Έλληνες Πρόσκοποι: 110 χρόνια δράσης και προσφοράς!

Λέξεις: Σπουργίτια 2020- 3ο Σύστημα Αεροπροσκόπων Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης

Το 2020 οι Έλληνες Πρόσκοποι γιορτάζουν 110 χρόνια από την ίδρυσή τους. Οι Πρόσκοποι ξεκίνησαν το 1907 στην Αγγλία από τον Λόρδο Baden Powell. Στην Ελλάδα κάνει την εμφάνισή του το 1910 από τον Αθανάσιο Λευκαδίτη, γυμναστή και Αρχηγό της Ελληνικής αθλητικής ομάδας. Αφορμή για να γνωρίσει τον Προσκοπισμό στάθηκε το ταξίδι του στο Λονδίνο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου εκεί ο Προσκοπισμός του τράβηξε την προσοχή κι έτσι λίγο αργότερα δημιούργησε τον πρώτο πυρήνα προσκόπων στην Ελλάδα. Τα υπόλοιπα αποτελούν πλέον ιστορία, γι’ αυτό αποφασίσαμε να σας παρουσιάσουμε μία στιγμή από τις 11 δεκαετίες ζωής του Ελληνικού Προσκοπισμού.

Κατά την πρώτη δεκαετία ζωής του Ελληνικού Προσκοπισμού, οι Πρόσκοποι έδειξαν αμέσως την γενναιοψυχία και την αυταπάρνησή τους, για να υπερασπιστούν όλα όσα πρέσβευαν και πρεσβεύουν. Αυτό αποδεικνύεται από μαρτυρικά γεγονότα της ιστορίας. Ξεχωριστή θέση κατέχει η θυσία στο Αϊδίνι το 1919. Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του Προσκοπισμού βρίσκουμε ομάδες Προσκόπων στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπως στο Αϊδίνι. Στις 18 Ιουνίου του 1919 οι Τσέτες Τούρκοι ολοκλήρωσαν το έργο της τριήμερης άγριας σφαγής με θύματα πάνω από χίλιους Έλληνες στην περιοχή Αϊδινίου. Οι δρόμοι της πόλης ήταν γεμάτοι από πτώματα Ελλήνων κάθε ηλικίας! Ανάμεσά τους βρέθηκαν σφαγιασμένοι και 31 Πρόσκοποι από το Αϊδίνι, οι οποίοι προσέφεραν ανθρωπιστική βοήθεια, αδιακρίτως σε Έλληνες και Τούρκους. Συγκεκριμένα οι Τσέτες συνέλαβαν 31 Προσκόπους μαζί με τον Τοπικό Έφορο Νίκο Αυγερίδη και τους αρχηγούς τους. Πριν την σφαγή οι Τούρκοι απαίτησαν από τον  Αυγερίδη και τους Προσκόπους να απαρνηθούν την πίστη και το έθνος τους και, όταν αυτοί αρνήθηκαν, τους κατασφάξανε με τον αγριότερο τρόπο. Εν μέσω φρικτών βασανιστηρίων οι Έλληνες Πρόσκοποι έπεφταν φωνάζοντας «Ζήτω η Ελλάς!». Η θυσία των Προσκόπων του Αϊδινίου συγκλόνισε όλον τον κόσμο.

Η δεύτερη δεκαετία ζωής του Ελληνικού Προσκοπισμού ξεκινάει δυναμικά με τη συμμετοχή του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων στην πρώτη διεθνή συγκέντρωση προσκόπων, δηλαδή στο πρώτο προσκοπικό Τζάμπορι, στο Λονδίνο. Η παγκόσμια συνάντηση έγινε στο στάδιο «ΟΛΥΜΠΙΑ», στο οποίο κατασκήνωσαν, πλην των διοργανωτών, περίπου 10.000 πρόσκοποι από 25 χώρες. Η συνάντηση διήρκεσε μία εβδομάδα και πραγματοποιούνταν καθημερινά, προσκοπικές επιδείξεις και προσκοπικά αγωνίσματα, πλην της Κυριακής η οποία ήταν αφιερωμένη στη λατρεία του Θεού. Οι πρόσκοποι κάθε αποστολής βρήκαν να παρουσιάσουν ήθη κι έθιμα του τόπου τους. Η ελληνική αποστολή παρουσίασε στιγμές από τη ζωή ενός νέου στην Αρχαία Ελλάδα, τα αθλήματα που έκαναν οι Αρχαίοι Έλληνες, τον Πυρρίχιο χορό, τη ζωή και την εκπαίδευση των κλεφτών κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς (καλαματιανό, τσάμικο και πεντοζάλι). Οι παρουσιάσεις της ελληνικής αποστολής στέφθηκαν με επιτυχία και εντυπωσίασαν το κοινό. Μάλιστα, ο Λόρδος Baden Powell ανέφερε σε αγγλικό περιοδικό ότι θαύμασε τις παρουσιάσεις των Ελλήνων προσκόπων κατά τη διάρκεια του Τζάμπορι, αλλά και ότι γενικώς θαυμάζει την Ελλάδα ως χώρα για την ιστορία και τον πολιτισμό της.

