Generation Z: Η καταθλιπτική γενιά των social media

Η γενιά Z, ή αλλιώς Generation Z, είναι αναμφίβολα η γενιά που έχει περάσει από χίλια κύματα.

Η Gen Z είναι η ομάδα των ανθρώπων που είναι γεννημένοι μετά το 1996, μέχρι και το 2012, δηλαδή ηλικίες μεταξύ 10 και 27 χρονών. Είναι επίσης η γενιά που μεγάλωσε μαζί με την τεχνολογία και ό,τι έφερε αυτή μαζί της.

Οικονομικές και πολιτικές κρίσεις, πόλεμοι, αύξηση βίας, κινήματα Me Too και Black Lives Matter, ανεργία, ανησυχίες για κλιματική αλλαγή και μέσα σε όλα μια πανδημία που εδώ και δύο χρόνια, καλά κρατεί. Όλα αυτά προϋπάρχουν και απασχολούν τον κόσμο χρόνια τώρα, όμως οι νέοι της γενιάς Z, είναι αυτοί που επηρεάζονται περισσότερο και τα βιώνουν έντονα, καθώς είναι πιο εκτεθειμένοι σε στρεσογόνους παράγοντες λόγω της διαρκούς κάλυψής τους από τα social media.

Τραγικά περιστατικά κατακλύζουν κάθε μέσο ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία είναι αδύνατον πλέον να αποφευχθούν. Έρευνα της Αμερικάνικης Ψυχολογικής Εταιρείας (APA) αναφέρει ότι τα κύρια ζήτημα στις εθνικές ειδήσεις που παρακολουθούν περισσότερο οι Gen Zers, περιλαμβάνουν την αύξηση αυτοκτονιών, τον χωρισμό και απέλαση οικογενειών μεταναστών καθώς και εκτεταμένες αναφορές για σεξουαλική παρενόχληση και επίθεση.

Η πανδημία του COVID-19 κατάφερε να διαταράξει τη ζωή των νέων ολοκληρωτικά και να κάνει το μέλλον τους ακόμη πιο αβέβαιο από ότι ήδη ήταν. Νέοι άνθρωποι σε ηλικίες που όχι μόνο θέλουν – αλλά χρειάζεται, να βγουν έξω και να κοινωνικοποιηθούν, έμειναν για μήνες κλεισμένοι σε τέσσερις τοίχους.

Η Ψυχολόγος – Συστημική Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια, Ελένη Περράκη, μιλάει για τις επιπτώσεις που είχε η πανδημία στην ψυχολογία των νέων: «Ο δυναμισμός και η όρεξη που είχε η Gen Z για ζωή φρέναρε απότομα τα τελευταία χρόνια με τους εγκλεισμούς της πανδημίας, που έκοψαν τη δομημένη καθημερινότητα τους, τις παρέες τους, οδήγησαν σε μια αποκοινωνικοποίηση, η οποία με τη σειρά της, τους απομάκρυνε από κάθε είδους αλληλεπίδραση με εγγύτητα. Συχνά αναφέρουν πως νιώθουν πίεση, ακόμη και για να γίνουν διαρκώς καλύτεροι σε όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένων και του ακαδημαϊκού».

Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία (APA) αναφέρει ότι:

• Το 90% του Gen Z παρουσίασε ψυχολογικά ή σωματικά συμπτώματα ως αποτέλεσμα άγχους τον τελευταίο χρόνο.
• Το 30% των γονέων που ερωτήθηκαν θεώρησαν ότι το παιδί τους αντιμετώπιζε αρνητικές επιπτώσεις στη συναισθηματική ή ψυχική του υγεία λόγω της κοινωνικής απόστασης και του κλεισίματος των σχολείων.
• Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι ηλικίες μεταξύ 20 και 24 ετών παρουσίασαν τα μεγαλύτερα άλματα στο άγχος.

