Γιατί νοσταλγούμε εποχές που δεν έχουμε ζήσει;
Νιώθετε ότι λαχταράτε τη μαγεία του παρελθόντος, ακόμα κι αν δεν την έχετε ζήσει ποτέ; Δεν είστε μόνοι - ένας ψυχολόγος εξηγεί γιατί.
«Δεν ζω χωρίς τα Φιλαράκια», «Αχ μακάρι να είχα μία κάμερα polaroid», «Αλήθεια αγαπώ την μουσική των 80s».
Συχνά η νοσταλγία «χτυπάει την πόρτα» των νεότερων ανθρώπων, για πράγματα και εποχές που δεν έχουν ζήσει. Κάτι τέτοιο δεν είναι ιδιαίτερα φυσιολογικό καθώς η κοινή λογική λέει πως η νοσταλγία είναι ένα χαρακτηριστικά για τους ηλικιακά μεγαλύτερους ανθρώπους.
«Η νοσταλγία της παιδικής ηλικίας, το να σκεφτόμαστε πόσο «γλυκά» ήταν όλα όταν πηγαίναμε στο σχολείο και δεν είχαμε προβλήματα ή ευθύνες, υπήρχε πάντα. Αλλά τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα νέο «είδος νοσταλγίας» μεταξύ των νέων γενεών», επισημαίνει ο ψυχολόγος Enrique García από το Επίσημο Κολέγιο Ψυχολόγων της Μαδρίτης, στην Ισπανία. «Σίγουρα, η νοσταλγία μας «συντροφεύει» όλους, αλλά περισσότερο τους ηλικιωμένους, καθώς έχουν περισσότερες εμπειρίες ζωής», επιβεβαιώνει ο Roger Ballescà, αντιπρόεδρος του Επίσημου Κολλεγίου Ψυχολόγων της Καταλονίας.
Είναι πραγματικά παράξενο το πως νέα παιδιά νοσταλγούν εποχές και πράγματα που δεν έχουν ζήσει και γνωρίζουν μόνο και μόνο μέσα από ταινίες ή εικόνες ή διηγήσεις.
«Βλέπω Φιλαράκια, μια σειρά του 1994 και αυτή είναι η αγαπημένη μου ώρα της μέρας.»
Η Ελένη εξηγεί πως αντί να δει κάτι σύγχρονο έχει επιλέξει να βλέπει μια σειρά του 1994, που πλέον έχει γίνει διαχρονική.
«Αν μου πει κάποιος να δω μία ταινία του 1970, μπορεί να πω ότι βαριέμαι. Όμως με τα Φιλαράκια είναι διαφορετικό. Ίσως επειδή έβλεπαν και τα αδέρφια μου για μένα είναι κάτι πολύ οικείο. Γνωρίζω πως δεν ζούσα καν σε εκείνη την εποχή, αλλά βλέποντας την σειρά αισθάνομαι μία απίστευτη ασφάλεια σε σημείο που θα ήθελα να ζω εκεί.»
Από την άλλη ο Πέτρος σε κάθε του ταξίδι (κι όχι μόνο) δεν μπορεί να αποχωριστεί την polaroid κάμερα του, την ίδια ώρα που έχει ένα από τα πιο υπερσύγχρονα κινητά.
«Δεν είναι πως δεν μπορώ να βγάλω φωτογραφίες με το κινητό μου. Σίγουρα μπορώ και το κάνω για να τις έχω σε τέλεια ανάλυση. Όμως, είναι διαφορετική η αίσθηση να βγάζω με την κοπέλα μου ή τους φίλους μου μία polaroid. Νιώθω πως μ’ αυτόν τον τρόπο πως η στιγμή θα κρατήσει για πάντα και θα μπορώ να την κοιτάω ανά πάσα στιγμή στον τοίχο που θα την κολλήσω μαζί με τις υπόλοιπες. Καλώς ή κακώς στο κινητό δεν κοιτάς όλη την ώρα τι έβγαλες και τι όχι. Δεν ξέρω πως μου προέκυψε αυτή η ανάγκη να αγοράσω πριν τρία χρόνια την κάμερα, απλώς θεωρούσα πως είναι μία ωραία επένδυση. Ίσως να οφείλονται και οι γονείς μου, που μου είχαν δείξει δικές τους τέτοιες φωτογραφίες, οπότε να επηρεάστηκα»
Ένα βασικό χαρακτηριστικό αυτής της τάσης εντοπίζεται στα social media, όπου ειδικά στο TikTok ξαναγεννιόνται παλιά τραγούδια. Η αγάπη δε του κόσμου -νέων και μεγαλύτερων – είναι τόσο μεγάλη σε σημείο που τα κομμάτια μπαίνουν στα δημοφιλή chart σαν να είναι καινούργια καθώς ακούγονται και στα ραδιόφωνα ή στα club.
