«Ήταν όλα ψεύτικα;»: Πώς επηρεάζονται τα ενήλικα παιδιά από το γκρίζο διαζύγιο των γονιών τους

Το διαζύγιο σε προχωρημένη ηλικία γίνεται όλο και πιο συνηθισμένο – και οι επιστήμονες αρχίζουν να διερευνούν τον εκπληκτικά βαθύ αντίκτυπο που μπορεί να έχει αυτό στα ενήλικα παιδιά και στις σχέσεις τους.

Ο γάμος γερνάει.

Οι ΗΠΑ έχουν ένα από τα υψηλότερα ποσοστά διαζυγίων στον κόσμο, παρόλο που τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες το φαινόμενο έχει μειωθεί μεταξύ των νεότερων ζευγαριών. Αντ’ αυτού, έχουν αναλάβει οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι. Στην πραγματικότητα, οι ενήλικες ηλικίας 65 ετών και άνω είναι πλέον η μόνη ηλικιακή ομάδα στις ΗΠΑ με αυξανόμενο ποσοστό διαζυγίων. Για τους άνω των 50 ετών, το ποσοστό αυξήθηκε επίσης για δεκαετίες, αλλά τώρα έχει σταθεροποιηθεί.

Σήμερα, περίπου το 36% των ανθρώπων που χωρίζουν είναι 50 ετών και άνω, σε σύγκριση με μόλις 8,7% το 1990. Αυτό είναι γνωστό ως «γκρίζο διαζύγιο».

Αυτή η τάση προς το διαζύγιο σε μεγαλύτερη ηλικία συμβαίνει για διάφορους λόγους, σύμφωνα με μελέτες. Κατ’ αρχάς, η ζωή είναι μακρύτερη από ό,τι στο παρελθόν και τα ηλικιωμένα ζευγάρια μπορεί να είναι λιγότερο πρόθυμα να ανεχθούν έναν ανεκπλήρωτο γάμο από ό,τι στο παρελθόν. Ταυτόχρονα, οι νέοι παντρεύονται αργότερα και έχουν γίνει πιο επιλεκτικοί στην επιλογή συντρόφου. Όπως το θέτει ένας ερευνητής, «οι Ηνωμένες Πολιτείες εξελίσσονται προς ένα σύστημα στο οποίο ο γάμος είναι πιο σπάνιος και πιο σταθερός από ό,τι στο παρελθόν».

Η αύξηση των διαζυγίων μεταξύ ηλικιωμένων δεν είναι αποκλειστικό φαινόμενο των ΗΠΑ – παρατηρείται και σε άλλες γηράσκουσες κοινωνίες σε όλο τον κόσμο.

Μια κορεατική έκφραση λέει ότι ένας γάμος πρέπει να διαρκεί «μέχρι τα μαύρα μαλλιά να γίνουν ρίζες πράσινων κρεμμυδιών» – που σημαίνει ότι είναι μια δέσμευση για όλη τη ζωή. Αλλά από τη δεκαετία του 2000, όλο και περισσότεροι ηλικιωμένοι στην Κορέα προχωρούν σε διαζύγια hwang-hon, ή διαζύγια του λυκόφωτος, για να τερματίσουν γάμους που δεν τους ικανοποιούν.

Δεδομένου ότι ο μέσος όρος ζωής των Κορεατών ανδρών και γυναικών είναι πάνω από 80 χρόνια, «όσοι είναι στην ηλικία των 50 και 60 ετών μπορούν να αναμένουν άλλα 30 ή 40 χρόνια ζωής, και το γκρίζο διαζύγιο μπορεί να προσφέρει την ευκαιρία για ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή», αναφέρει η μελέτη. Η Ιαπωνία έχει επίσης δει μια αύξηση των «ώριμων» διαζυγίων από το 1990, και σήμερα, τα γκρίζα διαζύγια αντιπροσωπεύουν το 22% όλων των διαζυγίων εκεί.

Μέσα σε αυτή την τάση, μια πτυχή του γκρίζου διαζυγίου αρχίζει να λαμβάνει μεγαλύτερη προσοχή: η εκπληκτικά βαθιά και ευρεία επίδραση που μπορεί να έχει ο χωρισμός στα ενήλικα παιδιά – και στις σχέσεις τους με τους γονείς τους, ειδικά με τους πατέρες τους.

