Η Ευτυχία του Λαζάρου μέσα σε 500 λέξεις

Ο «Ευτυχισμένος Λάζαρος» (Lazzaro felice) είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ταινία της σκηνοθέτριας και σεναριογράφου Alice Rohrwacher, περισσότερο για το θέμα και τις προθέσεις της, παρά για τα αποτελέσματα του πονήματός της.

Ο Λάζαρος, ένας καλόκαρδος- στα όρια της αφέλειας- νεαρός, είναι μέλος μιας κοινότητας χωρικών, την οποία κρατά στην κυριολεξία σκλαβωμένη και την εκμεταλλεύεται ασύστολα η Μαρκησία Αλφοσινάντε Λούνα, η επονομαζόμενη «Βασίλισσα του Καπνού», σε μια επαρχιακή περιοχή της Ιταλίας, την Ινβιολάτα. Όταν ο γιος της Μαρκησίας, Τανκρέντι, ζητά από τον Λάζαρο να τον βοηθήσει να ξεφύγει από την ασφυκτικό εναγκαλισμό της μητέρας του, ο Λάζαρος θα το πράξει με αυταπάρνηση και μάλιστα θα μεταφερθεί με μαγικό τρόπο για το λόγο αυτό από το αγροτικό περιβάλλον στο αστικό τοπίο.

Η Rohrwacher δημιούργησε μια άκρως αλληγορική ταινία που κινείται από την αρχή ως το τέλος ανάμεσα στον ιταλικό νεορεαλισμό του Παζολίνι και στον μαγικό ρεαλισμό του Μαρκές και της Αλιέντε. Η προσπάθειά της να αναδείξει την καλοσύνη ως τον συνεκτικό δεσμό των ανθρώπων -ανεξαρτήτως της κοινωνικής και οικονομικής τους κατάστασης- την ωθεί σε ποιητικά άλματα και ακροβασίες ανάμεσα στο ρεαλιστικό και στο φανταστικό, χωρίς να αποφεύγει πάντοτε τον εύκολο και αφελή συμβολισμό, που ορισμένες φορές καταντά ενοχλητικός.

Ο Λάζαρος (Adriano Tardiolo) με την καλοσύνη του είναι ένα σύμβολο διαχρονικό και διακοινωνικό, καθώς διατρέχει μεγάλες χρονικές περιόδους και ταυτόχρονα διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις. Τελικά όμως, η καλοσύνη και η αθωότητα, ενώ αρχικά φαίνεται να “επιβιώνει”, τόσο στην αγροτική, όσο και στην αστική κοινωνία, ηττάται από τη σκληρότητα των ισχυρών. Οι άνθρωποι στο χωριό προσπαθούν να παραμείνουν αξιοπρεπείς, παρόλο που η αθωότητα και η αφέλειά τους μετατρέπει σε θύματα απάνθρωπης εκμετάλλευσης. Όταν θα βρεθούν στο περιβάλλον της πόλης και εκεί θα αντιμετωπιστούν ως θύματα, όχι όμως αυτή τη φορά από την Μαρκησία, αλλά από τις τράπεζες.

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της Rohrwacher να αναδείξει με ποιητικές εικόνες τη δύναμη της καλοσύνης και της αθωότητας, το στοίχημα τελικά μάλλον χάνεται από την ευκολία των αμέτρητων αναφορών σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα και πεδία : το κοινωνικό ανακατεύεται με το ταξικό και το ψυχολογικό, το πραγματικό με το φανταστικό, η αφελής αθωότητα των απλών ανθρώπων με την κυνικότητα και την πονηριά των ισχυρών αριστοκρατών, με τρόπο μάλλον αδέξιο και ορισμένες φορές ενοχλητικά ηθικοδιδακτικό.

Η εύκολη αλληγορία αντιστροφής των ρόλων, με τον λύκο να είναι τελικά ο καλός και οι τραπεζίτες οι κακοί που κυριαρχούν στον κόσμο, είναι απελπιστικά χοντροκομμένη και αφελής.

Τελικά, το μήνυμα της Rohrwacher είναι μάλλον απαισιόδοξο : η καλοσύνη μπορεί να διαφυλάττει- ίσως και να διατηρεί τον κοινωνικό ιστό, αλλά στο τέλος αποβαίνει μοιραία για τα μέλη του. Ο κόσμος δεν αλλάζει, και η παρουσία της καλοσύνης στη ζωή μας είναι απλώς η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. Ο λύκος που τριγυρνά σχεδόν απογοητευμένος στα σοκάκια της πόλης, ίσως δηλώνει μια παραίτηση, ίσως πάλι μια ακόμη αλληγορία : το καλό δε βρίσκεται πάντα στο προφανές και στο δεδομένο, και το κακό βρίσκεται στις ψυχές των ανθρώπων και για αυτό είναι τόσο δυσδιάκριτο…