Η ενσυνειδητότητα είναι ανώφελη σε μία πανδημία

Πολλοί από μας είχαμε κανονίσει να δειπνήσουμε σε ένα εστιατόριο αλλά τα σχέδιά μας ακυρώθηκαν με την έλευση ενός νέου lockdown. Καθώς τα κρούσματα άρχισαν να αυξάνονται ραγδαία η έξοδος για φαγητό μετατράπηκε σταδιακά από απόλαυση σε “καθαρή τρέλα”.

Το οικονομικό κόστος όλων αυτών των ακυρωμένων δείπνων συνεχίζει να αθροίζεται. Υπάρχει όμως και το συναισθηματικό κόστος. Η ψυχολογική κούραση συσσωρεύεται, οι μοναχικοί γίνονται πιο μοναχικοί, ο κόσμος “μαραίνεται”. Ο Covid-19 έχει ήδη διαταράξει πολύ τον τρόπο που ζούμε. Έχει μεταβάλει όμως και κάτι άλλο, τον ίδιο τον χρόνο. Πριν από λίγο καιρό, αναφερόμασταν σε μήνες και χρόνια, λέγαμε οτι κάτι συνέβη τον Νοέμβριο ή τον Δεκέμβριο, φέτος ή τον περασμένο χρόνο. Μερικά γεγονότα είναι τόσο καθοριστικά που χωρίζουν τον κόσμο σε πριν και μετά, στο παρόν και σε ένα ολοένα και πιο ξένο παρελθόν. Οι πόλεμοι το κάνουν αυτό, και η πανδημία επίσης.

Τα νέα για το εμβόλιο μας γεμίζουν με ελπίδα, αλλά το πότε και με ποιον τρόπο θα συμβεί παραμένουν άγνωστα. Το πραγματικό μέλλον εξακολουθεί να στέκεται αδυσώπητο μπροστά μας, με την προοπτική περαιτέρω Locdown, υπερπληρότητας νοσοκομείων και ολοένα και μεγαλύτερης οικονομικής απώλειας. Κάθε μέρα που περνά είναι ίδια με την προηγούμενη. Κάθε εβδομάδα ίδια και απαράλλαχτη με την επόμενη.

Μεταξύ όλων αυτών των ακυρώσεων έχει χαθεί και κάτι άλλο, που δεν εμφανίζεται σε κανένα excel επειδή δεν είναι μετρήσιμο. Αλλά έχει σημασία. Ενα μέρος της ζωής μας έχει να κάνει με φευγαλέες στιγμές γεμάτες ελπίδα. Κάποτε μπορούσαμε να αντέξουμε πιο εύκολα μία θλιβερή Δευτέρα, στην προοπτική ενός συναρπαστικού Σαββατοκύριακου, ή μιας περιήγησης στο internet για να βρούμε ένα ωραίο top να φορέσουμε στην επόμενη έξοδο ή μια όμορφη τσάντα για τη δουλειά που να χωράει το laptop.

Η ελπίδα απλωνόταν παντού στον “παλιό κόσμο”: σε εκείνη τη διαφήμιση που μας έκανε να σκεφτούμε τις επόμενες διακοπές μας ή μας υπενθύμιζε να ξεθάψουμε εκείνα τα σκούρα γυαλιά και την αντηλιακή κρέμα. Ή στο σταντ με τα μπαχαρικά στο σούπερ μάρκετ που μας θύμιζε μία πρόσφατη κουβέντα με φίλους για το κάρυ, τότε που οι συζητήσεις μας δεν είχαν να κάνουν με τη ζωή και τον θάνατο.

Πολλές από τις στιγμές ευτυχίας μας είναι συνδεδεμένες με την προσμονή, το να φανταζόμαστε κάτι ευχάριστο που πρόκειται να συμβεί – καθώς έτσι αποσπάμε τη σκέψη μας από ένα δύσκολο παρόν. Ωστόσο, τώρα ακόμη και οι μικρές επιλογές που έχουμε ως καταναλωτές ή οι σκέψεις μας για το τι θα κάνουμε αυτό το Σαββατοκύριακο μας “προσγειώνουν” στην οδυνηρή πραγματικότητα της πανδημίας. Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε. Το 2020 είναι η χρονιά που το μέλλον “ακυρώθηκε”.