Σαν σεισμός

Ενώ οι ερευνητές έχουν μελετήσει εκτενώς τον τρόπο με τον οποίο τα μικρά παιδιά επηρεάζονται από το διαζύγιο, η επίδραση στα ενήλικα παιδιά παραμελήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα, ίσως επειδή θεωρήθηκε ότι είναι πιο ώριμα και πιο ικανά να το αντιμετωπίσουν. Ωστόσο, ήδη στα τέλη της δεκαετίας του 1980, νέες έρευνες διαπίστωσαν ότι, όπως και τα μικρά παιδιά, οι ενήλικες αντιδρούσαν στο διαζύγιο των γονιών τους με θυμό, σοκ και «επίμονη θλίψη».

«Πολλές φορές έχω ακούσει ενήλικα παιδιά να λένε: «Ένιωσα σαν το βράχο που ήταν η οικογένειά μου […] το δίκτυο υποστήριξης με το οποίο μεγάλωσα […] να το έχει καταπιεί ένα ρήγμα σεισμού»», λέει η Carol Hughes, σύμβουλος γάμου και οικογένειας με έδρα τη νότια Καλιφόρνια και συν-συγγραφέας του βιβλίου Home Will Never Be the Same Again: A Guide for Adult Children of Grey Divorce (Το σπίτι δεν θα είναι ποτέ ξανά το ίδιο: Οδηγός για ενήλικα παιδιά γκρίζων διαζυγίων). «Ξαφνικά, οι γονείς τους χωρίζουν και νιώθουν σαν να έχει καταρρεύσει η ζωή τους», προσθέτει.

Σκεπτόμενοι τις αναμνήσεις που μοιράζονται με την οικογένειά τους, τα ενήλικα παιδιά μπορεί να αναρωτιούνται: «Ήταν όλα ψεύτικα; Ήταν ποτέ πραγματικά ευτυχισμένοι;», λέει η Hughes. Μερικοί από τους πελάτες της έχουν τερματίσει σχέσεις και αρραβώνες λόγω του διαζυγίου των γονιών τους ή έχουν αμφισβητήσει την ταυτότητα και την αυτοεκτίμησή τους, λέει.

«Το διαζύγιο των γονιών μπορεί να είναι μια δύσκολη εμπειρία για οποιονδήποτε […] ανεξάρτητα από την ηλικία και τη διάρκεια του γάμου. Η εμπειρία [ή] η μετάβαση είναι απλά διαφορετική», λέει η Joleen Greenwood, καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Kutztown της Πενσυλβανίας, στις ΗΠΑ.

Τα ενήλικα παιδιά μπορεί, για παράδειγμα, να αισθάνονται υποχρεωμένα να βοηθήσουν τον γονέα που θεωρούν ότι «έχει αδικηθεί» – για παράδειγμα, να ταχθούν στο πλευρό του, να του προσφέρουν συναισθηματική και κοινωνική υποστήριξη ή ακόμη και να τον υποστηρίξουν με νομικές συμβουλές, λέει.

Όταν η Greenwood συζήτησε με 40 ενήλικα παιδιά διαζευγμένων γονιών (ACD), ένα κοινό θέμα που προέκυψε ήταν το αίσθημα του να είσαι εγκλωβισμένος ανάμεσα σε δύο πλευρές: «Οι γονείς μπορεί να βλέπουν [τα παιδιά τους] ως συνομήλικους, ίσους ή έμπιστους και να τα «βάζουν στη μέση»», λέει. «Αυτό δεν σημαίνει ότι ορισμένοι γονείς δεν το κάνουν αυτό με παιδιά κάτω των 18 ετών, αλλά είναι πιο πιθανό όταν τα ενήλικα παιδιά είναι 18 ετών ή μεγαλύτερα». Οι κόρες, ειδικότερα, είναι πιο πιθανό να παρέχουν συναισθηματική υποστήριξη από τους γιους, σύμφωνα με την έρευνα.

Η Hughes σημειώνει επίσης ότι τα ενήλικα παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τα όρια με τους γονείς τους μετά από ένα διαζύγιο, για παράδειγμα, αν οι γονείς απευθύνονται σε αυτά για συμβουλές σχετικά με τις σχέσεις ή το σεξ – κάτι που δεν θα έκαναν με τα μικρότερα παιδιά.

«Φυσικά, δεν το κάνουν όλοι οι γονείς, αλλά αυτά τα ενήλικα παιδιά δεν έχουν ιδέα πώς να το χειριστούν», λέει η Hughes, αναφερόμενη στο να εμπλέκονται στα διλήμματα των γονιών τους σχετικά με τις σχέσεις.