Η αλήθεια είναι ότι οι Gen Zers ακόμη και πριν από την πανδημία, ήταν μια αρκετά καταθλιπτική γενιά. Έρευνα του 2018 σε εφήβους 13-17 ετών, αναφέρει ότι το 70% των ερωτηθέντων βλέπει το άγχος και την κατάθλιψη ως «μείζον πρόβλημα» μεταξύ των συνομηλίκων τους. Eίναι μία γενιά που έχει προλάβει να δει άφθονη βία στα χρόνια που έχει ζήσει, όπως μεγάλης κλίμακας τρομοκρατικές επιθέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί αυτή της 11ης Σεπτεμβρίου στο Παγκόσμιο Κέντρο της Νέας Υόρκης το 2001.

Επιπλέον, τα περιστατικά ενεργών πυροβολισμών έχουν αυξηθεί από το 2000, η πλειονότητα των οποίων λαμβάνει χώρα σε ευάλωτους δημόσιους χώρους όπως σχολεία, εμπορικές επιχειρήσεις και ανοιχτούς χώρους. Το 2018, η ετήσια Έρευνα για το Στρες της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (APA) αναφέρει ότι το 75% των νέων της Gen Z που ερωτήθηκαν δήλωσαν ότι οι μαζικοί πυροβολισμοί αποτελούν σημαντική πηγή άγχους.

Σύμφωνα με μια μελέτη του 2019 που δημοσιεύτηκε στο Journal of Abnormal Psychology, μεταξύ 2009 και 2017 τα ποσοστά κατάθλιψης αυξήθηκαν περισσότερο από:

• 47% μεταξύ των εφήβων 12-13 ετών
• 60% μεταξύ των εφήβων 14-17 ετών
• 46% στους νεαρούς ενήλικες 18–21 ετών

Ο κόσμος των social media 

Οι νέοι της γενιάς Ζ χαρακτηρίζονται συχνά ως “ψηφιακοί ντόπιοι/ιθαγενείς”, καθώς τα κινητά, το ίντερνετ και τα social media, γεννήθηκαν μαζί με αυτούς. Οι Gen Zers είναι η μόνη γενιά που έχει ελάχιστη έως καθόλου ανάμνηση από έναν κόσμο χωρίς διαδίκτυο. Η διαρκής αλληλεπίδραση, ο αριθμός των likes και η συνεχής σύγκριση εαυτού με τους άλλους, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ψυχική υγεία τους και αποτελούν ερεθίσματα για να “γεννηθούν” ψυχικές διαταραχές. Αν και η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι μοναδική για τη Generation Z, παρουσιάζει ορισμένες ιδιαίτερες προκλήσεις, για εκείνους που βρίσκονται στο νεότερο άκρο.

Η Ελένη Περράκη, λέει πως η τεχνολογία δεν είναι απλά μέρος της ζωής των νέων της Gen Z, αλλά μέρος του εαυτού τους: «Μέσω αυτής μπορούν να μιλήσουν, να μοιραστούν και να βρουν τα πάντα. Νιώθουν πως έχουν δύναμη μέσω της «φωνής τους», που ακούγεται σε τόσους «ακόλουθους». Το να είναι διαρκώς συνδεδεμένοι με τους φίλους τους αποτελεί για κάποιους ένα συνεχές αόρατο δίκτυο υποστήριξης. Δεν ξέρουν πως είναι να ζουν χωρίς την τεχνολογία, γι’ αυτό, το να περάσουν ώρες χωρίς το κινητό τους δημιουργεί ανασφάλεια, αγωνία και αβεβαιότητα».

Τα πρότυπα που προβάλουν τα social media, έχουν την ικανότητα να επηρεάσουν την ψυχολογική κατάσταση, κυρίως νεαρών κοριτσιών, σε σχέση με την εξωτερική εμφάνιση, το σώμα και την ομορφιά τους. Μη ρεαλιστικά πρότυπα, υπερβολικά αδυνατισμένα σώματα, χωρίς ραγάδες, αψεγάδιαστα πρόσωπα χωρίς ρυτίδες και ό,τι άλλο φέρνει ο χρόνος και το ανθρώπινο σώμα, έχουν γίνει πλέον το νέο μέτρο σύγκρισης.

