Το Φεστιβάλ φιλοξένησε χθες μια μεγάλη ταινία

Το νερό σκάει πάνω στα κεραμικά πλακάκια μιας μεσοαστικής οικίας και η Roma ξεκινάει το αφηγηματικό της ταξίδι.

Μοιάζει απίστευτο αλλά μια από τις καλύτερες ταινίες της χρονιάς ανήκει σε μια τηλεοπτική πλατφόρμα (αυτή του Νετφλιξ). Απίστευτο επίσης το γεγονός ότι ο Αλφόνσο Κουαρόν χρειάστηκε να αφήσει αρκετό χρόνο μπροστά του μετά τον οσκαρικό θρίαμβο του Gravity για να κάνει μια τεράστια αναστροφή προς τα πίσω, αφηγούμενος μια αρκετά προσωπική ιστορία που αφορά τις ρίζες του. Με τη Roma λοιπόν ο Mεξικανος δημιουργός επιστρέφει σε εικονες και βιώματα που διαθέτουν έναν αυτοβιογραφικό χωρίς ωστόσο να φαλτσάρει στο ελάχιστο. Αντιθέτως παραδίδει ίσως την καλύτερη και αρτιότερη ταινία της φιλμογραφίας του.

Η ιστορία του έχει στο επίκεντρο τις ιθαγενείς υπηρέτριες και την μεσοαστική οικογένεια που υπηρετούν σε ένα αρκετά άνετο σπίτι στην Πόλη του Μεξικού, στις αρχές της δεκαετίας του ’70, μια αρκετά ταραγμένη εποχή για την χώρα, και αυτό ίσως είναι αρκετό για να πει αρκετά και για τον σκηνοθέτη και για την ίδια την ταινία. Κι όμως για το Roma μπορούμε να πούμε πολλά περισσότερα καθώς οι κινηματογραφικές (καλλιτεχνικές) επιλογές που κάνει ο Κουαρόν σε κερδίζουν από την πρώτη στιγμή:  η ταινία είναι ασπρόμαυρη, με απαλούς φωτισμούς, με το καδράρισμα της (που για πρώτη φορά δεν φέρει την υπογραφή του μάστορα φωτογράφου του, του Εμανουέλ Λουμπέσκι, αλλά για πρώτη φορά του ίδιου του Κουαρον) να παραπέμπει ξεκάθαρα στο κλασικό σινεμασκοπ (εδώ 65mm), με τον ήχο δουλεμένο στο έπακρο ώστε να καλύπτει ολόκληρη την φυσική ηχητική μπάντα του περιβάλλοντος χώρου, χτίζοντας με υπόγειο τρόπο αργά και μεθοδικά την ιστορία του μέχρι να φτάσει στην κορύφωση και στην έκρηξη της κρίσης που βιώνουν οι ηρωίδες του, με ξεκάθαρη κινηματογραφική διάθεση μιας νεορεαλιστικής αναπαράστασης που θέλει να ξυπνήσει βιώματα και μνήμες, να αναπαραστήσει με όσο το δυνατόν μεγαλύτερή πιστότητα την κουλτούρα, το ύφος και το στυλ μιας εποχής αρκετά έντονης για την μεξικανική κοινωνία (άρα και για τον Κουαρόν που τα έχει ζήσει ως παιδί). Το ταξίδι στο χρόνο είναι τόσο απολαυστικό σε αναφορές αφού περιλαμβάνει μουσικές, ταινίες, συνήθειες που εντάσσονται άνετα μέσα στην αφήγηση για να σχολιάσουν με τον τρόπο τους την εξέλιξη της ιστορίας. Και μέσα σε όλα ένα καταδιαστήματα αυτοαναφορικό κινηματογραφικό παιχνίδι του Κουαρόν που σε ανύποπτες στιγμές μας θυμίζει επιλεκτικά στιγμές της ίδιας της φιλμογραφίας του (όπως το Gravity ή το Θέλω και τη Μαμά σου).

Ας σημειωθεί πως το Μεξικό εκείνης της εποχής συμβαδίζει με το γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο της κρίσης των μεταπολεμικών σταθερών και του νεανικού και ακτιβιστικού κινήματος της αμφισβήτησης. Ζει δηλαδή μέσα στην ένταση συνεχών ταραχών και διαδηλώσεων, σε ένα κοντραστ ανισοτήτων και αντιφάσεων καθώς η χώρα από τη μια κατορθώνει να διοργανώσει μεγάλα και απαιτητικά αθλητικά, εμπορικά και κοινωνικά γεγονότα όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1968 και το ποδοσφαιρικό Μουντιάλ του 1970 (τα οποία επίσης περνάνε στην ιστορία για τις μεγάλες ακτιβιστικές δράσεις που προέκυψαν από αθλητές και θεατές) όμως από την άλλη υπάρχουν η αμφισβήτηση ενός παγιωμένου πολιτικού καθεστώτος & η οικονομική κρίση που κάνει την εμφάνιση της για πρώτη φορά, οι κοινωνικές δράσεις, οι φοιτητικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις (με δραματικά αποτελέσματα σε ότι αφορά την αντίδραση της κυβέρνησης και στην ταινία μάλιστα βλέπουμε μια από τις αιματηρότερες διαδηλώσεις της εποχής που πέρασε στην ιστορία ως η σφαγή του Κόρπους Κρίστι),). Όλα αυτά αποτελούν έναν έξοχο κινηματογραφικό καμβά πάνω στον οποίο ο δημιουργός βρίσκει την ευκαιρία όχι απλά να αναπαραστήσει με ρεαλισμό αλλά και να σχολιάσει με αφορμή την μικροϊστορία, που χτίζει αφηγηματικά άλλοτε με διακριτικό τρόπο και άλλοτε πιο δυναμικά και σαρκαστικά.

