Ιστορίες Φρίκης: Μια μεγάλη έρευνα για τα ιατρικά πειράματα των Ναζί σε Εβραίες γυναίκες

Υπάρχουν ορισμένα βιβλία που διασώζουν την ιστορική μνήμη με τρόπο εμβληματικό. Σε αυτή την κατηγορία ξεκάθαρα ανήκει το πόνημα «Οι γυναίκες του Μπλοκ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς» του Γερμανού καθηγητή Hans-Joachim Lang, που κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από τις εκδόσεις University Studio Press. Ο συγγραφέας του βιβλίου μιλά στην Parallaxi λίγο πριν την επίσημη παρουσίασή του την Τετάρτη 12 Ιουνίου, στις 19.00, στην αίθουσα εκδηλώσεων της Ιατρικής Εταιρείας Θεσσαλονίκης (Δημοσθένους 4).

 

Το Μπλοκ 10 του στρατοπέδου του Άουσβιτς είχε μια ιδιαιτερότητα. Στο δίπατο αυτό κτήριο-στρατώνα εγκατέστησαν οι Ναζί κατ’ επιλογήν, αμέσως μετά την άφιξή τους στο Άουσβιτς 800 περίπου Εβραίες γυναίκες διαφόρων εθνικοτήτων (Πολωνέζες, Γερμανίδες, Τσέχες, Ολλανδέζες, Σλοβάκες, Βελγίδες, Γαλλίδες κι ένα μεγάλο αριθμό Ελληνίδων), που υπέστησαν ιατρικά πειράματα.

Γιατροί έκαναν επάνω τους δοκιμές μεθόδων στείρωσης χωρίς εγχείρηση ή με ακτίνες Ρέντγκεν, έρευνες πρόκλησης καρκίνου της μήτρας, πειράματα βελτίωσης της θεραπείας του καρκίνου της μήτρας, αιμοδοσία σε μεγάλες ποσότητες, μεταγγίσεις διαφορετικών ομάδων αίματος κ.ά. Περίπου 300 από αυτές κατάφεραν να επιζήσουν και να επιστρέψουν στις πατρίδες τους, με τρομερές όμως βλάβες στη σωματική και κυρίως στην ψυχική τους υγεία.

Ο H.-J. Lang αφηγείται, βασιζόμενος σε εξονυχιστικές έρευνες, τι ακριβώς συνέβαινε με τις γυναίκες αυτές, πώς ήταν η καθημερινότητά τους και ποιες ήταν οι παρενέργειες τόσο κατά την παραμονή τους στο στρατόπεδο, όσο και μετά. Οι βλάβες στην υγεία, η απώλεια των δικών τους, η στείρωση, η ανικανότητα προς εργασία, η έλλειψη κρατικής υποστήριξης θα επισκίαζαν σοβαρά τη μετέπειτα ζωή τους.

Οι άγνωστες αυτές πτυχές της ιστορίας και των εγκλημάτων των Ναζί φωτίζονται μέσα από την έρευνα του H.-J. Lang. Μαρτυρίες αυτοπτών σε δικογραφίες, σε ιατρικά ιστορικά, σε υπηρεσιακούς φακέλους, σε αυτοβιογραφίες, σε συνεντεύξεις και σε πρωτόκολλα συνομιλιών, επέτρεψαν στον συγγραφέα να κάνει μερική ταυτοποίηση των θυμάτων και να περιγράψει τον παραλογισμό και τη βία του ναζιστικού καθεστώτος.

Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει κατάλογος με τα ονόματα των γυναικών που κατάφερε να εντοπίσει ο συγγραφέας, μεταξύ των οποίων και 100 περίπου Ελληνίδων.

Το βιβλίο «Οι γυναίκες του Μπλοκ 10» δεν είναι το πρώτο σας για τη ναζιστική περίοδο, αλλά είναι το πρώτο που αφορά το Μπλοκ 10 και τις γυναίκες που υπέφεραν εκεί. Πότε αποφασίσατε να ξεκινήσατε την έρευνά σας για το ναζισμό και τα εγκλήματά του και ποια ήταν η αφορμή; 

