Αντίλαλοι μιας πληγής: Οι νέες γενιές της Κύπρου μιλούν για τα 50 χρόνια απο την τουρκική εισβολή
Οι φωνές των νέων για το παρελθόν και το μέλλον του νησιού.
Πενήντα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το νησί παραμένει διαιρεμένο, με τις πληγές του παρελθόντος να επηρεάζουν ακόμη και τις νέες γενιές.
15 Ιουλίου 1974, 8:20 π.μ. οι πρώτοι πυροβολισμοί πέφτουν στο προεδρικό μέγαρο. Το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου αρχίζει. Με το στρατιωτικό σύνθημα “Ο Αλέξανδρος εισήλθε στο νοσοκομείο” το σχέδιο της Χούντας των Αθηνών για ανατροπή του Μακαρίου έπαιρνε σάρκα και οστά. Ακολουθεί ανταλλαγή πυρών ανάμεσα σε πραξικοπηματίες και προεδρική φρουρά με τον Μακάριο να διαφεύγει από την πίσω έξοδο του προεδρικού η οποία έμεινε ακάλυπτη.
Μέχρι το μεσημέρι οι πραξικοπηματίες είχαν θέσει υπό τον έλεγχο τους την αστυνομία και όλες τις ουσιώδεις υπηρεσίες του κράτους. Ανακοινώθηκε μάλιστα ότι ο Μακάριος δεν ήταν πλέον στη ζωή.
Ηχητικό ντοκουμέντο, με την φωνή της Μαίρης Κοντογιάννη, από το κρατικό ραδιόφωνο της Κύπρου αναφέρει χαρακτηριστικά «Η Εθνική Φρουρά αυτή τη στιγμή είναι κυρίαρχη της καταστάσεως. Ο Μακάριος είναι νεκρός».
Ωστόσο νωρίς το απόγευμα της ίδιας ημέρας, η φωνή του Μακαρίου ηχεί από έναν πειρατικό σταθμό της Πάφου… «Ελληνικέ κυπριακέ λαέ, Γνώριµη είναι η φωνή που ακούεις. Γνωρίζεις ποίος σου οµιλεί. Είµαι ο Μακάριος. Είµαι εκείνος τον οποίον συ εξέλεξες διά να είναι ηγέτης σου. ∆εν είµαι νεκρός, όπως η χούντα των Αθηνών και οι εδώ εκπρόσωποί της θα ήθελαν. Είµαι ζωντανός. Και είµαι µαζί σου, συναγωνιστής και σηµαιοφόρος εις τον κοινόν αγώνα…».
Τόσο οι Ελληνοκύπριοι όσο και οι Τουρκοκύπριοι που ζούσαν στο νησί βρέθηκαν σε μια βαθύτατα αβέβαιη κατάσταση καθώς επρόκειτο για ένα πρωτόγνωρο γεγονός. Η αυθαιρεσία των πραξικοπηματιών κορυφώθηκε όταν είχαν πλέον πάρει τα ηνία της εξουσίας. Το κυνήγι των μαγισσών ξεκίνησε, επιθέσεις εναντίον αμάχων, λεηλασίες σπιτιών, διεξαγωγή ερευνών με απώτερο σκοπό τον εκφοβισμό.
Εν μέσω του χάους, μερικοί πίστεψαν πως ακόμη και με αυτό τον βίαιο τρόπο θα διευκολυνόταν η πολυπόθητη ενοποίηση της Κύπρου με την Ελλάδα. Κάποιοι άλλοι όμως είχαν συνειδητοποιήσει ότι η “Κερκόπορτα” για την Τουρκία είχε μόλις ανοίξει.
Ο Μακάριος πρόλαβε να διαφύγει στο εξωτερικό και έφτασε μέσω Λονδίνου στη Νέα Υόρκη όπου στις 19 Ιουλίου, έλαβε μέρος στη διάσκεψη ασφαλείας του οργανισμού ηνωμένων εθνών, καταγγέλλοντας την Χούντα των Αθηνών για τα τεκταινόμενα στη Κύπρο.
Τις πρώτες αυγινές ώρες του Σαββάτου, 20ης Ιουλίου 1974, οι τουρκικές απειλές για εισβολή πραγματοποιήθηκαν. Πρόφαση, η προστασία των Τουρκοκυπρίων και της αποκατάστασης της συνταγματικής τάξης, μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Κάτω από αυτό το πρίσμα, η Τουρκία υποστήριξε ότι επρόκειτο για «ειρηνική επέμβαση».
Οι πρώτοι αλεξιπτωτιστές ξεκίνησαν να γεμίζουν τον ουρανό της Λευκωσίας γύρω στις 5:30 το πρωί, ενώ το πρώτο έκτακτο πολεμικό ανακοινωθέν ήχησε στους ραδιοφωνικούς δέκτες η ώρα 8 π.μ.
