Έτσι ξεκίνησε πριν 50 χρόνια η άνοιξη της Πράγας

Συγγραφείς σαν το Μίλαν Κούντερα και ένα παράξενο σκάνδαλο συνέβαλαν στην έκρηξη μίας σύντομης περιόδου ελευθερίας το 1968 στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία , πριν από την εισβολή των τανκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας και την συντριβή αυτής της σύντομης ανάπαυλας, διηγούνται στο AFP άνθρωποι που συμμετείχαν τότε στα γεγονότα.

Αργότερα ονομάσθηκε Ανοιξη της Πράγας και ήταν η περίοδος του «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο» του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Ξεκίνησε, σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Ζιρίνα Σίκλοβα, από το κονγκρέσο των τσεχοσλοβάκων συγγραφέων το 1967.

Οι άνθρωποι των γραμμάτων, ανάμεσά τους ο Μίλαν Κούντερα και ο μελλοντικός πρόεδρος Βάτσλαβ Χάβελ, κάλεσαν το Κομμουνιστικό Κόμμα να εγγυηθεί την ελευθερία της έκφρασης, ανοίγοντας ένα μικρό ρήγμα προς την ελευθερία.

«Το Κομμουνιστικό Κόμμα άρχισε να διαιρείται και ήταν ξεκάθαρο ότι κάτι θα άρχιζε να κινείται», λέει η Σίκλοβα, τότε μέλος του κόμματος. «Η ελπίδα ήταν τεράστια».

Ο Πετρ Πίτχαρτ, επίσης κομμουνιστής τότε και στη συνέχεια πρόεδρος της τσεχικής Γερουσίας (1996-1998 και 2000-2004) θυμάται την ένταση ανάμεσα σε Τσέχους και Σλοβάκους, ένας άλλος παράγοντας αποδυνάμωσης του συστήματος.

«Οι Σλοβάκοι ήθελαν ίση μεταχείριση από τους Τσέχους και κατανόησαν ότι μία μετωπική επίθεση ήταν η μόνη τους ελπίδα».

Στις 5 Ιανουαρίου 1968, ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, Σλοβάκος, αναλαμβάνει τα ηνία της χώρας ως πρώτος γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος. Αντιμέτωπος με έντονες επικρίσεις για την πολιτική του, ο πρόεδρος Αντονίν Νοβότνι, αρχηγός του κράτους από το 1957 και του Κομμουνιστικού Κόμματος από το 1953, αναγκάζεται να αφήσει τη θέση του στον Ντούμπτσεκ όταν η Κεντρική Επιτροπή αποφασίζει ότι ένα και μοναδικό πρόσωπο δεν μπορεί να κατέχει και τα δύο πόστα.

Η αλληλουχία αυτή των γεγονότων δημιούργησε μία δυναμική που επιτάχυνε τις εξελίξεις, λέει ο Πετρ Πίτχαρτ.

Η πτώση του Νοβότνι

Ο Νοβότνι παραιτείται από τη θέση κλειδί του επικεφαλής του ΚΚ, η αστυνομία αρχίζει να ερευνά μία υπόθεση διακίνησης σπόρων τριφυλλιού από τα στοκ του στρατού. Ενας από τους κύριους υπόπτους είναι ένας προστατευόμενος του προέδρου, ο στρατηγός Γιαν Σέζνα, ο οποίος είχε οργανώσει το παράνομο εμπόριο για να χρηματοδοτήσει τον πολυτελή του βίο και τις μαιτρέσες του. Για να αποφύγει τη φυλακή, ο Σέζνα φεύγει για την Ιταλία και στη συνέχεια για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ζητεί και λαμβάνει πολιτικό άσυλο (προσφέροντας παράλληλα πολύτιμες στρατιωτικές πληροφορίες).

«Ηταν ένα χοντρό σκάνδαλο και μέσα σε δύο ή τρεις ημέρες όλοι οι φραγμοί είχαν καταρρεύσει, τα μέσα ενημέρωσης άρχισαν να μιλούν για όλα», θυμάται ο Πίτχαρτ.

