Έτσι τα ξέρουμε… αλλά θυμάται κανείς γιατί;

Είναι μερικές φράσεις, εκφράσεις, συνήθειες που έχουν εγκατασταθεί στο λεξιλόγιό μας ή στο εορτολόγιό μας αλλά όταν μας ρωτήσουν τα παιδιά μας (και όχι μόνο) το γιατί, ξεκάθαρη απάντηση δεν έχουμε. Μαμά τι είναι Καλλιόπη και γιατί τρώμε μπακαλιάρο του Ευαγγελισμού; Γιατί κάνουμε το ανάποδο εδώ στην Ελλάδα όταν όλοι πανηγυρίζουν με γιορτές το τέλος του Πολέμου; Και τι εννοεί ο παπούς που λέει και ξαναλέει Σιγά τον πολυέλαιο με το πιο μυστήριο ύφος; Αν δεν έχετε απαντήσεις για τα παραπάνω ερωτήματα διαβάστε οπωσδήποτε τα παρακάτω.

Ο Πλαπούτας, το τσάμικο και ο πολυέλαιος του βασιλιά 

Τον Φεβρουαρίο του 1837 καταφθάνουν στην Ελλάδα οι βασιλείς Όθωνας και Αμαλία αφού έχουν παντρευτεί μερικούς μήνες πριν, τον Νοέμβριο του προηγούμενου έτους. Ο βασιλείς διοργανώνουν μια μεγάλη χοροεσπερίδα στην οποία είναι καλεσμένη όλη η αφρόκρεμα των Αθηνών. Καλεσμένοι δεν θα μπορούσαν να μην είναι ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και το πρωτοπαλικάρο και κουνιάδος του Γέρου του Μοριά, ο Δήμητρης Πλαπούτας ο οποίος ήταν ιδιαίτερα γνωστός ως εξαιρετικός χορευτής που μάλιστα είχε το συνήθειο να πετάει ψηλά τα τσαρούχια του, φιγούρα που πάντα προκαλούσε το θαυμασμό των θεατών. Όταν λοιπόν ακούστηκε το πρώτο τσάμικο και ο Πλαπούτας έτρεξε να σύρει τον χορό, ο Γέρος του Μοριά γνωρίζοντας τον ενθουσιασμό και τις φιγούρες του φίλου αναφώνησε “Το νου σου Μήτσο, σιγά τον πολυέλαιο”. Όπως και πολλές άλλες ρήσεις του Κολοκοτρώνη έμεινε και αυτή στην ιστορία μέσω της καθημερινής χρήσης με ελαφρώς διαφορετικό νόημα.

O υπόγειος σιδηρόδρομος στην Ομόνοια και οι “Καλλιόπες” του στρατού

Αθήνα. Ιούνιος 1930. Ο υπόγειος σιδηροδρομικός σταθμός της Πλατείας Ομονοίας εγκαινίαζεται απο τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η πλατεία αποκτά την σημερινή κυκλική μορφή κατά τα ευρωπαικά πρότυπα και ο σταθμός καθιστά την πρόσβαση πολλών πολιτών πολύ πιο εύκολη στο κέντρο της πόλης. Μαζί με τον υπόγειο σιδηρόδρομο κατασκευάστηκε ένα υπόγειο σύστημα εξαερισμού το οποίο καλύφθηκε -για λόγους αισθητικής- απο 8 καθιστά αγάλματα των μουσών της αρχαιότητας, οι οποίες ονομάστηκαν οι “μούσες της Ομόνοιας”. H ένατη μούσα, η Καλλιόπη, μούσα της επικής ποίησης μαλλόν είναι η “ρηγμένη” της υπόθεσης καθώς το άγαλμα της τοποθετήθηκε στα υπόγεια του ηλεκτρικού, δίπλα στα δημόσια ουρητήρια. Κάπως έτσι ο αρχιτέκτονας του έργου ταύτισε το όνομα της ευγενικής μούσας με τις αγγαρείες των φανταρών που σχετίζονται με την τουαλέτα.