«Ανακοινούται ότι την πρωΐαν της σήμερον τουρκικά αεροσκάφη άνευ προειδοποιήσεως, υπούλως και ανάνδρως προσέβαλον τον σταθμόν ραντάρ, εβομβάρδισαν το στρατόπεδον της ΕΛΔΥΚ και έρριψαν εντός του τουρκοκυπριακού θύλακος Λευκωσίας – Αγύρτας μικράν δύναμιν αλεξιπτωτιστών. Αι ελληνικαί κυπριακαί δυνάμεις αντιμετωπίζουν μετά γενναιότητος και πρωτοφανούς ενθουσιασμού την απρόκλητον επίθεσιν του τουρκικού σωβινισμού.
Ο εχθρός ουδέν κατώρθωσε να επιτύχη. Μέχρι στιγμής κατερρίφθησαν τρία εχθρικά αεροσκάφη.Ουδεμία απώλεια εσημειώθη εις τας ημετέρας δυνάμεις».
Υπήρξε αδιαμφισβήτητα μια αδικαιολόγητη χρονοκαθυστέρηση ενημέρωσης για το τι επρόκειτο να συμβεί. Χαρακτηριστικά αναφέρει ο κύριος Παπαπολυβίου (καθηγητής Ιστορίας Πανεπιστήμιου Κύπρου και συγγραφέας) :
«Ήταν μια στρατιωτική εισβολή που αν και είχε προαναγγελθεί από το βράδυ της προηγούμενης ημέρας από όλα τα μεγάλα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, κατέλαβε απροετοίμαστα τα στρατιωτικά επιτελεία στην Αθήνα και τη Λευκωσία και απέδειξε με τραγικό τρόπο την ανεπάρκεια και την ανικανότητα της ηγεσίας της δικτατορίας. Για τον μέσο Κύπριο πολίτη μοναδική πηγή πληροφόρησης για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά τις τρεις ημέρες της πρώτης φάσης της τουρκικής εισβολής αποτέλεσαν τα «Πολεμικά Ανακοινωθέντα» που εξέδιδε το Γενικόν Επιτελείον Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) και μεταδίδονταν από τις ραδιοφωνικές εκπομπές του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου (ΡΙΚ)».
Η καθυστέρηση στην κινητοποίηση επέτρεψε στους Τούρκους εισβολείς να εδραιώσουν τις θέσεις τους και να δημιουργήσουν ένα προγεφύρωμα από το Πέντε Μίλι της Κερύνειας προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, με στόχο τη σύνδεσή τους με τον τουρκοκυπριακό θύλακα της Λευκωσίας.
Οι μάχες στην Κύπρο συνεχίζονται με σφοδρότητα μέχρι και τις 23 Ιουλίου. Όταν πια συμφωνήθηκε κατάπαυση του πυρός, οι Τούρκοι είχαν στην κατοχή τους το 3% του κυπριακού εδάφους καταφέρνοντας να σχηματίσουν το προγεφύρωμα.
Στις 25 Ιουλίου ξεκίνησαν στη Γενεύη οι ειρηνευτικές συνομιλίες για την Κύπρο, με τη συμμετοχή των Υπουργών εξωτερικού των τριών εγγυητριών δυνάμεων της κυπριακής Ανεξαρτησίας. Η εισβολή έπρεπε να σταματήσει εδώ, εάν βέβαια ίσχυε αυτό που υποστήριζε η Τουρκία περί «ειρηνικής επέμβασης». Η αποβίβαση των τουρκικών στρατευμάτων έγινε σε δύο φάσεις, με την τελευταία να πραγματοποιείται με χρονική διαφορά σχεδόν ενός μήνα απο την πρώτη. Η έναρξη του “Αττίλα 2” στις 14 Αυγούστου 1974 οδήγησε στην μέχρι και σήμερα κατοχή του 37% του κυπριακού εδάφους.
Ο τραγικός απολογισμός.. και δικαιολογημένα τραγικός καθώς η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η οποία χώρισε το νησί στα δύο, άφησε πίσω χιλιάδες νεκρούς και αγνοούμενους (1.619) ενώ προσφυγοποίησε και εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που εκτοπίστηκαν απο τα σπίτια τους.