Το τέλος τη δεκαετία του ’30 συμπίπτει με τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά. Το 1937-8 ήταν η μεγάλη ακμή του Προσκοπισμού. Έτσι, η τότε κυβέρνηση προσπάθησε να ελέγξει και να χρησιμοποιήσει το ΣΕΠ για τους δικούς της σκοπούς. Όταν όμως είδε ότι δεν τα κατάφερνε, υποχρέωσε κάθε παιδί που δεν ήταν πρόσκοπος ή οδηγός να εγγράφεται στην ΕΟΝ. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η τότε νεολαία να στραφεί στον προσκοπισμό. Μπροστά στο αδιέξοδο αυτό, στις 16 Ιουνίου 1939 η δικτατορική κυβέρνηση της 4ης Αυγούστου καταργεί με τον Αναγκαστικό Νόμο 1798/1939 το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων. Μαζί με το Σώμα Ελληνικού Οδηγισμού κι άλλες οργανώσεις νέων, συγχωνεύεται αναγκαστικά στην Εθνική Οργάνωση Νεολαίας. Με σειρά υπουργικών αποφάσεων θεωρήθηκε παράνομη η δράση, η στολή, αλλά και οι εκδόσεις του ΣΕΠ, του ΣΕΟ, της ΧΑΝ, της ΧΕΝ και των Ελπιδοφόρων. Τα προσκοπικά κλιμάκια σε όλη την χώρα παρουσία των κρατικών αρχών παρέδιδαν σε δημόσιες τελετές τη Σημαία τους, καθώς και κάθε κινητή και ακίνητη περιουσία.

Παρά την συγχώνευση του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων με την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, το προσκοπικό πνεύμα ούτε για μια στιγμή δεν εγκατέλειψε εκείνους που είχαν δώσει τον όρκο του Προσκόπου. Αυτό φάνηκε με την κατάλυση του ελεύθερου κράτους από τους Γερμανούς την άνοιξη του 1941. Σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής, οι παλιές προσκοπικές Ομάδες συνέρχονταν μυστικά και ασχολούνταν με την προετοιμασία της ανασύστασης του Σώματος και την παροχή πολύτιμων υπηρεσιών στις οργανώσεις αντιστάσεως, στον Ερυθρό Σταυρό και στο πληθυσμό που δυστυχούσε. Οι πρόσκοποι την περίοδο εκείνη λειτούργησαν ως αυθεντικοί αντιστασιακοί αγωνιστές και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των ηρώων μας. Οι πρόσκοποι της Σάμου κατάφεραν, ως πραγματικοί ήρωες να υποκλέψουν από την ιταλική μεραρχία «ΚΟΥΝΕΟ» μια σειρά εμπιστευτικών εγγράφων, στρατιωτικής σημασίας. Αντίστοιχα και οι πρόσκοποι της Μυτιλήνης κατάφεραν να υποκλέψουν τοπογραφικά διαγράμματα που αποτύπωναν θέσεις του εχθρού στο βουνό Μόρια και να τα προωθήσουν στις συμμαχικές δυνάμεις. Παράνομα προσκοπικά περιοδικά εκδόθηκαν κατά την περίοδο της κατοχής, όπως το περιοδικό «Φοίνιξ» της 3ης Ομάδας Αθηνών και το περιοδικό της ενωμοτίας «Φοινίκων» στη Ζάκυνθο. Επίσης, διάφορα παράνομα προσκοπικά παιχνίδια παίζονταν στην Αθήνα, όπως το Μεγάλο Παιχνίδι Πόλης, στο οποίο, κάτω από το βλέμμα των Γερμανών, οι παράνομες προσκοπικές ομάδες διεκδικούσαν για έπαθλο ένα καλάθι τρόφιμα που έστειλε από το Παρίσι η καλλιτέχνης Καλή Καλό στον Ερυθρό Σταυρό.