Γιατί τρώμε μπακαλιάρο την 25η;

Η εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου είναι συνυφασμένη γαστρονομικά με τον βακαλάο ο οποίος συνήθως συνοδεύεται και με την απαραίτητη σκορδαλιά. Αξίζει να σημειωθεί ότι  η 25η Μαρτίου πέφτει μέσα στη Σαρακοστή, περίοδο νηστείας για τους Χριστιανούς, παρόλα αυτά η Εκκλησία επιτρέπει την κατανάλωση ψαριού (όπως και την Κυριακή των Βαϊων), κατά παρέκλιση των κανόνων της νηστείας, λόγω της σπουδαιότητας της εορτής. Κατά πάσα πιθανότητα ο βακαλάος εδραιώθηκε ως εθιμοτυπικό επειδή καθιστούσε μια οικονομική και εύκολη λύση για την ορεινή Ελλάδα και τις φτωχότερες περιοχές των πόλεων, καθώς οι πιστοί έβρισκαν παστό μπακαλιάρο ακομή και στα μικρά μπακάλικα κάθε περιοχής. Στην χώρα μας ο μπακαλιάρος ήρθε τον 15ο αιώνα, ενώ ο πρώτος λαός που τον παστώσε ήταν οι Βάσκοι, οι οποίοι και τον ονόμασαν “ψάρι του βουνού”.

Γιατί η Ελλάδα γιορτάζει την έναρξη του Β’ Παγκοσμιού Πολέμου (28η Οκτωβρίου) και όχι την Απελευθέρωση;

Γιατί εθνική επέτειος έχει ανακηρυχθεί η 28η Οκτωβρίου 1940 κι όχι 12η Οκτωβρίου (απελευθέρωση της Αθήνας) είτε η 18η Οκτωβρίου 1944 (έλευση εξόριστης κυβέρνησης Εθνικής Ενώσεως) είτε πολύ περισσότερο η 9η Μαΐου 1945 (μέρα αντιφασιστικής νίκης); Μια εκδοχή είναι ότι αφού ακολουθήσαν τα Δεκεμβριανά, Βάρκιζα και ο Εμφύλιος εν τέλη ο πόλεμος ουσιαστικά δεν τελείωσε ποτέ. Στον αντίποδα η 28η Οκτωβρίου συμβόλιζε την εθνική ενότητα και σύμπνοια όποτε δεν εκπλήσσει η επιλογής της συγκεκριμένης ημέρας ως εθνικής επετείου. Η συγκεκριμένη ημερομηνία επίσης σηματοδοτεί την πορεία της νίκης των Ελληνικών στρατευμάτων απέναντι στον φασισμό, μια νίκη που εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο ενός παγκόσμιου αντιφασιστικού αγώνα και συμβολίζει την δημοκρατία, την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Όπως για παράδειγμα: Η νίκη επί του ιταλικού φασισμού ήταν «ελληνικό έργο» το 1940-41. Σε αντίθεση με τη συντριβή του ναζισμού το 1945, όπου η Ελλάδα δεν συμμετείχε άμεσα και στρατιωτικά. Επίσης μια άλλη οπτίκή αναφέρει ότι το ΟΧΙ είχε και «εσωτερικές» διαστάσεις, καθώς συμπύκνωνε την πανεθνική στάση απέναντι στους εισβολείς, αλλά και προς το δικτατορικό μεταξικό καθεστώς. Η αντίσταση στον φασισμό ήταν ταυτοχρόνως και θέληση για δημοκρατική πορεία της χώρας. Τέλος αξίζει να τονιστεί ότι η χώρα μας έχει παράδοση στην ανακήρυξη εθνικών επετείων στο ξεκίνημα κι όχι στο τέλος των γεγονότων που τις συγκροτούν. Λόγου χάρη η 25η Μαρτίου 1821, η 3η Σεπτεμβρίου 1843 (εθνική γιορτή κι αυτή τον 19ο αιώνα).

To πουλί με το μπλε ελεκτρίκ φτέρωμα και οι ζεστές μέρες του χειμώνα 

Η Αλκυόνη (Alcedo atthis) – το σημερινό ψαροπούλι- είναι ένα πολύ εντυπωσιακό πουλί, με μπλε ελεκτρίκ φτέρωμα και πορτοκαλοκόκκινα φτερά στο στήθος της. Ένας μεσαιωνικός μύθος της Βόρειας Ευρώπης λέει ότι το χρώμα της Αλκυόνης ήταν στην αρχή γκρίζο. Όμως όταν έγινε ο βιβλικός κατακλυσμός, πέταξε κατευθείαν ψηλά στον ουρανό για να μπορέσει να παρατηρήσει τα νερά. Πετώντας όμως τόσο κοντά στον ήλιο το στήθος της τσουρουφλίστηκε και έγινε κόκκινο από τις ακτίνες του και η ράχη της μπλε από το χρώμα του ουρανού.

