Μετα-πανδημική εποχή: Τα 3 μαθήματα που μας διδάσκει η ιστορία

Η πανδημία της χολέρας στις αρχές της δεκαετίας του 1830 έπληξε σκληρά τη Γαλλία. Σχεδόν το 3% των κατοίκων του Παρισιού έχασε τη ζωή του μέσα σε ένα μήνα, ενώ τα νοσοκομεία κατακλύστηκαν από ασθενείς. Μετά την πανδημία επήλθε οικονομική ανάκαμψη, με τη Γαλλία να ακολουθεί τη Βρετανία σε μια βιομηχανική επανάσταση. Αλλά όπως γνωρίζει όποιος έχει διαβάσει το «Les Misérables», η πανδημία συνέβαλε επίσης σε ένα άλλο είδος επανάστασης. Οι φτωχοί της πόλης, που επλήγησαν περισσότερο από την ασθένεια, εξεγέρθηκαν ενάντια στους πλούσιους, οι οποίοι είχαν φύγει στα εξοχικά τους για να αποφύγουν τη μετάδοση του ιού. Η Γαλλία βίωσε πολιτική αστάθεια για χρόνια μετά.

Σήμερα, παρόλο που ο κοροναϊός μαίνεται σε φτωχότερες χώρες, ο πλούσιος κόσμος βρίσκεται στα πρόθυρα μιας μετα-πανδημικής έκρηξης. Οι κυβερνήσεις άρουν τους περιορισμούς για διαμονή στο σπίτι, καθώς οι εμβολιασμοί μειώνουν τις νοσηλείες και τους θανάτους από τον ιό. Πολλές προβλέψεις εκτιμούν ότι η οικονομία της Αμερικής θα παρουσιάσει αύξηση περισσότερο από 6% φέτος, τουλάχιστον τέσσερις εκατοστιαίες μονάδες ταχύτερα από την προ του κοροναϊού τάση, ενώ κι άλλες χώρες παρουσιάζουν ασυνήθιστα γρήγορη ανάπτυξη. Ανάλυση του Economist βασιζόμενη στα στοιχεία για το ΑΕΠ των οικονομιών της Ομάδας του G7 από το 1820 δείχνει ότι μια τέτοια συγχρονισμένη επιτάχυνση σε σχέση με την τάση που προϋπήρχε είναι σπάνια – έχει να συμβεί από τη μεταπολεμική έκρηξη της δεκαετίας του 1950.

Η κατάσταση είναι τόσο άγνωστη που οι οικονομολόγοι στρέφονται στην ιστορία για μια αίσθηση του τι πρόκειται να συμβεί. Τα δεδομένα αυτά υποδηλώνουν ότι, μετά από περιόδους μαζικής αναστάτωσης, όπως πολέμους και πανδημίες, το ΑΕΠ ανακάμπτει. Παράλληλα, μας δίνει τρία ακόμη μαθήματα. Πρώτον, ενώ οι άνθρωποι επιθυμούν να βγουν έξω και να ξοδέψουν χρήματα, η αβεβαιότητα παραμένει. Δεύτερον, οι κρίσεις ενθαρρύνουν τους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις να δοκιμάσουν νέους τρόπους να κάνουν πράγματα, βελτιώνοντας τη δομή της οικονομίας. Τρίτον, όπως δείχνει και το “Les Misérables”, ακολουθεί συχνά πολιτική αναταραχή, με απρόβλεπτες οικονομικές συνέπειες.

Ας πάρουμε πρώτα τις καταναλωτικές δαπάνες. Τα στοιχεία από παλαιότερες πανδημίες δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της χειρότερης φάσης οι άνθρωποι συμπεριφέρονται κατά τον ίδιο τρόπο που συμπεριφέρθηκαν πέρυσι με την πανδημία του Covid-19, συσσωρεύοντας αποταμιεύσεις, καθώς δεν υπήρχαν οι ευκαιρίες για δαπάνες. Κατά το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1870, στη διάρκεια της ευλογιάς, το ποσοστό αποταμίευσης των νοικοκυριών της Βρετανίας διπλασιάστηκε. Το ποσοστό αποταμίευσης της Ιαπωνίας υπερδιπλασιάστηκε κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Το 1919-20, καθώς η ισπανική γρίπη μαινόταν, οι Αμερικανοί έβαλαν στην άκρη περισσότερες οικονομίες από οποιοδήποτε επόμενο έτος μέχρι και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Όταν ξέσπασε αυτός ο πόλεμος, οι οικονομίες αυξήθηκαν ξανά, με τα νοικοκυριά να συσσωρεύουν πρόσθετη αποταμίευση μεταξύ 1941-45 αξίας αντίστοιχης με το 40% του ΑΕΠ.

