Φάτα Μοργκάνα: 10 πράγματα που πρέπει να ξέρεις για το ιδιαίτερο φαινόμενο

A ship appears to hover over the sea off the coast of Cornwall, England, in a photo captured by David Morris that shows the optical illusion known as “superior mirage,” caused by warm air sitting on top of colder air over bending light as it reaches a viewer’s eyes. pic.twitter.com/lDsmSxfaQE

— ATLScene ❄️ (@ATLscene) March 5, 2021

Ένα ιδιαίτερο οπτικό φαινόμενο είδαν τα μάτια ενός άνδρα, που βρέθηκε στις ακτές της Κορνουάλης.

Συγκεκριμένα, ο Ντέιβιντ Μόρις έμεινε άναυδος όταν είδε ένα εμπορικό πλοίο να «αιωρείται» πάνω από την θάλασσα, την ώρα που περπατούσε κοντά στο Φάλμουθ της Κορνουάλης.

Ο ίδιος αποτύπωσε φωτογραφικά το περίεργο φαινόμενο, για το οποίο, ωστόσο, πολλά έχουν γίνει έως τώρα γνωστά.

Με αφορμή το γεγονός παρακάτω δέκα πράγματα που πρέπει να ξέρεις για το φαινόμενο «Φάτα Μοργκάνα»:

#1 Η ονομασία 

Η ονομασία Φάτα Μοργκάνα αποτελεί εξιταλισμένη απόδοση του μεσαιωνικού αγγλικού ονόματος Μόργκαν ή Μοργκάνα λε Φέι, της μάγισσας και ετεροθαλούς αδελφής του Βασιλιά Αρθούρου, των θρύλων του κύκλου του Αρθούρου.

#2 Η χρήση του όρου 

Ο όρος χρησιμοποιείται στη σικελική παράδοση για να υποδηλώσει ένα ιδιαίτερο είδος διπλού αντικατοπτρισμού, ένα οπτικό φαινόμενο, που οφείλεται σε θερμοκρασιακή αναστροφή, όπου εκεί βρίσκεται το φανταστικό παλάτι της Φάτα Μοργκάνα. Τα αντικείμενα στον ορίζοντα, όπως νησιά, κρημνοί, πλοία ή παγόβουνα, εμφανίζονται σύνθετα, δηλαδή δύο είδωλα ίδιου αντικειμένου ενωμένα αντίστροφα κατά κορυφή.

Service tweet: an alleged image of a superior mirage making a ship seem hovering actually shows a (not too uncommon) “false horizon” phenomenon – see https://t.co/9iEl52giez with the current case analyzed at the bottom.

— Daniel Fischer (@cosmos4u) March 5, 2021

#3 Η σημασία του καιρού 

Όταν ο καιρός είναι ήπιος, η απρόσκοπτη αλληλεπίδραση μεταξύ του ζεστού υπερκείμενου αέρα και του πυκνότερου ψυχρού αέρα κοντά στην επιφάνεια του εδάφους μπορεί να δράσει ως διαθλαστικός φακός, δημιουργώντας ένα κατακόρυφα αντεστραμμένο είδωλο, επί του οποίου φαίνεται να αιωρείται το απομακρυσμένο ευθύ είδωλο. Η Φάτα Μοργκάνα παρατηρείται συνήθως τις πρωινές ώρες μετά από μια ψυχρή νύχτα που έχει ως αποτέλεσμα τη διαφυγή θερμότητας δι’ ακτινοβολίας στο διάστημα.

I heard the shipping industry is soaring right now. pic.twitter.com/15YGux64FS

— Scott Duncan (@ScottDuncanWX) March 5, 2021

#4 Η πρώτη αναφορά σε “Φάτα μοργκάνα” στα αγγλικά

Η πρώτη αναφορά σε “Φάτα μοργκάνα” στα αγγλικά, το 1818, αφορούσε έναν παρόμοιο αντικατοπτρισμό που παρατηρήθηκε στο Στενό της Μεσσίνας, ανάμεσα στην Καλαβρία και τη Σικελία.

#5 Πού συναντάται το φαινόμενο 

Είναι συνηθισμένο φαινόμενο στις κοιλάδες των ψηλών βουνών, όπως η κοιλάδα Σαν Λούις του Κολοράντο όπου το φαινόμενο μεγεθύνεται εξαιτίας της καμπύλωσης του πυθμένα της κοιλάδας που αντισταθμίζει την καμπυλότητα της Γης. Παρόμοιο είδος αντικατοπτρισμού έχει παρατηρηθεί επίσης στο Κόλπο Τογιάμα στη δυτική ακτή της Ιαπωνίας καθώς και στις Μεγάλες Λίμνες της Βόρειας Αμερικής. Είναι πιθανό να παρατηρηθεί στις Αρκτικές θάλασσες σε πολύ γαλήνια πρωινά, ή συχνά στις καλυμμένες με πάγο κρηπίδες της Ανταρκτικής.

