Ένα μοναδικό έργο κοινωνικού οφέλους και παγκόσμιας εμβέλειας

Λέξεις: Ματούλα Σκαλτσά

Η συνεργασία του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ) και του ακάματου αρχιτέκτονα και ιστορικού των βιβλιοθηκών και της τυπογραφίας Κωνσταντίνου Στάικου απέδωσε ένα μοναδικό έργο κοινωνικού οφέλους και παγκόσμιας εμβέλειας: Τη δημιουργία του ιστότοπου του ΕΚΤ «Περί Βιβλιοθηκών» στη διεύθυνση www.aboutlibraries.gr. 

Πρόκειται για την παγκόσμια ιστορία των βιβλιοθηκών από την πρώιμη αρχαιότητα ως τις μέρες μας. ‘Εργο κολοσσιαίο, που μόνο ένα ερευνητικό κέντρο θα μπορούσε να φέρει σε πέρας, δεδομένου του υλικού που ο ίδιος και οι έγκριτες ερευνητικές του ομάδες, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, συλλέγουν και αποδίδουν στην επιστημονική κοινότητα με τις σχετικές εκδόσεις: Ενδεικτικά αναφέρουμε: Η Χάρτα της ελληνικής τυπογραφίας (1989), Θησαυροί της Εθνικής Βιβλιοθήκης (1999), Πεντακόσια χρόνια έντυπης παράδοσης του Νέου Ελληνισμού 1499-1999, (2000), Το έντυπο ελληνικό βιβλίο 15ος-19ος αι. (2001), το πεντάτομο Η ιστορία της βιβλιοθήκης στον δυτικό πολιτισμό (2002-2012), Η αρχιτεκτονική της βιβλιοθήκης (2016), το τετράτομο Η πνευματική πορεία του Γένους με όχημα το χειρόγραφο και το έντυπο βιβλίο από τον 13ο αι. έως το 1821 (2017-2021).

Να σημειωθεί ότι το ερευνητικό κύρος του Κ. Στάικου, με την μόνιμη συνεργασία του με τον παγκόσμια κορυφαίο για το βιβλίο και τις βιβλιοθήκες εκδοτικό οίκο Oak Knoll Press της Αμερικής, καθώς και με τον ολλανδικό Hes & Graaf (σήμερα Brill) παρέχει πρόσβαση των εκδόσεων αυτών, που αφορούν την χώρα μας και την ιστορία της, σε περισσότερα από 250.000 ιδρύματα και καταστήματα σε όλο τον κόσμο.

Το ενδιαφέρον με όλες αυτές τις πολύτιμες για την αυτογνωσία του έθνους εκδόσεις είναι ότι δεν αποτελούν απλά τεκμηριωτικές καταγραφές με εντυπωσιακά μεγάλο χρονικό βάθος και κατά συνέπεια ερευνητικό μόχθο. Αποτελούν ερμηνευτικά ιστορικά εγχειρήματα και εδώ βρίσκεται η μεγάλη τους αξία. Το χειρόγραφο, το έντυπο και η βιβλιοθήκη γίνονται μια διεξοδικά μελετημένη βάση για να ερμηνευτούν συμπεριφορές, ιστορικές τομές και κοινωνικές συνθήκες. 

Ο Στάικος δεν παρασύρεται από την γοητεία του αντικειμένου, χωρίς αμφιβολία γοητευτικό αυτό καθαυτό, ώστε να μείνει στην ανάσυρσή του και στην ανάδειξή του, όπως τόσες έρευνες βάσης κάνουν. Τολμά την ερμηνεία πίσω από τα αντικείμενα, παρά τους κινδύνους που συνεπάγεται το εγχείρημα, και αυτήν την ερμηνεία, μαζί με τους ανασκαμμένους θησαυρούς του, εκθέτει στα βιβλία του. Δηλαδή κάνει ό,τι θα έκανε η Νέα Μουσειολογία και είναι νομίζω αυτό που μας έφερε κοντά, όταν συνεργαστήκαμε για την ιστορία της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης της Κοζάνης στο ομώνυμο μουσείο, το οποίο σχεδιάσαμε μαζί με τον Πάνο Τζώνο, μέσα στο ίδιο το κτίριο της εν λόγω βιβλιοθήκης, έργο των αρχιτεκτόνων Κ. Αντωνίου, Ε. Κάστρο και Π. Τζώνου. Δηλαδή εκθέτοντας τα πολύτιμα της βιβλιοθήκης, όχι ως τέτοια αλλά ως τεκμήρια μιας μεγάλης πνευματικής και οικονομικής ανάπτυξης της Κοζάνης, από τον 17ο αι. και εξής.

