Για μια δυναμική προβολή ήπιας ισχύος στο διεθνές περιβάλλον: Η παραγνωρισμένη άσκηση πολιτιστικής διπλωματίας

Λέξεις: Μάρκος Μπόλαρης

Η συγκλονιστική ομιλία του Γιώργου Σεφέρη, κατά την τελετή απονομής του Νόμπελ, συνοψίζει με λιτό αλλά ουσιαστικό τρόπο το συναμφότερο της θέσης μας στο διεθνές περιβάλλον: το ταπεινό μέτρο της παρουσίας μας ως οντότητας κρατικής αλλά ταυτόχρονα τον ευρύ πολιτιστικό ορίζοντα που συνιστά διαχρονικά τόπο αναφοράς και επιρροής για την ανθρωπότητα:

«Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή.»

Αυτή την αδιάλειπτη παρουσία της παράδοσης καλούμαστε να διαχειριστούμε όχι μόνο για να διατηρήσουμε με σεβασμό το καταπίστευμα που κληροδοτήσαμε, αλλά και για να επικαιροποιήσουμε τα πολλαπλά μηνύματα του σε μια γονιμοποιητική πρόσληψη του σύγχρονου κόσμου. Η πρόκληση για τη διαμόρφωση μιας πολιτιστικής διπλωματίας είναι συνεχής. Συνιστά τον πυλώνα της ήπιας δύναμης της εξωτερικής πολιτικής μιας χώρας στο διεθνές σκηνικό.

Η μακραίωνη αρχαιολογική και ιστορική κληρονομιά, η λογοτεχνία μας, οι τέχνες μας, ο παραδοσιακός μας πολιτισμός, οι ιδέες μας ασκούν πάντα μια ισχυρή έλξη στα άλλα έθνη. Τα ελληνικά γράμματα στο εξωτερικό, το αξιοσέβαστο της ορθόδοξης εκκλησίας σε περιοχές με ισχυρό γεωστρατηγικό ενδιαφέρον που σπαράσσονται όμως από διαμάχες, είναι εν δυνάμει εστίες προβολής για τη χώρα μας και αποτελούν ένα ισχυρό μέσο στα χέρια της διπλωματίας μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η εξωτερική μας πολιτική πρέπει να οργανώνει, να κατευθύνει και να ελέγχει πρωτοβουλίες, που εμπνέουν με κάθε τρόπο την πολιτιστική μας παρουσία και διείσδυση, με την πεποίθηση ότι είναι μία από τις αποτελεσματικές μορφές της δράσης μας στον κόσμο.

Υποτιμούμε τις δυνατότητες μας και το πολιτιστικό κεφάλαιο που διαθέτουμε αν παραμένουμε ικανοποιημένοι με το κλίμα συμπάθειας που συσσωρεύεται απ’όσους σκύβουν με σεβασμό στον πολιτισμό μας. Αν περιορισθούμε στην παθητική προβολή του πολιτισμού μας καταλαμβάνουμε μέσα στο διεθνές περιβάλλον όχι τόσο τη θέση που μας αξίζει, όσο αυτή που δίνουμε στους εαυτούς μας. Για να είναι αποτελεσματική, η πολιτισμική διπλωματία επιρροής συνεπάγεται την επίτευξη δύο προϋποθέσεων: πρέπει ταυτόχρονα να αποτελεί προτεραιότητα του κράτους, να υποστηρίζεται από δημοσιονομικά και ανθρώπινα μέσα και να αποτελεί αντικείμενο σχετικής οργάνωσης.

Δεν είναι μόνον τα μνημεία πολιτισμού και τα έργα της κλασικής γραμματείας που έχουμε στη διάθεσή μας αλλά κι η ομογένεια και οι φιλέλληνες, οι Έλληνες φοιτητές και επιστήμονες στην αλλοδαπή που μπορούν να αποτελέσουν συστατικό του βραχίονα της εξωτερικής μας πολιτικής. Με στοχευμένη πολιτική υποδοχής και στήριξης οι ξένοι φοιτητές στη χώρα μας, είναι προνομιούχοι φορείς επιρροής: μια εμπειρία σε ένα ελληνικό πανεπιστήμιο συνοδεύει έναν απόφοιτο και αφήνει επάνω της το πολιτιστικό της αποτύπωμα στην πορεία του.

Είναι απαραίτητο να σχεδιάσουμε μια πολιτιστική πολιτική που μπορεί να χρησιμεύσει ως σημείο αναφοράς και γι ‘αυτό πρέπει να καθοριστεί ένας μακροπρόθεσμος στόχος. Μια πολιτική, δηλαδή καθορισμένης πορείας για την επίτευξη συγκεκριμένου σκοπού, την προβολή δύναμης της χώρας μας και την εξυπηρέτηση των εθνικών προτεραιοτήτων. Αναφέρομαι στο σχεδιασμό ενός συνεκτικού, σε συνεχή ανάπτυξη συνόλου, το οποίο θα συνιστά μια μεγάλη σύνθεση του πολιτισμού μας. Μπορεί να φαντάζει φιλόδοξο έργο όμως αγγίζει την καίρια ερώτηση ποια κοινωνία θέλουμε να προετοιμάσουμε, με ποιες συντεταγμένες θα ορίσουμε την πορεία μας, με ποια μέσα θα πορευθούμε.

Στο διάστημα της θητείας μου ως Υφυπουργού Εξωτερικών αρμόδιου σε θέματα πολιτιστικής, εκκλησιαστικής και περιβαλλοντικής διπλωματίας έθεσα τις θεμελιώδεις αρχές και υλοποίησα τα πρώτα βήματα για την απαρχή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής πολιτιστικής διπλωματίας. Η επανοργάνωση σε υγιείς βάσεις και ο επαναπροσανατολισμός του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας, η οργάνωση εκθέσεων προβολής του ελληνικού πολιτισμού και της Μακεδονίας στην Ιταλία και την Τουρκία, η αγαστή συνεργασία με τα πρσβυγενή Πατριαρχεία και τις αρχές των χωρών που στεγάζονται, είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού που αποτελεί παρουσία ήπιας ισχύος με άμεσα και εμφανή τα οφέλη για τη χώρα μας.

Αν έμπρακτα σεβόμαστε την πολιτιστική μας παράδοση, θέλουμε να παραμένουμε άξιοι συνεχιστές και διαχειριστές του πολιτισμού και της ιστορικής μας διαδρομής, πρέπει να οργανώσουμε με σχέδιο, με δράσεις που εμπνέουν και ασκούν επιρροή στους άλλους τον οικουμενικό και διαφωτιστικό χαρακτήρα της κληρονομημένης παράδοσης για να προετοιμάσουμε με ασφάλεια και προοπτική ευημερίας το μέλλον μας. Διαφορετικά θα παραμείνουμε αναποτελεσματικοί και γραφικοί επαίτες σε ένα διεθνές περιβάλλον που αντιλαμβάνεται τον πολιτισμό ως μια δυναμική συνεχούς πρόσληψης νοημάτων και αξιών που φωτίζουν την ταραγμένη εποχή μας.