Η ετήσια παγκόσμια έκθεση τάσεων του Spotify αποκάλυψε το 2022 ότι η Gen Z είχε ιδιαίτερη αδυναμία στη δεκαετία του 1980 καθώς βλέπει τις αναμνήσεις της ποπ κουλτούρας ως έναν είδος «αγχολυτικού».
«Αντιμέτωποι με την κλιματική αλλαγή, την οικονομική αναταραχή και την απειλή του Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου, […] η νοσταλγία έχει αποδειχθεί ότι παρέχει μια αίσθηση παρηγοριάς εν μέσω αβεβαιότητας», αναφέρει η μελέτη. «Ωστόσο, ενώ οι millennials νοσταλγούν παλαιότερες εποχές που οι ίδιοι έζησαν, οι Zs «εξυμνούν» εποχές που προσφέρουν μια χείρα βοηθείας».
Η νοσταλγία για τις παλιές εποχές που δεν ζήσαμε ποτέ ως νέοι και νέες, έχει γίνει τάση, με αποτέλεσμα να γίνουν μόδα τα vintage ρούχα, οι δίσκοι βινυλίου, οι analog φωτογραφικές μηχανές, ακόμη και τα λεγόμενα dumbphones.
Ο Γιώργος πριν από έναν περίπου χρόνο έφερε από το πατρικό του το πικάπ και πλέον αγοράζει δίσκους βινυλίου για να ακούει μουσική.
«Έχω και το spotify, όμως οι δίσκοι βινυλίου είναι μία νέα ανακάλυψη για μένα και μου αρέσουν πολύ. Κατ’ αρχάς αγαπώ τον ήχο από το πικάπ, είναι καλύτερος από ενός απλού συμβατικού κινητού. Από εκεί και πέρα μου αρέσει η διαδικασία να ψάχνω τους δίσκους για να δω ποιον θα αγοράσω. Κοιτάω με τις ώρες τις πληροφορίες που αναγράφονται και αυτό που συνειδητοποιώ κάθε φορά είναι πως έχει υπάρξει δουλειά από πίσω. Σίγουρα στον δρόμο δεν θα έχω το πικάπ μαζί μου, όμως στο σπίτι μου αρέσει να χαλαρώνω βάζοντας τον αγαπημένο μου δίσκο»
Σύμφωνα με το BBC Science Focus, o όρος «νοσταλγία» επινοήθηκε από έναν Ελβετό γιατρό τον 17ο αιώνα για να περιγράψει τη νοσταλγία που βίωναν οι μισθοφόροι που πολεμούσαν μακριά από το σπίτι τους. Από το ελληνικό «nostos» – η επιθυμία να επιστρέψουν στο σπίτι – και «algos», που σημαίνει πόνος.
Παραδοσιακά, οι ψυχολόγοι θεωρούσαν ότι η νοσταλγία βασίζεται στις αναμνήσεις ενός ανθρώπου με βάση τις δικές του εμπειρίες. Όμως, πιο πρόσφατα ο καθηγητής φιλοσοφίας Felipe Fe Brigard στο Πανεπιστήμιο Duke πρότεινε ότι η νοσταλγία είναι κάτι ευρύτερο και περιλαμβάνει και τις επιθυμίες.
Ο Felipe Fe Brigard εμπνεύστηκε από μία έρευνα για τη μνήμη που έδειξε ότι είναι μια δημιουργική διαδικασία. Όταν σας έρχονται στο νου αναμνήσεις, δεν είναι σαν να αναζητάτε μια ηχογράφηση του τι συνέβη, είναι περισσότερο σαν ο εγκέφαλός σας να δημιουργεί μια προσομοίωση αυτών των γεγονότων του παρελθόντος.
Με αυτόν τον τρόπο, ο De Brigard υποστηρίζει ότι η νοσταλγία μπορεί να βασίζεται σε αναμνήσεις – προσομοιώσεις ευχάριστων εμπειριών του παρελθόντος – αλλά δεν χρειάζεται να είναι μόνο αυτό απαραίτητα . Δεδομένου του ρόλου της φαντασίας στη μνήμη, λέει ότι δεν είναι τεράστιο άλμα να προτείνουμε ότι η νοσταλγία μπορεί επίσης να βασίζεται σε φανταστικές θετικές εμπειρίες του παρελθόντος.
Αυτό το είδος της νοσταλγίας που βασίζεται στη φαντασία είναι πιθανό να επηρεαστεί από ιστορίες που ακούσαμε για το παρελθόν. Με βάση αυτό, το μυαλό σας δημιουργεί μια προσομοίωση του πώς θα ήταν εκείνα τα μέρη ή οι στιγμές και μετά αισθάνεστε λαχτάρα να τα ζήσετε μόνοι σας. Ο De Brigard λέει ότι αυτό είναι πιο πιθανό εάν αισθάνεστε δυσαρεστημένοι με την τρέχουσα κατάστασή σας.
