Γιατί οι γονείς influencers δεν σταματάνε να ποστάρουν online τα παιδιά τους;

Αν σκρολάρεις στα social media, σε Tik Tok, Youtube και Instagram, σίγουρα θα πετύχεις στην αρχική σου τις λεγόμενες «momfluencers». Τις μαμάδες που μοιράζονται όλη τους της ζωή online, δίνουν συμβουλές για γονείς και κοινοποιούν τις πιο ειλικρινείς στιγμές τους μεγαλώνοντας τα παιδιά τους. Ταυτόχρονα, δείχνουν τα πρόσωπα των μικρών παιδιών τους να δοκιμάζουν ρούχα, να παίζουν με παιχνίδια, να τρώνε, χαίρονται, να κλαίνε στην κάμερα, τα πιο αγνά τους συναισθήματα στις πιο ευάλωτες ηλικίες, πολλές φορές χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις συνέπειες της έκθεσης αυτής.

Οι influencers που μοιράζονται βίντεο και φωτογραφίες τους στο διαδίκτυο κερδίζουν πάνω από 100.000$ ετησίως, σύμφωνα με την Washington Post. Αν και τα 13 είναι η ελάχιστη ηλικία συμμετοχής στις περισσότερες πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, πολλοί γονείς δημοσιεύουν περιεχόμενο με τα παιδιά τους για να δείξουν online τις στιγμές – ορόσημα τους, να απεικονίσουν με vlogs μία μέρα στη ζωή τους, να δώσουν συμβουλές και κόλπα για το πώς είναι να είσαι γονιός.

Μέσα από αυτήν την αναδυόμενη τάση των family channels και των momfluencers, γεννιούνται παράλληλα ερωτήματα σχετικά με τους κινδύνους, το απόρρητο, τη συγκατάθεση των παιδιών και τα οικονομικά κέρδη των γονέων. Σύμφωνα με έρευνα του 2020 από το Pew Research Center, το 76% των γονέων δημοσιεύουν πληροφορίες για τα παιδιά τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κάπως έτσι, δημιουργήθηκε ο όρος «sharenting», ο οποίος απεικονίζει το φαινόμενο όπου οι γονείς μοιράζονται υπερβολικά πολύ περιεχόμενο για τα παιδιά τους στα social media, από τις καθημερινές δραστηριότητες τους μέχρι τα ιατρικά αρχεία τους.

Οι λογαριασμοί οικογενειών στα social media που βιντεοσκοπούσαν την καθημερινότητά τους, αναδύθηκαν κατά τη δεκαετία του 2010, έχοντας μεγάλη απήχηση κυρίως σε νεανικό κοινό. Ωστόσο, με το πέρασμα των χρόνων, οι γονείς οι οποίοι έδειχναν κάθε κίνηση των παιδιών τους στο ίντερνετ, άρχισαν να κατακρίνονται από το ευρύ κοινό, για θέματα ιδιωτικότητας και ασφάλειας των ανήλικων, αλλά πολλοί ακόμα και για τον τρόπο που ανέτρεφαν τα ίδια τους τα παιδιά. Παράλληλα, άρχισαν να τίθενται στην επιφάνεια τα κίνητρα και οι προθέσεις τoυς, καθώς και η οικονομική εκμετάλλευση που κρύβεται πίσω από τη συνεχή βιντεοσκόπηση των παιδιών.

Ένα απλό βίντεο ενός μικρού παιδιού που χορεύει στο ρυθμό της μουσικής στο Τik Tok, μπορεί να συγκεντρώσει εκατομμύρια χιλιάδες προβολές, likes και σχόλια. Άγνωστοι γράφουν από το πόσο γλυκό και χαριτωμένο είναι, άλλοι μπορεί να το κρίνουν για τον τρόπο που εμφανίζεται στην κάμερα ή στην χείριστη να χρησιμοποιήσουν αργκό που παραπέμπει στο σεξ.