“Δεν Ξεχνώ”
Σαν σήμερα μετράμε 50 ολόκληρα χρόνια απο την Τουρκική εισβολή της 20ης Ιουλίου του 1974. Ένα απο τα τραγικότερα κατάλοιπα, θα τολμήσω να πω, είναι ότι εμείς οι νεότεροι μετράμε χρόνια που δεν έχουμε ζήσει και μιλάμε για τόπους που δεν έχουμε ποτέ μας γνωρίσει. Ωστόσο η όποια γνωριμία, σε οποιοδήποτε βαθμό κι αν απηχεί αυτή – εξαρτάται απο το απτό βίωμα κάποιου άλλου, κι αυτό στην καλύτερη. Πως χωράει μια ζωή, μια ολάκαιρη αίσθηση, μέσα σε μια φράση;
Λοιπόν πριν απο λίγες μέρες, «ταξίδεψα» σε ένα κυπριακό παρπερκό του ’60 – σε αυτό συνέδραμε λίγο η πλατείτσα των Κυπρίων αγωνιστών και κατά πολύ ο κουρέας μου, ο Χάρης. Κύπριος κι αυτός-μεγαλωμένος στη Λακατάμια της Λευκωσίας, πλέον μόνιμος κάτοικος Θεσσαλονίκης. Μέρες που είναι, δεν το πολυσκέφτηκα κιόλας, τον ρώτησα “είσαι πρόσφυγας”;
Εμφανώς ξαφνιασμένος απο την ερώτηση μου-κοντοστάθηκε για λίγο, το ψαλίδι στα χέρια μετέωρο. Ένα μικρό μειδίαμα σχηματίστηκε στις άκρες των χειλίων του καθώς κοίταξε ξανά το πρόσωπό μου μέσα απο τον καθρέφτη.
«Οι νέες γενιές της Κύπρου δεν έχουν να κάνουν με την προσφυγιά. Δηλαδή δεν γεννήθηκαν για να έχουν το προσωπικό βίωμα. Η μαμά μου είναι του ’64 γεννηθείς, σήμερα είναι 60 χρονών, όταν έγινε ο πόλεμος ήταν 10 χρονών. Θυμάμαι να μου λέει για την στιγμή που ήχησαν οι σειρήνες για πρώτη φορά – και την μαμά της να της λέει πιάστε λίγα πράγματα και θα ξανά επιστρέψουμε στον τόπο μας. Μετά από 5 μέρες έγινε η δεύτερη εισβολή και εκ τότε δεν επέστρεψαν ποτέ στον τόπο τους.»
Και οι δύο γονείς του έχουν καταγωγή απο κατεχόμενα χωριά της Κύπρου, πρόσφυγες.. Η μητέρα του απο το χωριό Καπούτι της Μόρφου και ο πατέρας του απο την Τύμπου. Συνεχίζοντας τη κουβέντα μας με τον Χάρη, εγώ πιο πολύ σιωπηλός καθώς τον άκουγα με προσοχή, αναφέρθηκε στην διαχρονική μετά την εισβολή φράση του “Δεν Ξεχνώ”. Με παράπονο αλλά και καυστικότητα μου εξηγεί πως αυτή η φράση μέσα στα χρόνια έχει πάρει μια διάσταση πιο πολύ εθιμοτυπική, για να τηρούνται και καλά κάποια προσχήματα. Μερίδιο ευθύνης σε αυτή την παραμόρφωση της φράσης κατά τον ίδιο οφείλεται στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας.
«Το δεν ξεχνώ είναι πολύ ωραίο να το λέμε αλλά αν δεις το τι διδάσκεται στα σχολεία, θα καταλάβεις. Διδάσκεται ένα κεφάλαιο στο τέλος του χρόνου – ενώ είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζεις την ιστορία σου – αλλά δεν είναι και κάτι ουσιαστικό. Οι υπεύθυνοι, ο υπουργός παιδείας να αναπτύξουν ή να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο στο να διδάσκεται η δική μας ιστορία στα σχολεία.
Ξεκινάς δηλαδή από το 1821 φτάνεις μέχρι το 1940 και μετά έρχεται το μικρό κεφάλαιο στο τέλος του χρόνου. Και τι με αυτό; όταν στην ουσία πρόκειται για μια μονόπλευρη ιστορική ματιά που έρχεται να κουμπώσει με μια μικρή φωτογραφία στο τετράδιο που συνοδεύεται απο την λεζάντα “Δεν Ξεχνώ”.
“Δεν Ξεχνώ” – τι δεν ξεχνώ; Δεν κάθεται κάποιος αντικειμενικά να εξηγήσει τι έγινε ακριβώς. Από ποιους έγινε το πραξικόπημα πραγματικά; Γιατί ξεκίνησε;
Είναι πολύ πολύ σημαντικό και είναι πολύ ανατριχιαστικό κάθε 15 και 20 Ιουλίου – αλλά πρέπει να δούμε λίγο τι θα γίνει με τα πράγματα.
“Δεν Ξεχνώ” ωραία, πείτε μας τι έγινε!»
Την βαθύτατη του ανησυχία έρχεται να συμπληρώσει η συνέπεια της μη γνώσης. Σε κάποια χρόνια θα ξεχάσουμε… μου είπε ενώ χαρακτηριστικά συνέχισε θα σε ρωτούν τα παιδιά σου γιατί ακούμε σειρήνες, δεν θα μπορείς να τους εξηγήσεις. Αυτό γιατί ολοένα και περισσότερο τα βιβλία στα σχολεία για το κυπριακό ζήτημα λιγοστεύουν και απλά αυτά δεν διδάσκονται.