Η κ. Περράκη, μιλάει για τη λιγότερο λαμπερή όψη της διαρκούς σύνδεσης των νέων με την τεχνολογία: «Φαίνεται πως πυροδοτεί πολύ άγχος και εσφαλμένες προσδοκίες στη γενιά αυτή, η οποία είναι ευάλωτη ως προς τα πρότυπα που προωθούνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ανησυχούν πολύ για την εικόνα τους και αλλάζουν διαρκώς την ταυτότητα τους επηρεασμένοι/ες από αυτές/αυτούς που «ακολουθούν», αλλά και από τον αντίκτυπο που έχουν αυτά που οι ίδιοι/ οι ίδιες (τις εικόνες ή τα κείμενα που έχουν ανεβάσει) σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις από τους φίλους και ακόλουθους τους (άρεσα; είχα αρκετά «likes»;) που επηρεάζει με τη σειρά του την αυτοεκτίμηση τους. Η έκφραση των συναισθημάτων κρύφτηκε πίσω από τα emoji, η επικοινωνία περιορίστηκε σε αντιδράσεις (reactions) και γραπτό λόγο αφήνοντας τους μια αίσθηση πιο έντονης μοναξιάς και δυσκολεύοντας τη μεταξύ τους επικοινωνία, δίνοντας χώρο σε παρερμηνεύσεις, παρανοήσεις και ασάφεια.  Αναλογιζόμενοι αυτή την πληθυσμιακή ομάδα και τα θέματα ψυχικής υγείας που την απασχολούν, θα λέγαμε πως, ενώ εκφράζεται πιο άμεσα, μοιάζει να δυσκολεύεται να δημιουργήσει σχέσεις για όλους τους παραπάνω λόγους, έχει αρκετό άγχος και μελαγχολικές τάσεις, κάνει κατάχρηση του διαδικτύου και φαίνεται να βιώνει έλλειψη ενδιαφέροντος, κινήτρων και ματαίωσης.».

Αξίζει όμως να αναφερθεί ότι η Gen Z είναι μια αρκετά προοδευτική και δυναμική γενιά, ευαισθητοποιημένη για όλων των ειδών τα θέματα. Λόγω του ότι έχει ζήσει μεγάλα γεγονότα παίρνει στα σοβαρά τα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία, τον κόσμο, το περιβάλλον, την σεξουαλική ταυτότητα και λαμβάνει δράσεις για αυτά. Είναι μια γενιά που έχει απενοχοποιήσει θέματα ταμπού για το παρελθόν, δε διστάζει να πάρει θέση και να πει δημόσια τη γνώμη της, αλλά και να διεκδικήσει τα δικαιώματά της.

Σύμφωνα με την κ. Περράκη, είναι η πρώτη γενιά που δε διστάζει να ζητήσει βοήθεια από ψυχολόγο: «Φαίνεται αρκετά υπεύθυνη να βουτήξει βαθιά και να μιλήσει για τα θέματα που την απασχολούν, κάτι που άλλες γενιές δε τολμούσαν να παραδεχτούν και δεν κρύβει την ευαλωτότητα που ίσως τη διακατέχει. Ωστόσο δε δεσμεύεται πάντα σε μια ψυχοθεραπευτική σχέση που θα μπορούσε να τη βοηθήσει, προσπαθεί να αναζητήσει λύσεις στο διαδίκτυο, κάτι που της είναι πολύ οικείο, που μπορεί όμως να προβεί επικίνδυνο μιας και οποιοδήποτε στις μέρες μας παρουσιάζεται ως ειδικός σε θέματα ψυχικής υγείας»