Σύμφωνα με τον πανάρχαιο μύθο μας, ήταν κάποτε μια χαρούμενη και ευτυχισμένη γυναίκα, κόρη του Θεού των ανέμων, του Αιόλου -που ζούσε στ ‘ακρογιάλια της θάλασσας με τον άντρα της Κήυκα και αλληλοαποκαλούνταν Ζευς και Ήρα. Για την ασέβειά τους όμως αυτή προς τον Δία οργίστηκε τόσο πολύ ο πρώτος των Θεών και μεταμόρφωσε τον Κήυκα σε όρνιο. Ξετρελαμένη τότε η δύστυχη γυναίκα, έτρεχε από δω και από κει στις ερημιές στις βαλτώδεις εκβολές των ποταμιών και μέσα στις πυκνές τους καλαμιές, για να βρει τον αγαπημένο της.

Οπότε, οι θεοί του Ολύμπου την λυπήθηκαν και τη μεταμόρφωσαν σε πουλί, τη γνωστή μας Αλκυόνη, για να ψάχνει και στις θάλασσες μήπως εκεί βρει τον χαμένο της άντρα. Ωστόσο όμως η δυστυχία εξακολουθούσε να την συντροφεύει, γιατί αντίθετα από τ ‘άλλα πουλιά που γεννούν και κλωσούν τ’ αυγά τους την άνοιξη, αυτή γεννάει μέσα στη βαρυχειμωνιά, οπότε μανιασμένα τα κύματα της θάλασσας τέτοιον καιρό, της άρπαξαν αυγά και πουλιά κάνοντάς την να κλαίει σπαραχτικά. Οι Θεοί που τόσο σκληρά είχαν τιμωρήσει την κόρη του Αιόλου, διέταξαν τότε τη θάλασσα και τους ανέμους να ησυχάσουν, να γίνει καλοκαιρία για δύο εβδομάδες, για όσες ημέρες η Αλκυόνη κλωσά τα αυγά της, εξ ου και οι Αλκυονίδες μέρες (15 Δεκεμβρίου-15 Φεβρουαρίου). Μια τέτοια ωραία και ποιητική ερμηνεία δόθηκε από τον πανάρχαιο αυτόν ελληνικό μύθο για την καλοκαιρινή αυτή παρεμβολή μέσα στην καρδιά του χειμώνα, που δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τη σημερινή επιστημονική εξήγηση του φαινομένου αυτού, καθώς η μετεωρολογική υπηρεσία μιλάει για εξίσωση των βαρομετρικών πιέσεων μεταξύ της νοτίου και βορείου Ευρώπης.

Από καθαρά μετεωρολογική άποψη, οι αλκυονίδες ημέρες ως ημέρες καλοκαιρίας εξηγούνται από το γεγονός ότι στο γεωγραφικό πλάτος που βρίσκεται η Ελλάδα μέχρι το γεωγραφικό πλάτος κυρίως της βορειοανατολικής Ευρώπης, κατά την περίοδο του χειμώνα παρατηρείται υψηλή βαρομετρική πίεση (εξίσωση πίεσης) με συνέπεια αφενός να μη δημιουργούνται άνεμοι και αφετέρου ο καιρός να είναι μεν ψυχρός αλλά και ηλιόλουστος, λόγω της αντικυκλωνικής κατάστασης.

Ο άνθρωπος που έφτιαξε την “χυλόπιτα” που όλοι έχουν φάει 

Όλα ξεκίνησαν από έναν κομπογιαννίτη στα Γιάννενα. Μια περίεργη συνταγή που όλοι αμφισβήτησαν υπόσχονταν να σε βοηθήσει να ξεπεράσεις τον καημό σου. Γύρω στα 1815 ο Παρθένης Νένιμος διέδιδε πως είχε βρει το φάρμακο για πληγωμένους από έρωτα. Έφτιαχνε μια πίτα από σιταρένιο χυλό με μπαχαρικά, ψημένο στο φούρνο. Αν έτρωγε κάποιος την θαυματουργή πίτα – και μάλιστα επί τρεις ημέρες, κάθε πρωί, τελείως νηστικός, υποτίθεται πως έπειτα θα μπορούσε να ξεπεράσει με επιτυχία τον χαμένο του έρωτα. Σιγά σιγά έμεινε η κυριολεκτική κατα τ’άλλα φράση πως, όποιος ερωτευόταν χωρίς ανταπόκριση είχε «φάει χυλόπιτα» για να του περάσει η στεναχώρια. Πάντως διατροφολόγοι είπαν πως αυτή η πίτα όντως έδινε στην σεροτονίνη των “ασθενών” την ώθηση που χρειάζονταν για να πάρουν τα πάνω τους!