Γιατί το αντηλιακό δεν αρκεί για την πρόληψη των ηλιακών εγκαυμάτων

Πέντε απλά βήματα χρειάστηκαν για να μειωθούν τα ποσοστά καρκίνου του δέρματος στην Αυστραλία – που θα μπορούσαν να βοηθήσουν και άλλους να μείνουν ασφαλείς από τον ήλιο.

Η παιδική και εφηβική ηλικία είναι κρίσιμες περίοδοι όσον αφορά τη μείωση του ρίσκου ανάπτυξης καρκίνου. Έρευνες δείχνουν ότι το ποσοστό της ηλιακής έκθεσης που έχει ένα άτομο τα πρώτα 20 χρόνια της ζωής του καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις πιθανότητες να αναπτύξει καρκίνο του δέρματος. 

 Μόνο μία περίπτωση οξέος εγκαύματος στην παιδική ηλικία ή στην εφηβική διπλασιάζει το ρίσκο ανάπτυξης μελανώματος, που είναι η πιο σοβαρή μορφή καρκίνου του δέρματος, αργότερα στη ζωή.

Η Αυστραλία έχει από τα πιο υψηλά ποσοστά καρκίνου του δέρματος στον κόσμο, υπερβαίνοντας σχεδόν διπλάσια τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, εξαιτίας του ισχυρού ήλιου. Είναι γεγονός, ότι το μελάνωμα είναι η πιο συνηθισμένη μορφή καρκίνου για τους κατοίκους της Αυστραλίας ηλικίας 20 με 39, και είναι τόσο συνηθισμένο φαινόμενο που θεωρείται ο “εθνικός καρκίνος” της Αυστραλίας (στις ΗΠΑ, είναι η τρίτη πιο συνηθισμένη μορφή καρκίνου σε αυτή την ηλικιακή ομάδα). 

 Ωστόσο ως ανταπάντηση σε αυτήν την απειλή η χώρα έχει λάβει ραγδαία μέτρα για την πρόληψη του καρκίνου του δέρματος, όντας παράδειγμα για άλλες χώρες που έχουν να διαχειριστούν ακόμα πιο ζεστά καλοκαίρια.

Από τη στιγμή που η έγκαιρη προστασία από τον ήλιο μπορεί να κάνει σπουδαία διαφορά, μια βασική πρόταση των Αυστραλών ειδικών για τις οικογένειες είναι να είναι ενήμερες του κινδύνου της υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) του ηλίου και να λαμβάνουν μερικά απλά μέτρα προστασίας.

“Η UV είναι σαν να ‘διαπερνά’ το DNA των υγιών κυττάρων,” αναφέρει η Justine Osborne, διευθύντρια προγράμματος στο Cancer Council Victoria στη νοτιοανατολική Αυστραλία. “Τα κύτταρα θα αναπλαστούν όταν η UV εξαφανιστεί, αλλά αν τα εκθέτουμε διαρκώς στην ακτινοβολία μειώνουμε τις πιθανότητες ανάπλασής τους και τότε αναπτύσσεται καρκίνος του δέρματος.” Παγκοσμίως διαγνώστηκαν 6.7 εκατομμύρια άνθρωποι με καρκίνο του δέρματος το 2019 και πέθαναν 118.000.

Το δέρμα χρειάζεται προστασία

Καθώς οι περισσότερες οδηγίες σχετικά με την χρήση αντηλιακού εφαρμόζονται σε ενήλικες και παιδιά, η προστασία των νεογέννητων απαιτεί διαφορετική προσέγγιση. Δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιείται αντηλιακό σε ένα βρέφος κάτω των έξι μηνών, και ένα παιδί κάτω του ενός έτους δεν θα έπρεπε να εκτίθεται απευθείας στις ακτίνες UV, σύμφωνα με το Cancer Council. Αντί αυτού, η χρήση ανάλαφρων και όχι εφαρμοστών ρούχων που επιτρέπουν στο σώμα να αναπνέει είναι κατάλληλη για τα βρέφη, καθώς και η σκιά μιας ομπρέλας και ένα καπέλο.