@shooochan_days 巻き方変えてみた🐏❣️So cute😍 #男の子 #子育て #babyboy #baby #兄弟 #赤ちゃんのいる生活 #成長記録 #育児 #癒し #家族 #kids #赤ちゃんのいる暮らし #cute #family #funny #赤ちゃん #お風呂 #asmr ♬ オリジナル楽曲 – しょーちゃんの何気な日常

Πάρτε για παράδειγμα το παραπάνω βίντεο, το οποίο έχει συγκεντρώσει 18.3 εκατομμύρια likes, δείχνοντας ένα μωρό να κάνει μπάνιο, να γελάει και να πλατσουρίζει, με σχόλια που το αποθεώνουν, κάνοντας λόγο για “baby fever”, δηλαδή την αύξηση της επιθυμίας να αποκτήσει κάποιος ένα μωρό. Τέτοιου είδους βίντεο δεν ξέρουμε ποτέ σε ποια χέρια θα καταλήξουν, καθώς και τις προθέσεις του ανθρώπου που τα παρακολουθεί. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας και κυρίως την άνοδο της τεχνητής νοημοσύνης, τέτοια βίντεο είναι πολύ εύκολο πλέον να κλαπούν με στόχο να χρησιμοποιηθούν, μέσω του ΑΙ, σε παράνομο πορνογραφικό υλικό στο σκοτεινό διαδίκτυο (dark web).

Με αυτόν τον τρόπο, μερικοί γονείς έχουν αρχίσει να υιοθετούν τον ρόλο ενός «ηθικού» οικογενειακού vlogger. Σέβονται τα «όρια» και την ιδιωτικότητα των παιδιών τους, προσπαθούν να προστατέψουν με κάθε τρόπο την ασφάλεια τους και δεν τα αναγκάζουν να προβληθούν σε κάτι στο οποίο δεν έχουν – αλλά ούτε έχουν τη νοητική συνειδητότητα να κάνουν – συμφωνήσει. Αντ’ αυτού, κρύβουν τα πρόσωπα, τα ονόματα και τις ηλικίες των παιδιών τους, δεν τα δείχνουν στα βίντεο, παρά μόνο ακούγονται οι φωνές τους και μπορεί να εμφανιστούν μερικά σημεία του σώματος τους, όπως το πίσω μέρος του κεφαλιού ή τα χέρια/ πόδια τους. Κάποιοι γονείς, θα εγκαταλείψουν δραματικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να «προστατέψουν» τα παιδιά τους, μόνο και μόνο για να επιστρέψουν σταδιακά στη δημοσίευση βίντεο με αυτά. Υποστηρίζουν ότι, αντί να εκμαιεύουν περιεχόμενο από τα παιδιά τους, τεκμηριώνουν την νέα σύγχρονη οικογενειακή ζωή.

Παρά τις τόσο ηχηρές διακηρύξεις ηθικής, αυτή η νέα πραγματικότητα οικογενειακού vlogging συνεχίζει να αφήνει τους θεατές με τα ίδια ερωτήματα. Εκτός από αυτούς, οι οποίοι θυμώνουν με τους δημιουργούς, που σταματούν να δείχνουν τα παιδιά τους, γιατί με αυτόν τον τρόπο χάνουν μία μορφή διασκέδασης (!), υπάρχουν και αυτοί που αντιδρούν στην υποκριτική ηθική. Η ταυτότητα των παιδιών μπορεί να είναι κρυμμένη, αλλά η εμμονή για βιντεοσκόπηση παραμένει ακόμα, εν αγνοία των παιδιών και το οικονομικό κέρδος των γονιών συνεχίζει να είναι αυτό που κινεί τα νήματα.