Δεν ήταν μια απόφαση για την οποία μπορώ να θυμηθώ την ακριβή ημερομηνία. Από τα νεανικά μου χρόνια ενδιαφερόμουν για την Ιστορία και από τα φοιτητικά μου χρόνια ενδιαφερόμουν επίσης για την Ιστορία της Δημοκρατίας. Για παράδειγμα, περίπου πριν σαράντα χρόνια δημοσίευσα ένα δοκίμιο πάνω στις συνδέσεις ανάμεσα στα γερμανικά και τα ελληνικά κινήματα υπέρ της ελευθερίας των αρχών του 19ου αιώνα. Ο καθένας που ασχολείται με τη Δημοκρατία θα πρέπει να ενδιαφέρεται με τις καταστροφικές επιθέσεις σε αυτή. Έτσι έπεσα πάνω στον εθνικοσοσιαλισμό. Όταν το 1981 η πόλη του Τύμπιγκεν στη Γερμανία πρώτη προσκάλεσε τους «δικούς» της Εβραίους, που είχαν εκδιωχθεί από τους Ναζί, είχα τις πρώτες μου ενδελεχείς επαφές που καθόρισαν τη ζωή μου και με ευαισθητοποίησαν πάνω στο μαρτύριο των θυμάτων.

Η λεπτομερής σας έρευνα θα μπορούσε να δώσει την έμπνευση για ένα βιβλίο μυθοπλασίας. Πιστεύετε ότι πιο σημαντικό να δίνονται τα γεγονότα από την ιστορική σκοπιά τους από το να μπλέκονται με μυθοπλαστικά στοιχεία;

Προσωπικά θεωρώ απολύτως σημαντικό να παρουσιάζεις τα ιστορικά γεγονότα με ακρίβεια. Για μένα, αυτό είναι και ένα θέμα αξιοπιστίας. Δε σημαίνει ότι καταδικάζω τα μυθοπλαστικά κείμενα πάνω στο ζήτημα. Αλλά δεν τα διαβάζω. Με τις ταινίες είναι διαφορετικό, κάποιες από αυτές είναι υψηλή τέχνη (π.χ. «Η ζωή είναι ωραία» του Μπενίνι). Αλλά ακόμα και εκεί βρίσκω προβληματικές τις σκηνές που διαδραματίζονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Τι σήμαινε για τους συγγενείς και τους απογόνους των θυμάτων η μερική ταυτοποίηση στην οποία προχωρήσατε; Ποια συναισθήματα προκάλεσε;

Δεν σκόπευα να συναντήσω συγγενείς των θυμάτων από την αρχή. Ειλικρινά, φοβόμουν λίγο για το αν θα μπορούσα να τα βγάλω πέρα με τέτοιες καταστάσεις και να φερθώ κατάλληλα. Για παράδειγμα, στην πρώτη μου συνάντηση με την ανιψιά μιας δολοφονημένης που είχα ταυτοποιήσει, ανέφερα τον φόβο μου ότι ίσως άνοιγα πληγές. Η γυναίκα μου απάντησε: «δεν μπορείς να ανοίξεις πληγές, επειδή είναι ακόμη ανοιχτές». Με διαβεβαίωσε πόσο σημαντική ήταν η έρευνά μου για την οικογένειά της. Αφιέρωσα τα δύο βιβλία μου για το Ολοκαύτωμα στις οικογένειες των θυμάτων.

Κατά τη γνώμη σας, ποιο ήταν το πιο φρικτό ιατρικό πείραμα που έκαναν οι Ναζιστές γιατροί στα σώματα των γυναικών του Μπλοκ 10; 

Δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω, επειδή ο τραυματικός τρόμος των θυμάτων ξεκίνησε ήδη από την απέλασή τους. Τα χειρότερα πειράματα στο Μπλοκ 10 ήταν αυτά που οδήγησαν στη στειρότητα, ακριβώς όπως ήταν σχεδιασμένα από τον Carl Clauberg που υλοποίησε αυτές τις μεθόδους. Αν οι γυναίκες αρνούνταν να υποβληθούν στα πειράματα, στέλνονταν στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Εκεί, η πιθανότητα να δολοφονηθούν ήταν πολύ μεγαλύτερη από το Μπλοκ 10. Λιγότερες από δέκα γυναίκες σκοτώθηκαν στα πειράματα του Μπλοκ 10. Και φανταστείτε πόσο φρικτό ήταν για όσες επέζησαν το γεγονός ότι δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά και να ξεκινήσουν οικογένεια, όταν πια απελευθερώθηκαν.