Η Greenwood λέει ότι ένα γκρίζος διαζύγιο μπορεί επίσης να επηρεάσει τις σχέσεις των γονιών με τα αδέλφια και τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας, τις διακοπές ή τα οικογενειακά έθιμα, καθώς και τις ρομαντικές σχέσεις των ενήλικων παιδιών. «Μερικά [ενήλικα παιδιά διαζευγμένων γονιών] αντιμετωπίζουν το διαζύγιο των γονιών τους πολύ σκληρά και προσωπικά… σε σημείο που επηρεάζει τις δικές τους προσωπικές σχέσεις [ή] τη ζωή τους», λέει. «Μπορεί να αρχίσουν να ανησυχούν για τη διάρκεια των τωρινών ή μελλοντικών ρομαντικών σχέσεών τους».

Πατέρες σε αδιέξοδο;

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, οι σχέσεις μας εξελίσσονται, συμπεριλαμβανομένων και των σχέσεων που έχουμε με τους γονείς μας. Όταν είμαστε μικρά παιδιά, οι γονείς μας παρέχουν αποκλειστικά συναισθηματική και οικονομική υποστήριξη. Καθώς μεγαλώνουμε, αυτή η σχέση γίνεται σταδιακά πιο αμοιβαία και τελικά αντιστρέφεται, με τα ενήλικα παιδιά να φροντίζουν τους ηλικιωμένους γονείς τους. Ωστόσο, ένας διαζύγιος σε προχωρημένη ηλικία μπορεί να ανατρέψει αυτή τη διαδικασία και να προκαλέσει μια «δραστική αλλαγή» στη σχέση με τον κάθε γονέα, σύμφωνα με την Jocelyn Elise Crowley, καθηγήτρια δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Rutgers των ΗΠΑ και συγγραφέα του βιβλίου Gray Divorce: What We Lose and Gain from Mid-life Splits (Γκρίζος διαζύγιος: Τι χάνουμε και τι κερδίζουμε από τους χωρισμούς στη μέση ηλικία).

Στην έρευνά της, που βασίστηκε σε συνεντεύξεις με 40 άνδρες και 40 γυναίκες που βίωναν ένα γκρίζο διαζύγιο, η Crowley διαπίστωσε ότι οι γυναίκες αντιμετώπιζαν μια «οικονομική ποινή» μετά το διαζύγιο, καθώς συνήθως είχαν διακόψει την εργασία τους για να φροντίσουν τα παιδιά τους.

Αντίθετα, οι άνδρες αντιμετώπιζαν «κοινωνική ποινή» μετά το διαζύγιο, λέει. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι σύζυγοι ήταν συχνά οι «φροντιστές των συγγενών» στο γάμο, δηλαδή επενδύονταν χρόνο και ενέργεια στις σχέσεις τους με την οικογένεια και τους φίλους, ενώ οι σύζυγοι βασίζονταν στις συζύγους τους για να χτίσουν την κοινωνική τους ζωή.

«Οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι οι κοινωνικοί διευθυντές της οικογενειακής ζωής και το 2025, και όταν αυτό εξαφανιστεί, οι άνδρες θα γίνουν σαν νησιά στη θάλασσα», λέει η Crowley.

Μετά το διαζύγιο, αυτοί οι σύζυγοι έχασαν τα κοινωνικά τους δίκτυα και είχαν λιγότερη επαφή με τα παιδιά τους, τα οποία συχνά τάσσονταν στο πλευρό της μητέρας τους. Οι άνδρες που συνέντευξε πέρασαν «μια εμπειρία τεράστιας θλίψης» μετά το χωρισμό, λέει η Crowley. «[Αυτοί] εξέφρασαν μεγάλη λύπη».

Αυτό το φαινόμενο των παιδιών που στρέφονται προς τη μητέρα μετά από ένα διαζύγιο είναι γνωστό ως «ματριφοκική κλίση». Για τα μικρότερα παιδιά, μπορεί να είναι συνέπεια των ρυθμίσεων επιμέλειας που αφήνουν τα παιδιά με τη μητέρα. Ωστόσο, μελέτες σε διάφορες χώρες, που καλύπτουν αρκετές δεκαετίες, έχουν επίσης διαπιστώσει αυτή τη ματριφοκική κλίση μακριά από τον πατέρα σε διαζύγια ηλικιωμένων ζευγαριών με ενήλικα παιδιά.

