Έχουμε ξεχάσει να γράφουμε με το χέρι;

Η γραφή στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή και στην οθόνη του κινητού μας έχει κάνει να… ξεχνάμε πώς να γράφουμε με το χέρι;

Πλέον, δεν είναι λίγες οι φορές που πιάνουμε το στυλό για να γράψουμε μία λίστα με ψώνια, να καταγράψουμε τις σκέψεις μας ή να αφήσουμε ένα γρήγορο σημείωμα στο λευκό χαρτί και στα μισά μιας λέξης ή μιας πρότασης «κολλάει» το χέρι μας.

Τότε παρατηρούμε ότι τα γράμματά μας ίσως έχουν χειροτερέψει, ο γραφικός μας χαρακτήρας έχει αλλοιωθεί, μπορεί ακόμα και το χέρι μας να μην πηγαίνει στο χαρτί με την ίδια ευκολία.

Σήμερα, όταν μιλάμε για αλληλογραφία, είναι σχεδόν αυτονόητο ότι αναφερόμαστε στα νέα μηνύματα που λαμβάνουμε στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.

Ειδικά τα τελευταία χρόνια, με την παρουσία της Τεχνητής Νοημοσύνης στη ζωή μας, οι άνθρωποι σχεδόν δεν χρειάζεται να σκέφτονται, πόσο μάλλον να κρατούν σημειώσεις.

Τώρα, περισσότερο από ποτέ, φαίνεται πως η χειρόγραφη γραφή οδεύει προς εξαφάνιση.

H χαμένη τέχνη της αλληλογραφίας

Κάποτε, τα χειρόγραφα γράμματα αποτελούσαν τον μοναδικό τρόπο επικοινωνίας για τον γιο που έφυγε μακριά από τη μάνα του για να σπουδάσει, εραστές που τους χώριζε η απόσταση και φίλους που χάνονταν σε διαφορετικές πόλεις. Έστελναν τα γράμματα, χωρίς να γνωρίζουν σε πόσες ακριβώς μέρες θα φτάσουν στον παραλήπτη, την αντίδρασή του όταν το διαβάσει και ο μεγαλύτερος καημός τους ήταν σε πόσες μέρες θα λάβουν την πολυπόθητη απάντηση.

Μέσα στον φάκελο με το κολλημένο γραμματόσημο, έβρισκες σελίδες, γραμμένες μπρος και πίσω, που το μελάνι διηγούνταν νέες περιπέτειες και ιστορίες, αποκάλυπτε μυστικά, εξομολογούνταν την ατέρμονη αγάπη και τον πρωτόγνωρο έρωτα, ξεχείλιζε από ρομαντισμό, έκρυβε παράπονα και προβληματισμούς, ζητούσε εξηγήσεις και συμβουλές, περιέγραφε με λεπτομέρειες μία ημέρα, μία εβδομάδα, έναν μήνα από την αρχή έως το τέλος.

Όταν ο παραλήπτης άνοιγε τον – μερικές φορές αρωματισμένο! – φάκελο, ξεδίπλωνε το γράμμα και έβλεπε τον οικείο γραφικό χαρακτήρα του αγαπημένου του προσώπου, τις μικρές μουτζούρες ανάμεσα στις λέξεις και τις φωτογραφίες που πολλές φορές συνόδευαν το γράμμα, ήταν λες και η απόσταση ανάμεσά τους, γεφυρωνόταν μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα.

Στην ψηφιακή εποχή του σήμερα, το στυλό έχει αντικατασταθεί από τον αντίχειρά μας και τα χειρόγραφα γράμματα από την οθόνη του κινητού μας. Τα «τι κάνεις;», «πώς ήταν η μέρα σου;», «μου λείπεις» και «σ’αγαπώ», φτάνουν στον παραλήπτη με τον ήχο της ειδοποίησης «κλινγκ!», αυτή τη φορά όντως μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου, αρκεί και οι δύο να έχουν από μία ηλεκτρονική συσκευή και σήμα.

