίνει το πιρούνι μας η ψήφος μας για ένα καλύτερο κόσμο.