Ο Σέζνα κατηγορήθηκε επίσης ότι επεδίωξε, μαζί με άλλους συντηρητικούς στρατιωτικούς, ανάμεσά τους και ο υποστράτηγος Βλαντίμιρ Γιάνκο (που αυτοκτόνησε στις 14 Μαρτίου 1968) την οργάνωση στρατιωτικού πραξικοπήματος για τη διατήρηση του Νοβότνι στην εξουσία.

Η φυγή του επιτάχυνε την πτώση του προέδρου, ο οποίος παραιτήθηκε στις 22 Μαρτίου 1968.

«Οι άνθρωποι ανακάλυψαν ξαφνικά την αλληλεγγύη, θα μπορούσε κανείς να πει ότι ήταν έτοιμοι να θυσιάσουν κάτι. Μία υπέροχη ευφορία κυριάρχησε», διηγείται.

Απαγορευμένα βιβλία εκδίδονται, όπως το «Μία Ημέρα του Ιβάν Ντενίσοβιτς» του Σολζενίτσιν, θεατρικά έργα του Χάβελ και του Ιονέσκο ανεβαίνουν, τα σύνορα μισανοίγουν. Βλέπουμε ταινίας απαγορευμένες μέχρι τότε, ακούγεται σύγχρονη μουσική, οργανώνονται δημόσιες συζητήσεις σε ατμόσφαιρα ελευθερίας.

«Η ομορφιά χωρίς πέπλο»

Ακόμη και φωτογραφίες γυμνών γυναικών εμφανίζονται στα περιοδικά, οργανώνονται σόου στριπ-τιζ που βαφτίζονται «Η ομορφιά χωρίς πέπλο».

Η εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας θα βάλει σύντομα ένα τέλος σε όλα αυτά.

Στις 21 Αυγούστου, οι σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις, συνεπικουρούμενες από βουλγαρικές, πολωνικές, ανατολικογερμανικές και ουγγρικές δυνάμεις, εισβάλλουν στην Τσεχοσλοβακία για να αποκαταστήσουν την κομμουνιστική ορθοδοξία και να αναγκάσουν τη νέα πολιτική ηγεσία να οπισθοχωρήσει.

Η Σίκλοβα εγκαταλείπει το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1969 και στη συνέχεια το Πανεπιστήμιο για να γίνει καθαρίστρια. Περνά έναν χρόνο στη φυλακή το 1981 μετά την δημοσίευση από την αντιπολίτευση της Χάρτας 77, του ιστορικού αντικομμουνιστικού μανιφέστου. Η Σίκλοβα και ο Πίτχαρτ το έχουν υπογράψει.

Ο Πίτχαρτ επιστρέφει την κομματική του ταυτότητα το 1969, «για να διαμαρτυρηθεί κατά του Ντούμπτσεκ, για τον τρόπο με τον οποίο διαπραγματεύθηκε μετά τη κατοχή».

Ο φοιτητής της Νομικής, έπειτα και από ένα σύντομο πέρασμά του από την Οξφόρδη, βρέθηκε υπάλληλος μέτρησης υπόγειων υδάτων και για σπίτι του είχε ένα τροχόσπιτο.

Ομως σήμερα, όταν θυμούνται το 1968, και οι δύο λένε ότι η Ανοιξη της Πράγας ήταν μεγάλη επιτυχία, διότι κατάφερε ένα σοβαρό πλήγμα στην ΕΣΣΔ και στο κύρος της στον κόσμο.

«Ο σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο παρέμεινε στις συνειδήσεις ως εναλλακτική λύση, ως δυνατότητα. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να έχουμε έναν σοσιαλισμό σοβιετικού τύπου, με τα βαρίδια του», λέει σήμερα η Σίκλοβα.

Ομως για τον Πίτχαρτ, ο κομμουνισμός δεν ήταν παρά μία μεταμφίεση της «ρωσικής αυτοκρατορικής ιδέας», που πήρε διαφορετική μορφή.

«Ο κομμουνισμός είναι παρελθόν. Αλλά οφείλουμε να φοβόμαστε και πάλι τη Ρωσία, όχι διότι είναι κομμουνιστική, αλλά διότι εκατομμύρια Ρώσοι είναι έτοιμοι να δώσουν τη ζωή τους γι’ αυτήν την αυτοκρατορική ιδέα και δεν υπάρχει άλλο έθνος στον κόσμο που να μπορεί να το κάνει αυτό».

ΕΚ/ΑΠΕ