Τις τελευταίες δεκαετίες το να ζούμε μόνο το παρόν έχει γίνει μάλλον της μόδας. Το να ζούμε τη στιγμή, να είμαστε παρόντες στο παρόν μας, αποτελεί τη σύγχρονη νοοτροπία μας. Δεν είναι φυσικά κάτι καινούργιο – αποτελεί τη βάση του βουδισμού και υπάρχουν στοιχεία αυτής σε πολλές θρησκείες. Πριν από πολύ καιρό ο Οράτιος ανέφερε το “Carpe diem” (Άδραξε τη μέρα) και ο Σενέκας μας παρότρυνε να ζήσουμε το παρόν, καθώς είναι το μοναδικό που βιώνουμε σε πραγματικό χρόνο. “Όλο το υπόλοιπο μέρος της ύπαρξης δεν είναι ζωή, είναι απλώς χρόνος”.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα χρόνων, η ιδέα της “ενσυνειδητότητας” (mindfulness) άρχισε να κερδίζει έδαφος : ενσυνείδητος διαλογισμός, ενσυνείδητη αναπνοή, ενσυνείδητη κατανάλωση ποτού και φαγητού, ενσυνείδητο περπάτημα…

Δεν είναι πάντα ξεκάθαρο τι είναι η ενσυνειδητότητα. Μια ερμηνεία είναι “η ικανότητα να παρατηρούμε προσεκτικά αυτό που βιώνουμε κάθε στιγμή, χωρίς να αφαιρούμαστε ή να επηρεαζόμαστε από κάτι άλλο”. Παρά την υπόσχεση που δίνει για πνευματική διαύγεια, οι δικές της ρίζες είναι σαφώς ομιχλώδεις. Φαίνεται να είναι μια μετάφραση ενός βουδιστικού όρου, του sati, ο οποίος είναι κι αυτός δύσκολο να προσδιοριστεί – το νόημά του βρίσκεται κάπου ανάμεσα στη μνήμη και τη συνείδηση.

Εάν ο ορισμός της λέξης είναι μία φορά αόριστος, τότε η πρακτική της είναι δέκα φορές. Μας προτρέπει “αδειάσουμε” το μυαλό μας, να το απελευθερώσουμε , ακριβώς με το να το περιορίσουμε. Φαίνεται παράδοξο.

Τα τελευταία χρόνια πολλές εταιρείες έχουν βρει έναν τρόπο να “αδειάζουν” τα πορτοφόλια μας μαζί με το μυαλό μας, πουλώντας για παράδειγμα περιοδικά «ευεξίας» και “ημερολόγια θετικής σκέψης”. Σήμερα κυκλοφορούν οδηγοί ενσυνειδητότητας για τα πάντα, από τη διαχείρηση θυμού έως και την εύρεση εργασίας.

Μπορεί να είναι κερδοφόρο, αλλά έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα χιλιάδες χρόνια εξέλιξης. Τα ζώα έχουν έμφυτη την τάση να αντιδρούν στην έννοια του μέλλοντος, λέει ο Sir Colin Blakemore, νευροβιολόγος στο Oxford University και στο City University του Χονγκ Κονγκ. Η προσδοκία, η αναμονή, είναι αναπόσπαστο μέρος της επιβίωσης και συναντάται και στα πιο ταπεινά έμβια όντα. Για παράδειγμα ο γυμνοσάλιαγκας. Αγγίξτε έναν και αμέσως θα κάνει πίσω. Συνεχίστε να το αγγίζετε και σύντομα θα βαρεθεί και , θα σταματήσει να κάνει πίσω. Αυτό είναι συνήθεια, λέει ο Sir Colin, και είναι μια «μορφή πρόβλεψης για το μέλλον».

Μπορείτε να δείτε παρόμοιες αντιδράσεις σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο. Διδάξτε έναν χιμπατζή ότι το πάτημα ενός κουμπιού θα φέρει μια σταφίδα και ο εγκέφαλος του χιμπατζή αρχίζει να αντιδρά στο κουμπί σαν να ήταν αυτό η ανταμοιβή. “Η διαδικασία απόκτησης της ίδιας της ανταμοιβής γίνεται ικανοποιητική”, λέει ο Sir Colin. Το μέλλον εισβάλλει στο παρόν με μετρήσιμο φυσιολογικό τρόπο. “Είναι καλά τεκμηριωμένο ότι τα σύνεργα της λήψης ναρκωτικών”, αναφέρει ο Sir Colin, “οι σύριγγες, το τσαλακωμένο αλουμινόχαρτο – προσφέρουν και τα ίδια ευχαρίστηση”. Ο προγραμματισμός είναι το κλειδί για τη φυσική μας επιβίωση, καθώς και για τη συναισθηματική μας ευεξία.

