Γιατί οι «νέες αρχές» μας ξεκινούν… καθυστερημένα;
Οι φράσεις «από Δευτέρα» ή «από Σεπτέμβρη» που συνοδεύουν τις μεγάλες μας υποσχέσεις τοποθετούν τις νέες αρχές μας ήδη αργά με καθυστέρηση μίας ημέρας ή εννέα μηνών – γιατί;
Αν ρωτήσεις κάποιον πότε θα ξεκινήσει τη δίαιτα, το διάβασμα ή το γυμναστήριο, η απάντηση έρχεται αβίαστα: «Από Δευτέρα». Αν πάλι ρωτήσεις πότε ξεκινά η χρονιά, πολλοί θα σου πουν αυθόρμητα «τον Σεπτέμβρη». Παράδοξο, γιατί καμία από τις δύο περιπτώσεις δεν είναι «πραγματική» αρχή.
Η Δευτέρα που… παριστάνει την πρώτη!
«Από Δευτέρα ξεκινάω». Είναι ίσως η πιο συχνή φράση που εκφράζει τη λαχτάρα για μια νέα αρχή: δίαιτα, γυμναστήριο, διάβασμα, νέες συνήθειες – όλα περιμένουν την Δευτέρα. Η Δευτέρα είναι η «μεγάλη υπόσχεση» της εβδομάδας. Κι όμως, η λέξη μάς προδίδει: Δευτέρα σημαίνει «δεύτερη μέρα». Η εβδομάδα έχει ήδη ξεκινήσει και η νέα αρχή που άργησε μια μέρα… ήρθε τη Δευτέρα!
Γιατί, λοιπόν, αποφασίζουμε να αγνοήσουμε την Κυριακή και να βαφτίσουμε τη Δευτέρα «πρώτη»;
Αυτό το παράδοξο έχει μια λογική εξήγηση: η Κυριακή θεωρείται «εκτός προγράμματος», είναι η «ανάσα» της εβομάδας, μια παύση από την ασφυκτική ρουτίνα των καθημερινών. Η πραγματική ζωή – δουλειά, σχολείο, υποχρεώσεις – αρχίζει τη Δευτέρα. Η νέα αρχή δεν γίνεται εκεί που το ημερολόγιο λέει «1», αλλά εκεί που η κοινωνία μάς θέτει ξανά σε κίνηση.
Οι κοινωνιολόγοι θα έλεγαν ότι πρόκειται για κοινωνική κατασκευή του χρόνου. Δεν μας ενδιαφέρει η αριθμητική σειρά των ημερών, αλλά η λειτουργία τους μέσα στη συλλογική μας ρουτίνα. Ταυτόχρονα, η ψυχολογία μιλάει εδώ για το «Fresh Start Effect» – την τάση μας να αναζητούμε χρονικά ορόσημα για να ξαναρχίσουμε. Η Δευτέρα είναι το πιο κοντινό «σημείο μηδέν». Όμως δεν είναι αληθινό μηδέν, είναι ήδη +1. Ένα μικρό παράδοξο που συντηρούμε ασυνείδητα.
Ο Σεπτέμβρης… η άλλη Πρωτοχρονιά
Αν δούμε σε μεγάλη κλίμακα το σύνδρομο της «λάθος» αρχής της Δευτέρας και το μεταφράσουμε σε μήνες, τότε ο Σεπτέμβρης σίγουρα είναι η «Δευτέρα» των μηνών. Αν η Δευτέρα είναι το εβδομαδιαίο restart, ο Σεπτέμβριος είναι το ετήσιο. Δεν είναι λίγες οι φορές που πολλοί από εμάς νιώθουμε ότι η πραγματική χρονιά ξεκινά τον Σεπτέμβριο.
Δεν είναι τυχαίο. Το σχολικό ημερολόγιο μας έχει προγραμματίσει από παιδιά να μετράμε τον χρόνο έτσι. Το καλοκαίρι μοιάζει με παρένθεση, κι όταν πέσουν τα φύλλα, ανοίγουν τα τετράδια και η ζωή μπαίνει πάλι σε πρόγραμμα.