Για παράδειγμα, μια διαχρονική μελέτη στη Γερμανία με ενήλικα παιδιά ηλικίας 18-49 ετών, που δημοσιεύθηκε το 2024, διαπίστωσε ότι ο γκρίζος διαζύγιος έφερε τα ενήλικα παιδιά πιο κοντά στις μητέρες τους, όσον αφορά την επαφή και την συναισθηματική εγγύτητα, ενώ αποδυνάμωσε τον δεσμό με τους πατέρες. «Η αλληλεγγύη μεταξύ ενηλίκων και παιδιών εντάθηκε για τις μητέρες, αλλά εξασθένησε για τους πατέρες» μετά το διαζύγιο, διαπίστωσε η μελέτη. Ο αντίκτυπος ήταν ισχυρότερος για τις αλλαγές στη συχνότητα της επαφής μεταξύ των ενήλικων παιδιών και κάθε γονέα και μέτριος για τις αλλαγές στην συναισθηματική εγγύτητα. Τελικά, ένα γκρίζο διαζύγιο «κλίνει την αλληλεγγύη μεταξύ ενηλίκων και παιδιών προς τις μητέρες και θέτει τους πατέρες σε μεγαλύτερο κίνδυνο κοινωνικής απομόνωσης», κατέληξε η μελέτη.

Άλλες μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι ο διαζύγιος των γονιών σε προχωρημένη ηλικία έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της επαφής μεταξύ των πατέρων και των παιδιών τους, η οποία μειώνεται ακόμη περισσότερο όταν ο πατέρας ξαναπαντρεύεται. Αντίθετα, όταν η μητέρα ξαναπαντρεύεται, αυτό δεν φαίνεται να επηρεάζει την επαφή μεταξύ μητέρας και παιδιού.

(Είναι ενδιαφέρον ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να ζητήσουν διαζύγιο και λιγότερο πιθανό να ξαναπαντρευτούν μετά από ένα γκρίζο διαζύγιο).

Η απομάκρυνση από τον πατέρα μετά το διαζύγιο μπορεί να συμβεί ακόμη και αν ο πατέρας υποστηρίζει γενικά τα ενήλικα παιδιά του: μια μελέτη διαπίστωσε ότι μετά το διαζύγιο, «η συχνή επαφή των πατέρων με τα ενήλικα παιδιά τους μειώθηκε», ακόμη και αν η «οικονομική υποστήριξη των πατέρων προς τα ενήλικα παιδιά τους αυξήθηκε», για παράδειγμα.

Ορισμένα ενήλικα παιδιά μπορεί να μειώσουν την επαφή για να αποφύγουν να εμπλακούν σε συγκρούσεις: μια μελέτη σε 930 άτομα που είχαν χωρίσει σε προχωρημένη ηλικία έδειξε ότι το 7% των γονέων δεν είχε καμία επαφή με τουλάχιστον ένα από τα παιδιά τους.

Τέτοιες διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις μπορεί να επηρεάσουν την ευημερία τόσο των γονέων όσο και των παιδιών, με μια μελέτη να διαπιστώνει ότι η έλλειψη επαφής με τουλάχιστον ένα ενήλικο παιδί «επιδείνωνε τις αρνητικές επιπτώσεις του διαζυγίου στην ψυχική υγεία των γονέων».

Ωστόσο, οι δεσμοί μπορούν να ενισχυθούν εκ νέου, λέει ο Crowley, και ορισμένοι πατέρες επανασυνδέονται με τα παιδιά τους αργότερα, ακόμη και μετά από μακρά περίοδο απουσίας.

Καθώς ερευνητές σε όλο τον κόσμο συνεχίζουν να ασχολούνται με την αύξηση των διαζυγίων σε προχωρημένη ηλικία και τη συχνά οδυνηρή μετάβαση, είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε πώς αυτό επηρεάζει τις οικογένειες. Για τα ενήλικα παιδιά που αγωνίζονται με το διαζύγιο των γονιών τους, ο Hughes λέει ότι η συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης άλλων που βιώνουν την ίδια εμπειρία μπορεί να βοηθήσει και να μειώσει τα συναισθήματα μοναξιάς και απομόνωσης.

Φυσικά, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ορισμένες σχέσεις γονέων-παιδιών δεν επηρεάζονται καθόλου αρνητικά. Πράγματι, ορισμένα ενήλικα παιδιά δεν θα εκπλαγούν ή σοκαριστούν όταν οι γονείς τους χωρίσουν, και μπορεί ακόμη και να το υποστηρίξουν. Όλα εξαρτώνται από τις συνθήκες κάθε οικογένειας. Πολλά από τα ενήλικα παιδιά που συνέντευξε η Greenwood ένιωσαν ανακούφιση που οι γονείς τους τελικά χώρισαν, συχνά επειδή υπήρχαν συγκρούσεις και καβγάδες καθώς μεγάλωναν.

«Ακόμη και για τις σχέσεις που ήταν αρνητικά τεταμένες, με την πάροδο του χρόνου, οι τεταμένες σχέσεις επιδιορθώθηκαν», λέει.