“Η βρεφική επιδερμίδα αφενός είναι πολύ λεπτή και ευαίσθητη και αφετέρου υπάρχει κίνδυνος τα βρέφη να καταπιούν το αντηλιακό ,” αναφέρει η Osborne. “Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην UV ακτινοβολία, γι’ αυτό και είναι πολύ σημαντικό να προστατεύονται όταν ο δείκτης UV είναι τρία ή και περισσότερο.” Ο δείκτης UV που έχει ορίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μετράει την ισχύ της υπεριώδους ακτινοβολίας του ηλίου σε μια μέρα και ένα μέρος και κυμαίνεται από 0 (χαμηλή) έως 11 (υψηλή). Ένα υψηλό νούμερο σημαίνει ότι αυξάνεται μια ενδεχόμενη φθορά στο δέρμα και στα μάτια, καθώς και ότι μπορεί να συμβεί πιο γρήγορα.

Τα εγκαύματα από τον ήλιο στα παιδιά μπορούν να γίνουν ιδιαίτερα επικίνδυνα, επίσης επειδή έχουν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν και από παρόμοιες παθήσεις όπως θερμοπληξία. Οι ειδικοί προτείνουν τη χρήση αντηλιακών ειδικά σχεδιασμένα για παιδιά και πρώτα τη δοκιμή τους σε ένα μικρό μέρος του δέρματος. “Οι αλλεργίες στο αντηλιακό είναι πολύ σπάνιες, αλλά όταν προκύπτουν, προκαλούνται συνήθως από πρόσθετα συστατικά (όπως άρωμα), αντί των προστατευτικών ιδιοτήτων του αντηλιακού,” λέει η Osborne.

Τονίζει ότι το αντηλιακό είναι καλό να φυλάσσεται σε βαθμούς κάτω από 30C, γιατί αν υπερθερμανθεί, τα συστατικά θα αρχίσουν να διασπώνται και να χάνουν την αποτελεσματικότητά τους. “Αν βρίσκεστε στην παραλία, κρατήστε τα αντηλιακά στο πιο δροσερό σημείο όπως το ψυγειάκι. Μην το αφήνετε στο ντουλαπάκι του συνοδηγού. Να του φέρεστε σαν να είναι κάτι πολύτιμο.”

Πόσο αντηλιακό πρέπει να χρησιμοποιούμε;

Ενώ οι σκούρες επιδερμίδες γενικά καίγονται πιο δύσκολα, όλοι οι τύποι δέρματος μπορούν να υποστούν κάποια φθορά από τον ήλιο. Ένα ηλιακό έγκαυμα μπορεί να συμβεί μέσα σε 10 λεπτά, ανάλογα με το δείκτη UV και τον τύπο δέρματος του ατόμου. Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος ακόμα και όταν δεν έχει προκληθεί κάποιο έγκαυμα. Τα τελευταία χρόνια, έρευνες έχουν δείξει ότι η ηλιακή έκθεση προκαλεί πρώιμη γήρανση σε διάφορους τύπους δέρματος συμπεριλαμβανομένου και του έγχρωμου δέρματος.

Ο Stuart Henderson, επιστήμονας στην Αυστραλιανή Υπηρεσία Ακτινοπροστασίας και Πυρηνικής ασφάλειας (ARPNSA), αναφέρει ότι “Η UV δεν συνδέεται με τη θερμοκρασία. Είναι πιθανό ένα ηλιακό έγκαυμα σε μια κρύα αλλά αίθρια μέρα. Μπορούμε επίσης να καούμε και σε μια συννεφιασμένη μέρα. Δεν το νιώθουμε μέχρι να είναι πολύ αργά.” Είναι ένας από τους συγγραφείς μιας κριτικής για την αποτελεσματικότητα και τη χρήση του αντηλιακού στην Αυστραλία, που αποδεικνύει ότι το αντηλιακό είναι ασφαλές για το δέρμα, αλλά η ποσότητα του και ο τρόπος που εφαρμόζεται ποικίλει αρκετά μεταξύ των ανθρώπων.

Το αντηλιακό είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την πρόληψη του εγκαύματος σε παιδιά πάνω από έξι μηνών. Ωστόσο, υπάρχει μια ευρεία σύγχυση σχετικά με την σωστή χρήση του. Πέρα από τους μύθους (όπως ότι το τεχνητό μαύρισμα παρέχει προστασία από τα ηλιακά εγκαύματα), μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι δεν εφαρμόζουν επαρκείς ποσότητες αντηλιακού. Κάποιοι θεωρούν ότι το αντηλιακό προσφέρει από μόνο του επαρκή προστασία.