Στην πορεία της έρευνάς σας, συνομιλήσατε με κάποια θύματα που κατάφεραν να επιζήσουν. Τι είδατε στα μάτια τους, πώς αυτή η εμπειρία τις τραυμάτισε και τι κρατάτε από στιγμές όπως αυτές; 

Υπήρξαν κάποιες σημαντικές στιγμές στη ζωή μου όταν ακόμη συνομιλούσα με αρκετές γυναίκες που επέζησαν από το Μπλοκ 10. Η τελευταία συνέντευξη με μία από αυτές έγινε ενάμιση χρόνο πριν στη Γαλλία. Η Génia Oboeuf είχε μόλις κλείσει τα 94 και μπορούσε να περιγράψει τις εμπειρίες της με εξαιρετική διαύγεια, θυμόταν τα πάντα. Ως ερευνητής, ήταν μια ευκαιρία να ρωτήσω και να μάθω ότι μόνο για τις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής στο Μπλοκ 10, αλλά και για την ακριβή εμφάνιση των ατομικών δωματίων. Το πιο εντυπωσιακό πράγμα, ωστόσο, που εκείνη η γυναίκα μου είπε, παραμένοντας πολιτικά σκεπτόμενη, ήταν: μέσα της απέφευγε πάντα να νιώθει θύμα. Δεν επέτρεψε στον εαυτό της να στερηθεί την αξιοπρέπειά της.

Περισσότερα για τον Hans-Joachim Lang

Ο καθηγητής Hans-Joachim Lang γεννήθηκε στο Speyer της Γερμανίας το 1951. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Tübingen, όπου ειδικεύτηκε σε γερμανικές, ιστορικές και πολιτισμικές σπουδές καθώς και στην πολιτική επιστήμη. Αποφοίτησε το 1976 και το 1980 πήρε το διδακτορικό του στη γερμανική γλωσσολογία. Στη διδακτορική του διατριβή διερεύνησε την επίδραση της πολιτικής διαφήμισης στα δημοσιογραφικά κείμενα.

Αφού ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές σπουδές του, διετέλεσε επιστημονικός συντάκτης σε καθημερινή εφημερίδα στο Tübingen (“Schwäbisches Tagblatt”). Το 1998 του απονεμήθηκε το πολυπόθητο βραβείο δημοσιογραφίας “Wächterpreis”. Αυτό το διάσημο ετήσιο βραβείο δίδεται στους δημοσιογράφους των οποίων το έργο προσελκύει την προσοχή του κοινού στην πολιτική διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, τις παραβιάσεις της δημόσιας υγείας και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι αποδέκτες του βραβείου επιλέγονται από το Ίδρυμα Ελευθερίας του Τύπου της Γερμανίας (Freiheit der Presse).

Εκτός από τις δημοσιογραφικές του δραστηριότητες, ο Hans-Joachim Lang διδάσκει τακτικά στο Πανεπιστήμιο του Tübingen μαθήματα στους τομείς της Σύγχρονης Ιστορίας καθώς και των Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών από το 2008. Από το 2013 υπηρετεί επίσης ως επίτιμος καθηγητής στο Ινστιτούτο Ιστορικών και Πολιτισμικών Μελετών του Ludwig Uhland στο Πανεπιστήμιο του Tübingen. Παράλληλα με τη διδασκαλία, ο καθηγητής Lang είχε πλήθος δημοσιεύσεων στον τομέα της Γερμανικής Ιστορίας με ιδιαίτερη έμφαση στο Ολοκαύτωμα και την Ιατρική κατά τη διάρκεια του Εθνικού Σοσιαλισμού και έχει ιδιαίτερα επικεντρωθεί στα θύματα της ναζιστικής ιατρικής.

Για το έργο του Die Namen der Nummern έχει λάβει πολυάριθμα διεθνή βραβεία, όπως το Medal of Excellence Leonhart Fuchs (από το Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Tübingen, 2008), το Βραβείο Ερευνητή του Κέντρου Ιατρικής μετά το Ολοκαύτωμα (2017), και το πολυπόθητο Prix internationaux de la Fondation Auschwitz (Βρυξέλλες 2004). To βιβλίο του «Οι γυναίκες του μπλοκ 10. Ιατρικά πειράματα στο Άουσβιτς» έχει κυκλοφορήσει ήδη και στα πολωνικά, στα φινλανδικά και στα τσεχικά.

Τον Σεπτέμβριο του 2016 ο Hans-Joachim Lang διορίστηκε από τον Πρόεδρο του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου σε ιστορική επιτροπή για τη διερεύνηση της ιστορίας της Ιατρικής Σχολής του Ράιχουσουνβέρνιττ Στράτμπουργκ (RUS). Η Επιτροπή είναι διεθνής ως προς τη σύνθεσή της και ανεξάρτητη στο καταστατικό της. Η Επιτροπή διερευνά τη γερμανική ναζιστική περίοδο του Πανεπιστημίου μεταξύ 1941 και 1944.