Από τη δεκαετία του 1950-1960 η στιγμή που διαλέξαμε είναι το 2ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Τζάμπορη για τους εορτασμούς του «Χρυσού Ιωβηλαίου» 50 χρόνων του ΣΕΠ. Από τις 23 Ιουλίου μέχρι τις 31 Ιουλίου του 1960 συγκεντρώθηκαν 3.000 πρόσκοποι από όλη την Ελλάδα και από αντιπροσωπείες από 14 χώρες στο κατασκηνωτικό κέντρο «Δημήτρης Ραν Αλεξάτος» στην Περδικόβρυση του Παρνασσού. Ένα χρόνο πριν, πραγματοποιήθηκε στον χώρο αυτό η πρώτη ΦΙΛΙΑ (κατασκήνωση Ενωμοταρχών) με συμμετοχή Ενωμοταρχών Προσκόπων από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Μεσογείου. Ο Δήμος Αμφίκλειας ονόμασε την κεντρική οδό της πόλης σε «Οδό Φιλίας» σε ανάμνηση της εκδήλωσης αυτής.

Η κορυφαία στιγμή της δεκαετίας του ’60, αλλά και της ιστορίας του Ελληνικού Προσκοπισμού, είναι το 11ο Παγκόσμιο Τζάμπορι στον Μαραθώνα Αττικής. Για 11 ημέρες, από την 1η έως την 11η Αυγούστου του 1963, 13.000 πρόσκοποι από 89 χώρες τραγουδούν «Τζάμπορι, τζάμπορι θάλασσα και πεύκο, χώμα και βουνό…», τον ύμνο του Τζάμπορι, τον οποίο έγραψε ο Νίκος Γκάτσος και τον συνέθεσε ο Μάνος Χατζιδάκις. Μάλιστα, ο μεγάλος συνθέτης έτρεφε συμπάθεια για τον Προσκοπισμό και ένα τυχαίο και χαριτωμένο γεγονός τον είχε πρωταγωνιστή. Πρόσκοποι από τη Μαδαγασκάρη βρέθηκαν σε κατάστημα δίσκων στην οδό Καραγεώργη Σερβίας στο κέντρο της Αθήνας και ζήτησαν να αγοράσουν δίσκους με ελληνική μουσική. Κατέληξαν σ’ έναν μεγάλο δίσκο με πολλά τραγούδια του Χατζιδάκι, όμως δεν είχαν αρκετά χρήματα για να τον πληρώσουν. Τότε ακούστηκε μια φωνή από το βάθος, «Θα τον πληγώσω εγώ!». Τα προσκοπάκια δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί ένας άγνωστος θα ήθελε να τους πληρώσει τους δίσκους και τότε η πωλήτρια τους είπε ότι είναι ο Μάνος Χατζιδάκις. Οι πρόσκοποι από τη Μαδαγασκάρη ενθουσιάστηκαν και του ζήτησαν αυτόγραφο για εκείνους, τις οικογένειές τους και για τα υπόλοιπα μέλη της Προσκοπικής κίνησης της χώρας τους. Το Τζάμπορι στην χώρα μας στέφθηκε με επιτυχία, με καθημερινά δρώμενα και αμέτρητες εκθέσεις, με την πιο χαρακτηριστική αυτή για τους άθλους του Ηρακλή. Η μόνη μαύρη σκιά ήταν η πτώση του αεροπλάνου που μετέφερε τα μέλη της προσκοπικής αποστολής από τις Φιλιππίνες.