Ήρθε το «τέλος της γραφής με το χέρι»;

Σε πολλούς σήμερα, η γραφή με το χέρι και ο γραφικός χαρακτήρας μοιάζουν αναχρονιστικά και άχρηστες πρακτικές δεξιότητες.

Υπάρχει ένας όρος στα Κινέζικα, «tibiwangzi», που σημαίνει «παίρνω το στυλό, ξεχνώ τον χαρακτήρα». Περιγράφει πώς η συχνότερη χρήση υπολογιστών και κινητών τηλεφώνων έχει αποθαρρύνει τη χρήση της παραδοσιακής κινεζικής γραφής, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητας να γράφει κανείς παραδοσιακούς χαρακτήρες. Τα παιδιά πιάνουν το στυλό για να γράψουν («παίρνω το στυλό»), αλλά βιώνουν ένα είδος «αμνησίας χαρακτήρων» όταν πρόκειται να βάλουν το στυλό στο χαρτί («ξεχνώ τον χαρακτήρα»).

Σύμφωνα με το Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών της China Youth Daily, το 4% των νέων στην Κίνα «ήδη ζει χωρίς χειρόγραφη γραφή».

Όμως χάνουμε πραγματικά κάτι όταν εξαφανίζεται η χειρόγραφη γραφή;

Κι όμως, χάνουμε μετρήσιμες γνωστικές δεξιότητες, χάνουμε την απόλαυση του να χρησιμοποιούμε τα χέρια μας και ένα εργαλείο γραφής σε μια διαδικασία που για χιλιάδες χρόνια επέτρεψε στους ανθρώπους να κάνουν ορατές τις σκέψεις τους μεταξύ τους. Χάνουμε την εμπειρία του μελανιού στο χαρτί και την ευχαρίστηση της χειρόγραφης λέξης.

Αντίθετα, χρησιμοποιούμε πολύ πιο συχνά τα χέρια μας για να πληκτρολογούμε ή να κάνουμε swipe και scroll.

Για να συμβαδίσουν με τις εξελίξεις, πολλά σχολεία εισάγουν τους υπολογιστές ήδη από την προσχολική ηλικία, πράγμα που σημαίνει ότι ορισμένα παιδιά μπορεί να μάθουν τα βασικά της πληκτρολόγησης πριν μάθουν να γράφουν με το χέρι.

Ωστόσο, η εγκατάλειψη αυτού του απτού τρόπου έκφρασης μπορεί να έχει σημαντικό κόστος, σύμφωνα με ένα αυξανόμενο αριθμό ερευνών που αποκαλύπτουν τα εκπληκτικά γνωστικά οφέλη της γραφής με στυλό σε χαρτί ή ακόμα και με γραφίδα σε iPad — τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες.

Σχετικές μελέτες δείχνουν ότι το να γράφουν τα παιδιά τα γράμματα του αλφαβήτου με το χέρι, σε αντίθεση με το να τα πληκτρολογούν, οδηγεί σε καλύτερη και πιο διαρκή αναγνώριση και κατανόηση των γραμμάτων. Το γράψιμο με το χέρι βελτιώνει τη μνήμη και την ανάκληση των λέξεων, θέτοντας τα θεμέλια της γραμματικής και της μάθησης. Σε ενήλικες, το να κρατούν σημειώσεις με το χέρι κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης, αντί να πληκτρολογούν, μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερη εννοιολογική κατανόηση του υλικού.

Η πιο εμφανής συνέπεια της αντικατάστασης του στυλό και του χαρτιού από οθόνες και πληκτρολόγια είναι ίσως η επίδραση στην ικανότητα των παιδιών να μάθουν τα βασικά στοιχεία της γραφής και της ανάγνωσης — τα γράμματα.