“Το αντηλιακό δεν είναι ασπίδα προστασίας: θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλα μέτρα προφύλαξης,” λέει ο Henderson. “Γενικά θα έπρεπε να θεωρείται ως την έσχατη λύση όταν δεν υπάρχει άλλος τρόπος προστασίας του δέρματος.”

Στην Αυστραλία η Επιτροπή για τον Καρκίνο προτείνει άλλα τέσσερα μέτρα προστασίας από τον ήλιο: ένδυση, σκιά, καπέλο με φαρδύ γείσο και γυαλιά ηλίου. Η χρήση αυτών έγινε δημοφιλής μέσω μιας απρόσμενα επιτυχούς καμπάνιας υγείας, που προωθήθηκε πριν δεκαετίες στην Αυστραλία ως απάντηση στο μεγάλο κίνδυνο μελανώματος στη χώρα.

Τα ετήσια ποσοστά μελανώματος στο γυναικείο πληθυσμό της Αυστραλίας είναι 10 φορές πιο υψηλά από αυτά των γυναικών στην Ευρώπη. Για τους άνδρες είναι 20 φορές πιο υψηλά. Αυτό οφείλεται εν μέρει στις κλιματικές συνθήκες και στο γεγονός ότι η τροχιά της Γης δεν είναι τελείως κυκλική: το νότιο ημισφαίριο είναι πιο κοντά στον Ήλιο κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών απ’ ότι είναι το βόρειο το καλοκαίρι. Με αποτέλεσμα, ο Ήλιος να είναι πιο έντονος σε μέρη όπως η Αυστραλία, όπου τα ποσοστά UV είναι μακράν πιο υψηλά. (Παρεμπιπτόντως, η υψηλότερη υπεριώδη ακτινοβολία που καταγράφηκε ποτέ στην επιφάνεια της Γης ήταν το 2014 στις Βολιβιανές άνδεις, με δείκτη UV 43).

Το 1981, όταν οι κίνδυνοι της υπεριώδους ακτινοβολίας άρχισαν να είναι προφανείς, η τότε Αντι-Καρκινική Επιτροπή της Βικτώρια προώθησε μια εκπαιδευτική καμπάνια που συνεχίζει 40 χρόνια αργότερα.

Η καμπάνια SunSmart – γνωστή και ως Slip, Slop, Slap – χρησιμοποίησε έναν χαρούμενο γλάρο με το όνομα Syd για να ενθαρρύνει τον κόσμο να φοράει μπλούζα, αντηλιακό και καπέλο. Βασικά, ένα από τα κεντρικότερα μηνύματα του είναι ότι το αντηλιακό από μόνο του δεν είναι αρκετό. Εξίσου σημαντικό είναι να φοράμε ρούχα και να αναζητούμε τη σκιά. Θεωρείται μια από τις πιο επιτυχημένες καμπάνιες υγείας στην Αυστραλια, κάτι που οφείλεται στην διαχρονικότητά του, τη σαφήνεια και ότι είναι καλά χρηματοδοτούμενη.

“Έχουμε παρατηρήσει μια μείωση στα ποσοστά μελανώματος σε άτομα κάτω των 60 στη Βικτώρια και σε άτομα κάτω των 50 στην Αυστραλία από το 1980, όταν ξεκίνησε η καμπάνια SunSmart. Πρόκειται για μια ηλικιακή ομάδα που λάτρευε τον ήλιο και την ηλιοθεραπεία. Ήταν τρομερή πρόκληση να τους πείσουν να λάβουν προστατευτικά μέτρα και αποτέλεσε μεγάλη κοινωνική αλλαγή.”

“Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η καμπάνια Slip, Slop, Slap αύξησε την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την ηλιακή έκθεση και ήταν εξαιρετικά αποτελεσματική για να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας,” αναφέρει ο Phil Barker, επίτιμος διευθυντής στο τμήμα χημείας στο Πανεπιστήμιο Wollongong. “Ωστόσο το μήνυμα πρέπει να αναπαράγεται συνεχώς για την εκπαίδευση των γονέων νέας γενιάς και των παιδιών τους.”