Η ώρα περνούσε και το κούρεμα είχε σχεδόν φτάσει στο τέλος του. Η συζήτηση μας έκλεισε με έναν γλυκόπικρο τόνο:
«Όντας ένα προσφυγικό νησί θα έπρεπε να έχουμε λίγη ευσυνειδησία για τους λαούς που ξεριζώνονται από τους τόπους τους – να δείχναμε αλληλεγγύη, δηλαδή αν κάτι θετικό έμεινε, αν πραγματικά μπορεί κάποιος να βγάλει κάτι θετικό από όλη αυτή την ιστορία, είναι ότι επειδή είσαι πρόσφυγας και μπορείς να κατανοήσεις τη θέση του εκτοπισμένου εσύ πρέπει να γίνεις φορέας αλληλεγγύης σε όλα αυτά που εξακολουθούν να γίνονται στις μέρες μας.»
Εκ των έσω
Και κάπως έτσι έπρεπε να μιλήσω και με κάποια παιδιά που βρίσκονται στη Κύπρο. Ο Δαίδαλος, μόνιμος κάτοικος Λεμεσού, αν και δεν είναι πρόσφυγας όπως μου είπε…
δεν βγάζει τον εαυτό του έξω από το θέμα – «δεν βγάζω τον εαυτό μου έξω από το θέμα, αφορά όλους τους Κυπρίους – από τη στιγμή που έχει να κάνει με την πατρίδας μας». Μεγάλη επιρροή σε αυτή του τη στάση υπήρξε η διήγηση ιστοριών και βιωμάτων απο τον παππού του, για τις μέρες που ο τελευταίος βρισκόταν στη πρώτη γραμμή του πολέμου.
«Οι ιστορίες ήταν πάρα πολλές, και τα πρώτα χρόνια που έπρεπε κάπως να το διαχειριστώ όλο αυτό μου προκαλούσε πολύ θυμό, μίσος. Είναι λες και το πέρασα και εγώ μαζί του όλο αυτό. Όταν ακούς τέτοια λόγια από έναν κοντινό σου άνθρωπο που βρέθηκε στην πρώτη γραμμή σε κάνουν να θεωρείς ότι ο άλλος μπήκε στο νησί για να σε σκοτώσει. Γιατί; Ακόμη και σε αυτή τη φάση της ζωής μου, νιώθω ότι όλη αυτή η ιστορία είναι σαν ένα καζάνι που βράζει μέσα μου. Πιάνω τον εαυτό μου σε αρκετά συχνά διαστήματα να θυμάμαι – προσπαθώ να κάνω το μυαλό μου να μην ξεχάσει .
Μεγάλωσα με αυτό το “Δεν Ξεχνώ”.»
Τι σημαίνει για εσένα “Δεν Ξεχνώ”;
«Mισή πατρίδα, κατακτητής, Τουρκία»
Τον ρώτησα εάν υπάρχει κάποιο ιδανικό σενάριο για τον ίδιο-μια λύση που ενδεχομένως να δρούσε καταπραυντικά στο “καζάνι που βράζει μέσα του”: «Ιδανικό σενάριο, να πιάσουμε την άλλη μισή Κύπρο χωρίς να υπάρχει κάποιος άλλος εκεί. Δηλαδή να φύγουν όλοι οι Τούρκοι.» ενώ συμπλήρωσε το εξής:
«Φοβάμαι πως σε περίπτωση συγχώνευσης με την άλλη πλευρά, διακινδυνεύετέ η αλλοίωση του ίδιου του ελληνισμού. Μιλάμε για έναν λαό που δεν έχει καμία σχέση με εμάς. Ούτε στα πιστεύω, στα ήθη, στα έθιμα. Ειδικά με την αδιαφορία που βλέπω από τους συνομήλικούς μου – αν ζήσουμε μαζί τους θα είναι πολύ πιο εύκολο να χαθούν έστω και αυτά τα λίγα που έμειναν.»
Πηγές:
- Τα Πολεμικά Ανακοινωθέντα του ΓΕΕΦ, 20 – 23 Ιουλίου 1974 (Π. Παπαπολυβίου, 2017)
- Τουρκική εισβολή στην Κύπρο: Το πρωινό της 20ής Ιουλίου 1974 στη Λευκωσία (Ν. Χασαπόπουλος, 2024)
- 45 χρόνια από την εισβολή στην Κύπρο (Deutche Welle, 2019)
- Κύπρος 1974 – Η Μεγάλη Προδοσία του Κώστα Μαυροσκούφη (Φωτογραφικό υλικό, 2014)