Σε επίπεδο κοινωνικής ανάλυσης η μεσοαστική οικογένεια της Roma είναι το πορτραίτο μιας κοινωνίας που δέχεται τα πρώτα ρήγματα στις σταθερές «τάξη και πρόοδος» που είχαν τεθεί μεταπολεμικά. Καθώς προσπαθεί να διασφαλίσει αυτή την σταθερότητα δεν τολμάει να σηκώσει το κεφάλι για να δει τι γίνεται παραέξω μέχρι που οι ρωγμές θα απειλήσουν το εν τέλει ασταθές οικοδόμημα της τόσο από έξω όσο και από μέσα. Στον ίδιο καμβά ο Κουαρον επιλέγει επίσης να πει την ιστορία του όχι μέσα από την ισχύ και την δυναμική του ανδρικού φύλου αλλά μέσα από την ευαισθησία που διαθέτουν και τις ανατροπές που ζούνε οι γυναίκες της ιστορίας του. Η αναπαράσταση των πατριαρχικών στερεότυπων καθώς και οι αυστηροί περιορισμοί που βιώνουν οι γυναίκες της Roma ως σύζυγοι, ως μητέρες, ως ερωμένες και ως άτομα τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο (ακόμα και μεταξύ τους με βάση τις κοινωνικές και ταξικές ανισότητες) αποτελούν ίσως το πιο σημαντικό κομμάτι αυτής της νεορεαλιστικής αναπαράστασης που επιχειρεί ο Κουαρόν. Το πολιτικό και ιδεολογικό πλαίσιο της εποχής άλλωστε επιτρέπει αυτούς τους περιορισμούς αλλά και τα στερεότυπα.

Η Roma του Κουαρόν έχει ως πρωταγωνίστριες δύο γυναίκες: σε πρώτο πλάνο βλέπουμε την Κλεό, μια ιθαγενή εσωτερική υπηρέτρια. Η εργασία της είναι απαιτητική αφού δεν υπάρχει ωράριο, ωστόσο έχει μια σχέση αγάπης με τα παιδιά της οικογένειας καθώς αναλαμβάνει να τα φροντίζει. Κάποια στιγμή θα γνωρίσει έναν νεαρό, τον Φερμίν, με τον οποίο θα αναπτύξει κάτι παραπάνω από μια τρυφερή σχέση με απρόσμενες συνέπειες για την ίδια. Ο κόσμος της Κλεο καταρρέει λίγο λίγο με τον ίδιο επώδυνο τρόπο που καταρρέουν και οι σταθερές της μεξικάνικης κοινωνίας. Έτσι η νεαρή κοπέλα θα χρειαστεί να αποδεχτεί τα νέα δεδομένα που δημιουργούνται και να κοιτάξει μπροστά. Σε δεύτερο πλάνο βρίσκεται η εργοδότρια της, η Σοφία, της οποίας επίσης οι σταθερές ανατρέπονται όταν ο σύζυγος της την εγκαταλείπει με πρόσχημα ένα ταξίδι στο εξωτερικό για ερευνητικούς – ακαδημαϊκούς σκοπούς. Η Σοφία βρίσκεται αντιμέτωπη με σοβαρές προκλήσεις: οφείλει να κρατήσει την οικογένεια της ενωμένη, πρέπει να μεγαλώσει μόνη της τρία παιδιά, πρέπει να αλλάξει αρκετά ενώ την ίδια ώρα (όπως και η Κλεό) παλεύει να κατανοήσει τις δυνάμεις της ως γυναίκα σε ένα τόσο αυστηρά πατριαρχικό περιβάλλον. Καθόλου τυχαία κάποια στιγμή θα πει στην Κλεο «εμείς οι γυναίκες είμαστε πάντα μόνες μας». Η Κλεό και η Σοφία ζουν σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο αλλά θα πρέπει να τον αλλάξουν ενώ προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες της ζωής τους. Ακριβώς όπως η ίδια η χώρα τους.

Μόνες τους ή όχι η Σοφία και η Κλεό, όπως οι περισσότεροι/ες από τους ήρωες/ίδες στην φιλμογραφία του Κουαρόν, θα παλέψουν για την υπέρβαση των ορίων που θέτουν οι άλλοι για αυτές. Οι δοκιμασίες σε αυτό το ταξίδι είναι αμέτρητες αλλά ο σκοπός πάντα ένας: να καταφέρουν να ονειρεύονται χωρίς να χρειαστεί να θέσουν όρια σε αυτά τα όνειρα τους. Ή αν προτιμάτε να μην χρειαστεί να βλέπουν σκυμμένες τα αεροπλάνα να πετούν μέσα από την αντανάκλαση τους στο υγρό δάπεδο του σπιτιού αλλά σηκώνοντας με θάρρος το κεφάλι τους προς τον ουρανό.