Πράγματι, προσφάτως υπήρξαν ανησυχητικά περιστατικά ηλιακών εγκαυμάτων στην Αυστραλία. Μία αναφορά των περιπτώσεων εγκαυμάτων στα τμήματα επειγόντων της Βικτώρια, έδειξε ότι το καλοκαίρι του 2018-19 σημειώθηκε ο δεύτερος υψηλότερος αριθμός κρουσμάτων από το 2004. Μία στις δύο περιπτώσεις ήταν παιδιά και έφηβοι και ένα στους πέντε ήταν παιδιά κάτω των εννέα ετών.

Προειδοποιήσεις για τον ήλιο μέσω τηλεφώνου

Μία εφαρμογή που δημιουργήθηκε στην Αυστραλία και σχεδιάστηκε από κοινού με τη Βικτωριανή Επιτροπή για τον Καρκίνο, την ARPANSA και άλλες οργανώσεις, στοχεύει στην πρόληψη του καρκίνου του δέρματος, εμφανίζοντας στους χρήστες της τον δείκτη UV της περιοχής τους. Υπάρχει και μια παγκόσμια δωρεάν εφαρμογή, η SunSmart Global UV phone app, που λάνσαρε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και οι συνεργάτες του μέσα στην χρονιά αυτή. Αυτή η εφαρμογή είναι ειδικά βοηθητική για όσους ταξιδεύουν σε νέους προορισμούς.

“Εάν πάμε σε κάποιο νέο μέρος, πρέπει να μάθουμε το προσδοκώμενο δείκτη UV και να προσαρμόσουμε ανάλογα την ηλιακή προστασία μας” αναφέρει ο Barker.

Ο Barker αυτόν τον καιρό εργάζεται πάνω στη δημιουργία αντηλιακών “νέας γενιάς” που είναι ειδικά φτιαγμένα για την παροχή προστασίας στις ακραίες συνθήκες ηλιακής έκθεσης στην Αυστραλία. Υπολογίζει ότι θα βγουν στην αγορά από το 2026.

Ποιο είναι το μέλλον της αντηλιακής προστασίας;

Η Elke Hacker, επικεφαλής ερευνήτρια δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Griffith, αναφέρει ότι η εύρεση νέων τρόπων υπενθύμισης των ανθρώπων επενεφαρμογής του αντηλιακού αποτελεί δύσκολος τομέας για έρευνα. “Χρειάζεται να ξέρουμε αν η τεχνολογία που αναπτύσσεται στα εργαστήρια είναι χρήσιμη στον πραγματικό κόσμο, αλλά είναι ηθικά ανάρμοστο για τους επιστήμονες να θέτουν τους ανθρώπους σε δυνητικά επικίνδυνα περιβάλλοντα όπου θα φορούν το αντηλιακό τους έξω.”

Ωστόσο, η Hacker και η ομάδα της στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Queensland βρήκαν ένα περιβάλλον όπου άνθρωποι κάθησαν στον ήλιο εθελοντικά για 4 ώρες: σε έναν αγώνα κρίκετ.

Η ομάδα μελέτησε την αποτελεσματικότητα αυτοκόλλητων ανίχνευσης της υπεριώδους ακτινοβολίας που υπενθυμίζουν στους ανθρώπους να εφαρμόζουν ξανά το αντηλιακό τους κατά τη διάρκεια των τετραήμερων αγώνων Ashes Test του 2017 στην Μπρίσμπειν. Τα αυτοκόλλητα αλλάζουν χρώμα αναλόγως με τον δείκτη UV. Ένα σύνολο 428 ατόμων έλαβαν μέρος στην μελέτη, κάτι που την καθόρισε την μεγαλύτερη τέτοιου είδους. Το αυτοκόλλητο ήταν καθαρό όταν εφαρμόστηκε το αντηλιακό και όταν άρχιζε να φεύγει το χρώμα του έγινε μωβ. Υπήρχε επίσης μια ομάδα ανθρώπων που τους παρείχαν δωρεάν αντηλιακό, αλλά όχι αυτοκόλλητα, ενώ στην άλλη ομάδα παρείχαν αντηλιακό και αυτοκόλλητα.