Η ψυχολόγος, Έλλη Γεωργιάδη, μιλά στην Parallaxi για τους κινδύνους που ελλοχεύουν με την διαδικτυακή έκθεση των ανήλικων παιδιών: 

«Είμαστε στην εποχή που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων μας. Μέσα από αυτό, όλοι μας εκτιθέμεθα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Ως εκ τούτου, είναι επόμενο κάποιος να σκεφτεί ότι το να μοιραστεί μία προσωπική του στιγμή, με τα παιδιά ή την οικογένεια του, είναι κάτι πολύ όμορφο. Όμως, τις περισσότερες φορές, δεν είναι αθώο. Όσο ωραίο μπορεί να φαίνεται εξωτερικά, τόσο πιο επικίνδυνο μπορεί τελικά να αποβεί.

Αυτό που στην ουσία γίνεται μέσα από την προβολή των παιδιών στο ίντερνετ, είναι η έκθεση ανηλίκων σε κίνδυνο.

Με την παρουσία μας στο ίντερνετ αφήνουμε πίσω μας ένα διαδικτυακό αποτύπωμα. Ο καθένας, στο πέρασμα των χρόνων, μπορεί να δει πληροφορίες για εμάς και να μας “μάθει” μέσα από αυτά που έχουμε δημοσιεύσει. Τι μουσική ακούμε, τι φαγητά τρώμε, σε ποια μαγαζιά συχνάζουμε. Και φυσικά μπορεί να αποσπάσει βαθύτερες πληροφορίες, όπως την οικονομική  μας κατάσταση, μέχρι την περιοχή όπου διαμένουμε. Αν βάλουμε αυτό το γεγονός στο τηλεσκόπιο, καταλαβαίνουμε ότι οι γονείς που δημοσιοποιούν τα παιδιά τους στο ίντερνετ, δημιουργούν το δικό τους ψηφιακό αποτύπωμα, χωρίς τη συγκατάθεση των παιδιών τους. Αυτό σημαίνει ότι για χρόνια ολόκληρα θα υπάρχουν στο διαδίκτυο οι πληροφορίες των ανήλικων παιδιών που έχουν δημοσιεύσει οι γονείς τους και για τις οποίες τα ίδια τα παιδιά δεν έχουν συναινέσει.

Κάτι που επίσης είναι σημαντικό να τονιστεί είναι ότι ο καθένας μπορεί να τροποποιήσει τις ρυθμίσεις απορρήτου στις δημοσιεύσεις που κάνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμα και να τις διαγράψει, όμως από τη στιγμή που ανέβει η φωτογραφία ή το post, χάνει αυτόματα τα δικαιώματα χρήσης. Τα δικαιώματα χρήσης πλέον ανήκουν στο μέσο και μπορεί με οποιονδήποτε τρόπο να τα χρησιμοποιήσει – όπως για παράδειγμα να χρησιμοποιηθεί μία φωτογραφία από μία εταιρεία για διαφημιστικούς σκοπού, χωρίς να χρειαστεί τη συγκατάθεσή του χρήστη». 

Η κ. Γεωργιάδη το ψυχολογικό αποτύπωμα που αφήνει στους ανήλικους η ακούσια έκθεσή τους στο διαδίκτυο από γονείς – influencers: 

«Καταλαβαίνουμε πόσο τραυματική μπορεί να είναι μία τέτοια κατάσταση για ένα παιδί και ειδικότερα για ένα ανήλικο, το οποίο έχει πέσει θύμα εκμετάλλευσης από έναν γονιό – influencer, διότι περί εκμετάλλευσης πρόκειται. Είναι πλέον φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνίας οι αυτοαποκαλούμενοι influencers για να πετύχουν την επίδραση που θέλουν, να χρησιμοποιούν τα παιδιά τους. Ένα ανήλικο παιδί δεν μπορεί ούτε να συναινέσει ούτε να αρνηθεί μία τέτοια έκθεση και άθελά του καταλήγει να γίνεται προϊόν ή να “πουλά/ προωθεί” ένα προϊόν στο ίντερνετ και με αυτόν τον τρόπο γίνεται θύμα εκμετάλλευσης από τον ίδιο τον γονέα. Το ότι αυτό το φαινόμενο δεν έχει ακόμα ποινικοποιηθεί είναι ένα διαφορετικό, μεγάλο κεφάλαιο. 