Μια βαρετή φθινοπωρινή μέρα νωρίτερα φέτος, ένα αεροπλάνο τροχοδρομούσε στο αεροδρόμιο του Χονγκ Κονγκ. Οι επιβάτες που επέβαιναν ήταν ενθουσιασμένοι. Καθώς μία αεροσυνοδός άρχισε να πηγαίνει στο πίσω μέρος του αεροπλάνου, υπήρξε μια έκρηξη χειροκροτημάτων. Αναπάντεχα, η αεροσυνοδός χειροκρότησε κι εκείνη. “Καλώς ήλθατε”, είπε. Συνέχισε: “Ο χρόνος πτήσης θα είναι περίπου μία ώρα και 15 λεπτά”. Φωτογραφικές μηχανές ακούγονταν καθώς μιλούσε και τα χειροκροτήματα έγιναν πιο δυνατά.

Ήταν μια πτήση χωρίς προορισμό. Το αεροπλάνο σηκώθηκε απλά στα σύννεφα και μετά από μια ώρα επέστρεψε στο ίδιο αεροδρόμιο. Τα άτομα που είχαν επιβιβαστεί είχαν αγοράσει εισιτήρια, είχαν περάσει από την ασφάλεια του αεροδρομίου, περίμεναν στην ουρά και ακολούθησαν όλες τις συνηθισμένες διαδικασίες μίας πτήσης, απλά για να επιστρέψουν και πάλι στον ίδιο διάδρομο. Ο προορισμός δεν ήταν ο σκοπός: οι επιβάτες είχαν πληρώσει για να ζήσουν τον ενθουσιασμό του ταξιδιού, τη “μυϊκή μνήμη” της προσμονής.

H ονειροπόληση, ή αλλιώς το “περιπλανώμενο “μυαλό, είναι μέρος της παγκόσμιας ανθρώπινης εμπειρίας. Το 2008, μια μελέτη του Χάρβαρντ διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι περνούσαν σχεδόν τις μισές ώρες της μέρας στο να περιπλανιέται το μυαλό τους- συνήθως σε ωραία πράγματα. Η φαντασίωση ενός θετικού αποτελέσματος είναι μια δημοφιλής τεχνική για να “κτίσουμε” την ψυχική δύναμη και την εμπιστοσύνη μας σε όλα, από τον αθλητισμό έως τις συνεντεύξεις εργασίας. Οι καθηγητές μπορούν να αποτρέπουν τους μαθητές από την ονειροπόληση στα μαθήματα, αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι αυτή συνδέεται στενά με τη δημιουργική σκέψη.

Κάποιες φορές, όταν φτάνει εν τέλει αυτό που αναμένουμε, απογοητευόμαστε: ένα γεύμα που δεν πήγε καλά, μια βροχερή μέρα στην παραλία, ένα σαββατοκύριακο γεμάτο δουλειές. Δεν είναι αυτό όμως το θέμα. Είναι τα όνειρά μας που μας τροφοδοτούν. Έχουμε έμφυτη την τάση να προσδοκούμε το μέλλον και μάλιστα να το φανταζόμαστε συναρπαστικό.

Είτε η ευχαρίστησή σας κάποτε ήταν να βγαίνετε για ποτό, να μαγειρεύετε για φίλους ή να πηγαίνετε στο σινεμά, η χαρά που νοιώθατε είχε να κάνει εν μέρει με την προσμονή: βάζοντας μια ημερομηνία στο ημερολόγιό σας ή φτιάχνοντας τον σάκο σας για το Σαββατοκύριακο. Η πανδημία μας υπενθύμισε ότι η χαρά που παίρνουμε από το να προγραμματίζουμε κάτι, είναι εξίσου δυνατή με το ίδιο το γεγονός.

Οι φιλόσοφοι και οι δάσκαλοι της ενσυνειδητότητας υποστηρίζουν το παρόν ίσως επειδή γι αυτούς είναι όμορφο. Για τους περισσότερους ανθρώπους, η καθημερινή ζωή είναι πιο μίζερη. Δεν είναι και τόσο κακό την ώρα που στοιβάζεις τα πιάτα στο πλυντήριο, να φαντάζεσαι τον εαυτό σου σε μία μαγευτική παραλία.

Όταν το παρόν συνθλίβεται – όταν καταστρέφονται ζωές και οικονομίες – η φαντασία μας προσφέρει μια ευπρόσδεκτη απόδραση. Όπως το έθεσε και ο Άγγλος ποιητής John Milton “Το μυαλό έχει τη δική του δύναμη, και αυτό το ίδιο μπορεί να δημιουργήσει έναν Παράδεισο από την Κόλαση, και μία Κόλαση από έναν Παράδεισο”. Ίσως πρέπει να το αφήσουμε.

Πηγή: economist.com