Αποδείχθηκε ότι τα αυτοκόλλητα επηρέασαν την συχνότητα εφαρμογής του αντηλιακού, οδηγώντας το 80% των θεατών του κρίκετ να ξαναβάλουν αντηλιακό σε σύγκριση με το 68% της ομάδας που δεν είχε αυτοκόλλητο. Ωστόσο, τα αποτελέσματα έδειξαν τις προκλήσεις της χρήσης αντηλιακού: 39 άτομα έπαθαν έγκαυμα παρά τη χρήση αυτοκόλλητου, μπορεί κι επειδή βρίσκονταν σε ηλιακή έκθεση για πολύ ώρα ή επειδή το αντηλιακό δεν είχε εφαρμοστεί σωστά.

“Παλιότερες μελέτες έχουν δείξει ότι μερικές φορές οι άνθρωποι απλώνουν μόνο τη μισή ποσότητα που απαιτείται για την επιδερμίδα τους,” αναφέρει ο Hacker.

H σωστή ποσότητα αντηλιακό είναι δύο mg για καθε τετραγωνικό εκατοστό, που ισούται για επτά κουταλιές του γλυκού για ένα ενήλικο σώμα. Αυτό σημαίνει μια κουταλιά του γλυκού για κάθε χέρι και πόδι, δύο για τον κορμό, μία για το πρόσωπο, τον λαιμό και τα αυτιά. Απαιτείται εκ νέου εφαρμογή κάθε δύο ώρες.

Τα βασικά του αντηλιακού

Ειδικοί προτείνουν την χρήση ευρέως φάσματος αντηλιακού με δείκτη προστασίας 30 SPF και πάνω και στην εφαρμογή του 20 λεπτά νωρίτερα της έκθεσης στον ήλιο. Έτσι θα απορροφηθεί από τους πόρους του δέρματος και θα αποτρέψει την απομάκρυνσή του από τον ιδρώτα. Μετά το κολύμπι, το σκούπισμα, την άσκηση και την εφίδρωση χρειάζεται επανεφαρμογή του. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και για τα παιδιά.

Οι αντηλιακές κρέμες αποδεικνύονται πιο αποτελεσματικές από τα σπρέυ, με τα τελευταία να μην παρέχουν επαρκή προστασία σε συνθήκες ανέμου. Στην τελευταία μελέτη του Hacker στο Πανεπιστήμιο Griffith εξετάστηκαν πέντε αντηλιακά σπρέυ και βρέθηκε ότι 28% μέχρι 93% των σπρέυ χάνεται σε ανέμους 20 χιλιομέτρων ανά ώρα και 32% έως 79% χάνεται όταν ο αέρας πέφτει σε 10 χιλιόμετρα ανά ώρα. Τέτοιοι άνεμοι είναι συνηθισμένο φαινόμενο στις ακτές τις Αυστραλίας.

“Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένα άτομο θα χρειαστεί να ψεκάσει το αντηλιακό σπρέυ για 250 δευτερόλεπτα ανά άκρο, αυτό σημαίνει περισσότερο από ένα μπουκάλι, για να παρέχει επαρκή προστασία σε όλο το σώμα,” αναφέρει ο Hacker.

Κάποιοι σκέφτονται να απέχουν εντελώς από την ηλιακή έκθεση, αλλά σύμφωνα με τον Barker αυτό δεν θα ήταν ούτε πρακτικό ούτε υγιές.

“Το σώμα μας έχει ανάγκη από την έκθεση στον ήλιο για την παραγωγή βιταμίνης D και ειδικά στην παιδική ηλικία υπάρχουν διάφορα οφέλη από την έκθεση μας σε εξωτερικούς χώρους. Υπάρχει σύνδεση με την μυωπία και τα παιδιά που δεν περνούν αρκετό χρόνο έξω,” αναφέρει ο Henderson.

Μια καλή λύση είναι να απολαμβάνουμε την ηλιοφάνεια του καλοκαιριού στην αρχή και στο τέλος της ημέρας, όταν ο δείκτης UV είναι χαμηλότερος. Στην Αυστραλία υπάρχει το εξής μνημονικό: Από τις 11 μέχρι τις 3 ξεγλίστρησε κάτω από το δέντρο.

*μετάφραση άρθρου της Jessica Mudditt για το BBC