Αλλά το φαινόμενο δεν περιορίζεται στο σχολείο. Ο Σεπτέμβριος ήταν και ο μήνας-ορόσημο της αγροτικής κοινωνίας, αφού τότε ξεκινούσε ο νέος γεωργικός κύκλος. Ακόμη, η Ορθόδοξη Εκκλησία τοποθετεί την έναρξη του εκκλησιαστικού έτους την 1η Σεπτεμβρίου, αναγνωρίζοντας την αλλαγή των εποχών. Άρα, το «νέο ξεκίνημα» του Σεπτέμβρη έχει βαθιές πολιτισμικές ρίζες. Είναι συνυφασμένο με την ιδέα της ανανέωσης και της σποράς.
Δεν είναι περίεργο, λοιπόν, που ακόμη και σήμερα – όσο μακριά ή κοντά κι αν βρισκόμαστε στην εκκλησία, την αγροτική ζωή ή το σχολείο – συνεχίζουμε να μιλάμε για τον «Σεπτέμβρη των νέων αρχών». Από γυμναστήρια που γεμίζουν ξανά μετά τις διακοπές μέχρι νέες επαγγελματικές συμφωνίες, ο Σεπτέμβρης κουβαλά μια ενέργεια δεύτερης Πρωτοχρονιάς.
Γιατί αγαπάμε τις «λάθος» αρχές;
Θα μπορούσε κανείς να πει πως οι νέες αρχές μας είναι μια μικρή απάτη του χρόνου. Κάνουμε restart όχι εκεί που θα το υπαγόρευε η λογική, αλλά εκεί που το επιτρέπει η κουλτούρα μας. Η Δευτέρα και ο Σεπτέμβρης είναι αυθαίρετες αφετηρίες, αλλά χωρίς αυτές ίσως να μην ξεκινούσαμε ποτέ.
Γιατί στο βάθος, η ανάγκη μας δεν είναι να βρούμε τη σωστή μέρα ή τον σωστό μήνα, αλλά να έχουμε μια δικαιολογία να πούμε στον εαυτό μας: «Από εδώ και πέρα, αλλάζω». Και αυτή η μικρή ψευδαίσθηση μπορεί να γίνει μεγάλη κινητήρια δύναμη.
Η ψυχολογία αποκαλεί αυτά τα χρονικά σημεία «temporal landmarks», δηλαδή χρονικά ορόσημα. Είναι οι στιγμές που μας βοηθούν να χωρίσουμε τον χρόνο σε «πριν» και «μετά». Στη συνείδησή μας, η Δευτέρα ή ο Σεπτέμβριος λειτουργούν σαν μια νοητή γραμμή που μας χωρίζει από τις παλιές συνήθειες.
Η θεωρία του «Fresh Start Effect» υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να θέσουν νέους στόχους ακριβώς μετά από τέτοια ορόσημα, επειδή αισθάνονται αποκομμένοι από τις προηγούμενες αποτυχίες τους. Με άλλα λόγια, η Δευτέρα μας επιτρέπει να πούμε: «Δεν πειράζει που χθες έφαγα πίτσα, σήμερα ξεκινάω από την αρχή».
Αυτό εξηγεί γιατί επιλέγουμε «λάθος» σημεία στον χρόνο. Δεν έχει σημασία αν η Δευτέρα είναι δεύτερη ή ο Σεπτέμβρης ο ένατος μήνας. Σημασία έχει ότι μας προσφέρουν την ψευδαίσθηση μιας καθαρής σελίδας.
Κι αν κάθε Δευτέρα μας θυμίζει ότι αργήσαμε ήδη μια μέρα, ίσως να είναι απλώς μια υπενθύμιση ότι η καλύτερη στιγμή για νέο ξεκίνημα είναι πάντα… τώρα!