20 Ιουνίου 1974. Κηρύσσεται στην Ελλάδα γενική επιστράτευση για να αποσταλεί βοήθεια στην δοκιμαζόμενη από την τουρκική εισβολή Κυπριακή Δημοκρατία. Ο Ελληνικός Προσκοπισμός τίθεται αμέσως σε επιφυλακή! Ο Γενικός Έφορος Δημ. Μαρκούλης δήλωσε αμέσως εκ μέρους του ΣΕΠ την διαθεσιμότητα των μελών του όπου κριθεί αναγκαίο. Οι κατασκηνώσεις σταματούν και από όλα τα συστήματα ζητείται η επισκευή και καταγραφή του κατασκηνωτικού υλικού, ώστε αυτό να μπορέσει να διατεθεί στην κάλυψη στεγαστικών αναγκών των προσφύγων της Κύπρου. Βαθμοφόροι που δεν επιστρατεύτηκαν μαζί με ανιχνευτές καταρτίζουν συνεργεία συγκέντρωσης και αποστολής τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης για τον άμαχο πληθυσμό σε συνεργασία με το Σώμα Προσκόπων Κύπρου. Ταυτόχρονα, στις περισσότερες πόλεις συστήνονται από Προσκόπους ομάδες αιμοδοσίας, νοσοκομειακής περίθαλψης, πυρόσβεσης, ταχυδρομικών και τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών αλλά και ψυχαγωγίας. Σε κάποιες επαρχιακές πόλεις βοήθησαν ακόμα και σε εργασίες συγκομιδής προκειμένου να μην πεταχτούν οι καρποί λόγω απουσίας εργατικών χεριών. Στα τέλη Αυγούστου του 1974 αντιπροσωπεία του Σώματος Προσκόπων Κύπρου με τον Γενικό Έφορο Κ. Χρήστου φιλοξενείται στην Ελλάδα και παραλαμβάνει την ανθρωπιστική βοήθεια που είχε συγκεντρωθεί. Την ίδια περίοδο στην Ρόδο αλλά και σε άλλες πόλεις, με πρωτοβουλία των Προσκοπικών Συστημάτων, οργανώθηκε φιλοξενία Κυπρίων προσφύγων σε σπίτια ή σε προσκοπικά κέντρα.

Τη δική του σημαντική συμβολή σε όσα έχει κατακτήσει η γυναίκα σήμερα είχε και ο Προσκοπισμός, κίνημα ενεργό και με σημαντική κοινωνική παρουσία στην Ελλάδα ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα. Ο Προσκοπισμός έδειξε από νωρίς ότι θέλει πραγματικά να αγκαλιάσει όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το φύλο ή άλλα χαρακτηριστικά τους. Ομάδες για κορίτσια ξεκίνησαν να λειτουργούν στα μέσα του 1913. Δύο χρόνια αργότερα, το 1915, ξεκίνησε επισήμως η λειτουργία του Σώματος Ελληνίδων Προσκόπων. Οι θεσμοί, όμως, της τότε κοινωνίας παραγκώνισαν πολύ γρήγορα αυτήν την πρωτοποριακή κίνηση του ΣΕΠ. Έτσι, έχουμε την πειραματική λειτουργία μικτών τμημάτων από το 1978 και τελικά την καθιέρωση μικτών τμημάτων το 1984 και την καθιέρωση συνεκπαίδευσης στο ΣΕΠ με την ένταξη κοριτσιών στα Προσκοπικά τμήματα το 1983.

Προσκοπισμός και εθελοντισμός είναι δύο έννοιες αναπόσπαστες που συνυπάρχουν. Στο τέλος της δεκαετίας του 1990, στον καταστροφικό σεισμό της Αθήνας, που έλαβε χώρα στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999, οι πρόσκοποι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους είτε στήνοντας πρόχειρα καταλύματα για την τοποθέτηση υλικών, είτε προσέφεραν, ως ανθρώπινο δυναμικό, τις υπηρεσίες τους στα όργανα της αστυνομίας, της πυροσβεστικής και των ανθρώπων της ΕΜΑΚ και πάντα ήταν διαθέσιμοι να προσφέρουν, με όποιο τρόπο τους ζητήθηκε, για να βοηθήσουν τους σεισμόπληκτους, ειδικά τις πρώτες ώρες και ημέρες μετά το σεισμό. Την ίδια χρονιά, πρωτοβουλίας οργάνωσης βοήθειας για τα πληγέντα παιδιά της Γιουγκοσλαβίας από τους βομβαρδισμούς έλαβε χώρα από τους Έλληνες Προσκόπους.