Το αποτύπωμα που θα αφήσει αυτή η συνθήκη στα παιδιά, δυστυχώς θα φανεί πολύ αργότερα. Τώρα βρισκόμαστε στην ακμή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου τα παιδιά υπέρ – προβάλλονται, από τη στιγμή που είναι ακόμα στο υπερηχογράφημα. Σαφέστατα όμως, οι γονείς δημιουργούν ένα περιβάλλον στο παιδί, μέσα από το οποίο εκμεταλλεύονται για τους δικούς τους σκοπούς, είτε αυτοί είναι η δημοτικότητα στο διαδίκτυο, είτε το χρήμα, είτε και τα δύο. Η εξέλιξη δεν μπορεί να είναι ευοίωνη για την ψυχολογία του παιδιού. Το πιο πιθανό είναι το παιδί να αδυνατεί να διαχειριστεί αυτήν την έκθεση και να καταλήξει με εγωκεντρικές τάσεις ή να αναζητά την ανάγκη της επιβεβαίωσης. Τέλος, είναι σημαντικό να διερευνήσουμε και τους λόγους που κρύβονται πίσω από αυτές τις κινήσεις του ενήλικα γονέα, διότι πολλές φορές δεν είναι μόνο τα χρήματα ο απώτερος σκοπός, αλλά κρύβονται βαθύτερες ψυχολογικές ανάγκες, οι οποίες μεταφέρονται στα παιδιά». 

Καταλήγοντας, η κ. Γεωργιάδη προσφέρει μερικές συμβουλές στους γονείς για την έκθεση των παιδιών στο διαδίκτυο:  

«Στην Ελλάδα πάσχουμε στην αντίληψη περί παιδικής προστασίας και είμαστε πίσω σε αρκετά πράγματα ως κοινωνία αλλά και ως κοινωνική πολιτική προστασίας των ανηλίκων για αυτό και οι γονείς οφείλουν να είναι προσεκτικοί με το περιεχόμενο που δημοσιεύουν. Το ιδανικό θα ήταν να προσέχουμε τι αναρτούμε στο διαδίκτυο για την ασφάλειά μας, αλλά κυρίως των παιδιών μας. Για παράδειγμα, δεν χρειάζεται να ανεβάσουμε μία φωτογραφία με το μέρος στο οποίο βρισκόμαστε εκείνη τη στιγμή. Αν κάποιος παρακολουθεί στενά τα βήματά μας, καταλαβαίνει ότι έχουμε φύγει από το σπίτι.

Επίσης, το να ανεβάζουμε ανήλικα παιδιά, κρύβοντας τα μάτια τους, πάλι δεν είναι αρκετό. Όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του αποτυπώνονται και δημοσιοποιούνται για τον οποιονδήποτε να τα χρησιμοποιήσει με κακό σκοπό. Ας προτιμήσουμε να ανεβάσουμε κάτι άλλο, το οποίο να μην προσφέρει πληροφορίες για το παιδί, καθώς δημιουργείται το διαδικτυακό αποτύπωμα που αναφέραμε προηγουμένως. Καλό θα ήταν οι γονείς να τροποποιούν τις ρυθμίσεις απορρήτου και αν επιλέξουν να δημοσιεύσουν κάποια πληροφορία για τα παιδιά, να την περιορίσουν μόνο στους “Φίλους” στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Όσοι επιλέγουν να μη δημοσιεύουν φωτογραφίες των παιδιών τους, θα πρέπει να επικοινωνήσουν αυτήν την πληροφορία και στους κοντινούς τους ανθρώπους, φίλους και συγγενείς. Τέλος, υπάρχει ο Συνήγορος του Παιδιού, ο οποίος στέκεται αρωγός σε θέματα που αφορούν την έκθεση των παιδιών στο διαδίκτυο και προσφέρει σημαντική υποστήριξη και ενημέρωση για τον κόσμο και οποιοσδήποτε μπορεί να απευθυνθεί για να λάβει οδηγίες και συμβουλές για το ζήτημα».