Ωστόσο η παρούσα συνεργασία του ΕΚΤ και της  διευθύντριάς του δρ Ε. Σαχίνη με τον Κωνσταντίνο Στάικο, για την οποία η στήριξη του υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης Κ. Πιερρακάκη ήταν δεδομένη, προικοδότησε σε μας και στον κόσμο όλο έναν «Περί βιβλιοθηκών» ιστότοπο στα ελληνικά και στα αγγλικά και σύντομα και σε άλλες γλώσσες, μοναδικό και πλήρη. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι ο Στάικος έπρεπε να ανασυνθέσει το τεράστιο υλικό του με τρόπο που να το κάνει κατάλληλο για το διαδίκτυο και εύχρηστο για τους επισκέπτες του. Μοιάζει εύκολο εγχείρημα που όμως δεν είναι καθόλου, όπως δεν είναι η κάθε φορά εκ νέου σύνθεση του υλικού ερευνητικής ανάλυσης. Εδώ, με το επιπλέον καθήκον, η συγκεκριμένη αναδόμηση να προβλέπει τη διευκόλυνση πιθανών τρόπων αναζήτησης και κατ’ επέκταση χρήσης της για περισσότερες ερευνητικές υποθέσεις. Σοβαρό προσόν του ιστότοπου είναι και η δυνατότητα το διαθέσιμο υλικό να εμπλουτίζεται συνεχώς με τη συνεργασία των ίδιων των βιβλιοθηκών. Σε αυτά τα τελευταία αναδύθηκε και αποδείχθηκε η εξαιρετική σπουδαιότητα του ΕΚΤ στην έρευνα και την καταγραφή των αποτελεσμάτων της.

Ο ιστότοπος, πέρα από την «ιστορία των βιβλιοθηκών σε Ανατολή και Δύση από την αρχαιότητα ως σήμερα και τον σχολιασμό των πνευματικών ρευμάτων που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της έννοιας της βιβλιοθήκης», όπως σημειώνει η Ε. Σαχίνη, ταξινομεί το υλικό του θεματικά σε τύπους βιβλιοθηκών [κοσμικές (εθνικές, δημόσιες, δημοτικές, θεσμικές, πανεπιστημιακές, ιδρυματικές, ερευνητικές, ιδιωτικές, προσωπικές, σχολικές, αρχείων, μουσείων) και θρησκευτικές (πατριαρχικές, μητροπολιτικές, μοναστηριακές), υλικό το οποίο αναδιατάσσεται για αναζήτηση κατά χρονικές περιόδους, αλφαβητικά και γεωγραφικά.

Το τεράστιο εικονογραφικό υλικό το οποίο παραθέτει ο Στάικος, ο εντοπισμός του οποίου, καθώς και η ακριβής τεκμηρίωσή του, ακόμα και για την κάθε πηγή προέλευσης της κάθε εικόνας χωριστά, αποτελεί ένα άλλο τεράστιο και υπόρρητο έργο του ακαταπόνητου ερευνητή και των ομάδων του. Είναι έργο γνωστό στη μουσειολογική έρευνα, που αποκαλούμε συνοδευτικό τεκμηριωτικό υλικό, και το οποίο αποτελεί μια πλήρη και πάντα απλήρωτη μουσειολογική μελέτη, δίπλα σε αυτήν που βασίζεται στους υλικούς μάρτυρες και την τεκμηρίωσή τους, με τους οποίους συγκροτείται το μουσειολογικό αφήγημα.

Τον ιστότοπο συνοδεύει μια μικρή έντυπη έκδοση, όπου παρουσιάζονται εμβληματικά παραδείγματα από διαφορετικούς τύπους βιβλιοθηκών που ξεχωρίζουν στην νεοελληνική ιστορία: Η Εθνική Βιβλιοθήκη, η Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας, η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη, η Βιβλιοθήκη Κωστή Παλαμά και η Βιβλιοθήκη της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών.

*H Mατούλα Σκαλτσά είναι Ιστορικός της Τέχνης- Μουσειολόγος, Ομ. Καθηγήτρια ΑΠΘ.