Την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα συμπληρώθηκαν 100 χρόνια παγκόσμιου προσκοπισμού από τον ιδρυτή του Baden Powell το 2007 και το 2010 οι Έλληνες Πρόσκοποι γιορτάζουν έναν αιώνα παρουσίας. Το Σ.Ε.Π. διοργάνωσε μια σειρά δράσεων και ανοικτών εκδηλώσεων σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, αλλά και στις μεγαλύτερες πρωτεύουσες της χώρας, προκειμένου να αναδείξει το πολύπλευρο και σημαντικό έργο της ελληνικής Προσκοπικής κίνησης. Διαφημιστικό μήνυμα (σποτ) προβλήθηκε σε τηλεοπτικούς σταθμούς πανελλήνιας εμβέλειας και σε περιφερειακά κανάλια, καθώς και σε κινηματογράφους της χώρας, διαδίδοντας με αυτόν τον τρόπο το μήνυμα εορτασμού της 100ετίας στο ευρύ κοινό. Επετειακό μαντήλι κατασκευάστηκε και φορέθηκε από όλα τα μέλη της κίνησης, προκειμένου να δοθεί πανηγυρικός χαρακτήρας στον εορτασμό της 100ετίας του Ελληνικού Προσκοπισμού. Πανελλήνιες δράσεις για όλους τους κλάδους διοργανώθηκαν και αποκορύφωμα των εορτασμών ήταν το 4ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Τζάμπορη στα τέλη Αυγούστου στα Καμένα Βούρλα με περισσότερα από 2.500 παιδιά και βαθμοφόρους για 9 μέρες. Η μεγάλη αυτή γιορτή κορυφώθηκε με την τελετή λήξης στην οποία όλοι οι συμμετέχοντες μαζί τραγουδούσαν προσκοπικά τραγούδια και φώναζαν ρυθμικά «Γίναμε επιτέλους 100».  

Στην ανθρωπιστική κρίση που ξεκίνησε από το 2015 οι πρόσκοποι δεν μπορούσαν να μείνουν αμέτοχοι. Η Λέσβος είναι ένα από τα νησιά στα οποία έχουν καταφύγει χιλιάδες πρόσφυγες τα τελευταία χρόνια. Οι Πρόσκοποι της Λέσβου πιστοί στην προσκοπική τους Υπόσχεση εργάστηκαν για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής προσφυγικής κρίσης. Πρόσκοποι βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή στήνοντας καταυλισμούς. Χρησιμοποιήθηκαν ακόμη και οι τέντες των Προσκοπικών Συστημάτων της Μυτιλήνης για την προστασία των προσφύγων που είχαν εγκλωβιστεί στο λιμάνι της πόλης. Βοήθησαν στην περίθαλψη προσφυγικών οικογενειών, στο μαγείρεμα και στη διανομή φαγητού, έπαιξαν με παιδιά και συνέβαλαν στην αντιμετώπιση ξενοφοβικών και ρατσιστικών στοιχείων που διαχέονταν στο τοπικό πληθυσμό. Μάλιστα, το ίδρυμα McCain αποφάσισε να τιμήσει με το βραβείο «John McCain για τον Ηγετικό Ρόλο σε Κοινωφελές Έργο» τους κατοίκους της Λέσβου για την προφορά τους στο προσφυγικό και με απόφαση του Δημάρχου Λέσβου αποφασίστηκε να το παραλάβει αντιπροσωπία της Προσκοπικής Κίνησης του νησιού. Το βραβείο παρέλαβαν ο Ξενοφών Κουκούτας και ο Γιάννης Σβώρος, οι οποίοι τότε ήταν Ανιχνευτές. Επίσης, το 2016 ο Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε. Μπαν Κι Μουν έδωσε συγχαρητήρια στους προσκόπους της Λέσβου για την συμβολή τους στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. 

Παρ’ όλο που φέτος δεν θα μπορέσουμε να γιορτάσουμε όπως πρέπει τα 110 χρόνια δράσης και προσφοράς, οι Έλληνες Πρόσκοποι συνεχίζουμε το έργο μας για έναν καλύτερο κόσμο, συνεχίζοντας να «βοηθούμε κάθε άνθρωπο σε κάθε περίσταση» εν μέσω της πρωτόγνωρης κατάστασης που ζούμε και να είμαστε περήφανοι πρεσβευτές των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης για ένα καλύτερο αύριο.