This is known as an Arctic superior mirage and may have made it possible for the Vikings to see Shetland from Norway and East Greenland from Iceland https://t.co/KRJm9M0bBB

— Royal Met. Society (@RMetS) March 5, 2021

#6 Πού παρατηρείται στην Ελλάδα 

Στην Ελλάδα το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί στον βόρειο Ευβοϊκό κόλπο κοντά στη Λάρυμνα.

Παρόλα αυτά, πολλοί κατατάσσουν στην ίδια κατηγορία και τους γνωστούς Δροσουλίτες, τις σκιές πολεμιστών που παρελαύνουν κάθε χρόνο την πρώτη εβδομάδα του Ιουνίου σαν φαντάσματα στο Φραγκοκάστελο της Κρήτης (ανατολικά της Χώρας των Σφακίων), όταν δε φυσάει βοριάς. 

Ορισμένοι, ισχυρίζονται ότι δεν πρόκειται για φαντάσματα αλλά για τα είδωλα στρατιωτών που κάνουν ασκήσεις σε κάποια βορειοαφρικανική χώρα και αντικατοπτρίζονται στην περιοχή λόγω του φαινομένου Φάτα Μοργκάνα.

#7 Φάτα Μοργκάνα: Ένας ανώτερος αντικατοπτρισμός 

Η “Φάτα Μοργκάνα” υπάγεται στους ανώτερους αντικατοπτρισμούς (superior mirage), που διακρίνονται από τους πιο συνηθισμένους κατώτερους αντικατοπτρισμούς (inferior mirage), οι οποίοι δημιουργούν την οφθαλμαπάτη μακρινών νερόλακκων στην έρημο και “υγρού οδοστρώματος” στους πολύ ζεστούς δρόμους.

#8 Ο Μύθος του Ιπτάμενου Ολλανδού 

Σύμφωνα με λαογραφίες, ο Ιπτάμενος Ολλανδός είναι ένα πλοίο φάντασμα, καταδικασμένο να περιπλανιέται στη θάλασσα για πάντα.

Συνήθως παρατηρούνταν από μακριά και κάποιες φορές έλαμπε με υπερφυσικό φως. Μία από τις πιθανές εξηγήσεις για την πηγή του μύθου του Ιπτάμενου Ολλανδού είναι το φαινόμενο της οφθαλμαπάτης «Φάτα Μοργκάνα» που παρατηρείται στη θάλασσα.

Τα νέα σύντομα διαδόθηκαν μέσα στο πλοίο, ότι ένα πλοίο φάντασμα, με πλήρωμα από φαντάσματα ταξίδευε στον αέρα πάνω από μια θάλασσα φάντασμα και ήταν ένας κακός οιωνός που σήμαινε ότι κανείς τους δεν θα ξαναδεί τη στεριά.

Έχοντας ακούσει αυτή τη φανταστική ιστορία, ο καπετάνιος βγήκε στο κατάστρωμα και εξήγησε στους ναύτες ότι αυτή η παράξενη εμφάνιση προκλήθηκε από την αντανάκλαση ενός πλοίου που σεργιάνιζε στο νερό κάτω από την οπτασία αυτή, αλλά σε τόσο μακρινή απόσταση που δεν μπορούσε να παρατηρηθεί. Υπάρχουν συγκεκριμένες συνθήκες, είπε, που οι ακτίνες του ήλιου δημιουργούν στον αέρα τέλειες εικόνες αντικειμένων που βρίσκονται στη γη, όπως τις εικόνες που βλέπει κάποιος σε ένα ποτήρι νερό, αλλά δεν ήταν γενικά όρθιο, όπως σε αυτή τη περίπτωση του πλοίου, που αντιστράφηκα από πάνω, κάτω.

Αυτή η εμφάνιση στον αέρα ονομάζεται αντικατοπτρισμός. Ο καπετάνιος είπε σε ένα ναύτη να πάει στη πρόσοψη του πλοίου και να κοιτάξει πέρα από το πλοίο-φάντασμα. Ο ναύτης υπάκουσε και ανέφερε ότι μπορούσε να δει κάτω από το πλοίο στο αέρα, ένα ακριβώς το ίδιο πάνω στην επιφάνεια της θάλασσας.

Μόλις τότε εμφανίστηκε ακόμα ένα πλοίο στον αέρα, αλλά αυτή τη φορά ήταν ένα βαπόρι με την κάτω πλευρά του προς τα πάνω. Ο καπετάνιος είπε πως αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται συνέχεια.