Ο Δρ. Βασίλειος Βλάχος, Κοσμήτορας Σχολής Ανθρωπιστικών & Κοινωνικών Επιστημών και Διευθυντής Εργαστηρίου Εκπαιδευτικής Νευροεπιστήμης & Αναπτυξιακών Διαταραχών, αναλύει στην Parallaxi τους λόγους για τους οποίους έχουμε σταματήσει να γράφουμε σήμερα με το χέρι: 

«Ο κύριος λόγος είναι η άφιξη της τεχνολογίας στις ζωές μας. Έχουμε νέες εξελιγμένες συσκευές, από εκεί που παλαιότερα είχαμε μόνο τη γραφή με το χέρι και μάλιστα τα αντίγραφα γίνονταν με καρμπόν. Έπειτα ήρθε η γραφομηχανή και μετά ήρθε η τεχνολογία που άλλαξε ολοκληρωτικά τη ζωή μας και μαζί τους τρόπους γραφής». 

Σύμφωνα με τον κ. Βλάχο, οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα κυκλώματα του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γραφή στο χέρι, εμπλέκονται σε μεγάλο βαθμό με αυτά που σχετίζονται με την ανάγνωση. 

«Η γραφή με το χέρι είναι μια βασική διαδικασία για να μπορέσει να αναπτυχθεί η αναγνωστική ικανότητα ενός ατόμου. Παρότι, κοινωνικοί και πολιτισμικοί λόγοι έχουν περιορίσει τη γραφή με το χέρι, βλέπουμε ότι στην ουσία, σταματάμε να εκπαιδεύουμε τον εγκέφαλό μας για την ανάπτυξη της διαδικασίας της ανάγνωσης.

Ειδικά στις μικρότερες ηλικίες, όταν η γραφή και η ανάγνωση είναι μία μαθημένη συμπεριφορά, σε αντίθεση με τον προφορικό λόγο που αναπτύσσεται στους περισσότερους φυσιολογικά – εκτός κάποιων ειδικών παθολογιών. Κανείς δεν έμαθε ανάγνωση και γραφή χωρίς να το διδαχτεί», σημειώνει ο ίδιος.

«Όταν λείπει ή περιορίζεται η εκπαίδευση, σαφώς έχουμε προβλήματα», τονίζει ο κ. Βλάχος:

«Ένας ακόμη λόγος που στη σημερινή εποχή, δημιουργείται μεγαλύτερη δυσκολία στα παιδιά να γράψουν με το χέρι είναι το γεγονός ότι δεν δίνεται έμφαση μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα. Παλαιότερα, υπήρχαν τετράδια καλλιγραφίας ή η διαδικασία της αντιγραφής, έτσι ώστε να μπορέσουν τα παιδιά να βελτιώσουν τα γράμματά τους. 

Σήμερα, οι πολιτικές που πορεύονται από το Υπουργείο Παιδείας, δεν δίνουν προτεραιότητα σε αυτό το κομμάτι. Έχει περιοριστεί σε τεράστιο βαθμό η διαδικασία του γραμματισμού, με αποτέλεσμα να βλέπουμε μεγάλα προβλήματα ακόμα και σε πανεπιστημιακό επίπεδο, με πολλούς φοιτητές να παραδίδουν δυσανάγνωστα γραπτά με ορθογραφικά λάθη, χωρίς να έχουν κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα ή δυσκολία». 

Καταλήγοντας, ο κ. Βλάχος ξεκαθαρίζει ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε πώς θα είναι τα πράγματα στο μέλλον:

«Υπάρχει όμως η αίσθηση ότι εφόσον τα κυκλώματα του εγκεφάλου συνδέονται με τις διαδικασίες της ανάγνωσης, θα συναντάμε όλο και περισσότερα αναγνωστικού τύπου προβλήματα στα παιδιά, εκτός από τα προβλήματα γραφής. Δεν θα είναι παθολογίες όπως η δυσλεξία που είναι μία νευροαναπτυξιακή διαταραχή, αλλά θα οφείλονται στην αίρεση περιβαλλοντικών ερεθισμάτων όπως είναι η εξάσκηση στη γραφή».