Αμέσως μετά εμφανίστηκε το βαπόρι και από τότε οι ναύτες δεν πίστεψαν ποτέ ξανά σε πλοία- φαντάσματα.

#9 Το πασίγνωστο ποίημα του Νίκου Καββαδία με τίτλο “Fata Morgana”

O Νίκος Καββαδίας είχε γράψει ποίημα με τίτλο “Fata Morgana”, το οποίο συμπεριλαμβανόταν στη συλλογή «Τραβέρσο» (1975) και είχε μάλιστα μεγάλη έκταση.

Το ποίημα ολοκληρώνεται για την ακρίβεια σε τρεις συνέχειες.

Iδού το πρώτο μέρος του ποιήματος:

Στὴ Θεανὼ Σουνᾶ

Θὰ μεταλάβω μὲ νερὸ θαλασσινὸ στάλα τὴ στάλα συναγμένο ἀπ᾿ τὸ κορμί σου σὲ τάσι ἀρχαῖο, μπακιρένιο ἀλγερινό, ποὺ κοινωνοῦσαν πειρατὲς πρὶν πολεμήσουν.

Στρείδι ὠκεάνιο ἀρραβωνίζεται τὸ φῶς. Γεύση ἀπὸ φλούδι τοῦ ροδιοῦ, στυφὸ κυδώνι κι ὁ ἄρρητος τόνος, πιὸ πικρὸς καὶ πιὸ στυφός, ποὺ ἐναποθέτανε στὰ βάζα οἱ Καρχηδόνιοι.

Πανὶ δερμάτινο ἀλειμμένο μὲ κερί, ὀσμὴ ἀπὸ κέδρο, ἀπὸ λιβάνι, ἀπὸ βερνίκι, ὅπως μυρίζει ἀμπάρι σὲ παλιὸ σκαρὶ χτισμένο τότε στὸν Εὐφράτη στὴ Φοινίκη.

Χόρτο ξανθὸ τρίποδο σκέπει μαντικό. Κι ἕνα ποτάμι μὲ ζεστή, λιωμένη πίσσα, ἄγριο, ἀκαταμάχητο, ἀπειλητικό, ποτίζει τοὺς ἁμαρτωλοὺς ποὺ σ᾿ ἀγαπῆσαν.

Rosso romano, πορφυρὸ τῆς Δαμασκός, δόξα τοῦ κρύσταλλου, κρασὶ ἀπ᾿ τὴ Σαντορίνη. Ὁ ἀσκὸς νὰ ρέει, κι ὁ Ἀπόλλωνας βοσκὸς νὰ κολυμπάει τὰ βέλη του μὲ διοσκορίνη.

Σκουριὰ πυροχρωμη στὶς μνῆμες τοῦ Σινᾶ. Οἱ κάβες τῆς Γερακινῆς καὶ τὸ Στρατόνι. Τὸ ἐπίχρισμά του ἅγια σκουριὰ ποὺ μᾶς γερνᾶ, μᾶς τρέφει, τρέφεται ἀπὸ μᾶς, καὶ μᾶς σκοτώνει.

Καντήλι, δισκοπότηρο χρυσό, ἀρτοφόρι. Ἅγια λαβίδα καὶ ἱερὴ ἀπὸ λαμινάρια. Μπροστὰ στὴν Πύλη δύο δαιμόνοι σπαθοφόροι καὶ τρεῖς Ἀγγέλοι μὲ σπασμένα τὰ κοντάρια.

https://www.youtube.com/watch?v=Ohjip6nc1UE

Όπως αναφέρεται στον ιστότοπο του Αντώνη Πετρίδη, στο ποίημα η Φάτα Μοργκάνα ξεπερνά το απλό μετεωρολογικό φαινόμενο. Είναι η προαιώνια μορφή της Γυναίκας με τον υπαρξιακό της δυισμό, κάτι ανάμεσα σε Δαίμονα και Άγγελο, που παρασύρει το αρσενικό σε μια ακατάσχετη πορεία προς την ηδονή, πορεία που παραδόξως είναι ταυτόχρονη και ταυτόσημη με την πτώση και το θάνατο.

#10 Στίχοι του ποιήματος μελοποιήθηκαν από τη Μαρίζα Κωχ:

Το τραγούδι συμπεριλήφθηκε στον ομώνυμο δίσκο («Νίκος Καββαδίας – Φάτα Μοργκάνα») του 1977 (Sony Music).

Με πληροφορίες από BBC/ Βικιπαιδεία/ Newsbomb / antonispetrides.wordpress.com

https://www.youtube.com/watch?v=Rk5nNzwOhyU