Η ιστορία μας δείχνει επίσης τί κάνουν οι άνθρωποι όταν η ζωή επανέλθει στο φυσιολογικό. Οι δαπάνες αυξάνονται, ωθώντας την απασχόληση να ανακάμψει, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν στοιχεία για υπερβολική ευημερία. Η δεκαετία του 1920 δεν ξεκίνησε έντονα τουλάχιστον στην αρχή. Την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1920, αφού η απειλή της ισπανικής γρίπης είχε πλέον περάσει, το Broadway και η Times Square έμοιαζαν περισσότερο με τις παλιές καλές μέρες, σύμφωνα με μια μελέτη, ωστόσο η Αμερική έμοιαζε με “άρρωστο και κουρασμένο έθνος”. Μια πρόσφατη μελέτη της Goldman Sachs, εκτιμά ότι μεταξύ 1946-49 οι Αμερικανοί καταναλωτές ξόδεψαν μόνο το 20% των αποταμιεύσεών τους. Αυτές οι επιπλέον δαπάνες βοήθησαν σίγουρα την οικονομική άνθηση μετά τον πόλεμο, αν και οι μηνιαίες αναφορές της κυβέρνησης για την επιχειρηματική κατάσταση στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ήταν γεμάτες ανησυχία για επικείμενη επιβράδυνση (και πράγματι η οικονομία τέθηκε σε ύφεση το 1948-49).

Το δεύτερο μεγάλο μάθημα για τη μετα-πανδημική εποχή σχετίζεται με την “πλευρά της προσφοράς” της οικονομίας – πώς και πού παράγονται τα αγαθά και οι υπηρεσίες. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να είναι πιο πρόθυμοι να δοκιμάσουν νέους τρόπους για να κερδίσουν χρήματα. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ο Μαύρος Θάνατος έκανε τους Ευρωπαίους πιο τολμηρούς. Το να μπεις σε ένα πλοίο και να τραβήξεις για ξένα εδάφη φαινόταν λιγότερο επικίνδυνο τη στιγμή που είχαν πεθάνει τόσοι πολλοί άνθρωποι. Το “Apollo’s Arrow”, βιβλίο του Νικολάου Χριστάκη του Πανεπιστημίου του Γέιλ, δείχνει ότι η πανδημία γρίπης της Ισπανίας έδωσε τη θέση της σε “αυξημένες τάσεις ανάληψης κινδύνων”. Πράγματι, μια μελέτη για το Εθνικό Γραφείο Οικονομικής Έρευνας της Αμερικής, που δημοσιεύθηκε το 1948, έδειξε ότι ο αριθμός των νεοσύστατων επιχειρήσεων αυξήθηκε σημαντικά από το 1919. Σήμερα, οι νεοσύστατες επιχειρήσεις αυξάνονται επίσης στις εύπορες χώρες, καθώς οι επιχειρηματίες επιδιώκουν να καλύψουν τα κενά στην αγορά.

Κάποιοι οικονομολόγοι βλέπουν ακόμη, μια σύνδεση μεταξύ πανδημιών και οικονομίας: τη χρήση της τεχνολογίας για τη διάσωση της αγοράς εργασίας. Οι εργοδότες θέλουν να περιορίσουν την εξάπλωση της νόσου μέσω της αυτοματοποίησης καθότι τα ρομπότ δεν αρρωσταίνουν. Μελέτη του ΔΝΤ διαπιστώνει ότι τα πανδημικά γεγονότα επιταχύνουν την υιοθέτηση ρομπότ, ειδικά όταν ο αντίκτυπος στην υγεία είναι σοβαρός και σχετίζεται με σημαντική οικονομική ύφεση. Χαρακτηριστικά, η δεκαετία του 1920 ήταν επίσης μια εποχή ταχείας αυτοματοποίησης στην Αμερική.

Το κατά πόσον ο αυτοματισμός στερεί τη δουλειά από τους ανθρώπους, είναι άλλο ένα ζήτημα. Μερικές έρευνες δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι στην πραγματικότητα τα πάνε καλύτερα μετά τις πανδημίες. Μελέτη της περιφερειακής κεντρικής τράπεζας του Σαν Φρανσίσκο, διαπιστώνει ότι οι πραγματικοί μισθοί τείνουν να αυξάνονται, καθώς οι εργαζόμενοι βρίσκονται σε ισχυρότερη διαπραγματευτική θέση.

Σε άλλες περιπτώσεις, ωστόσο, η αύξηση των μισθών είναι προϊόν πολιτικών αναταράξεων – το τρίτο μεγάλο μάθημα των ιστορικών πανδημιών. Όταν οι άνθρωποι έχουν υποφέρει σε μεγάλο αριθμό, μπορεί να υπάρξουν κάποιες ευνοϊκές αλλαγές προς τους εργαζόμενους . Αυτό φαίνεται να συμβαίνει και τώρα: οι διαμορφωτές πολιτικής σε όλο τον κόσμο ενδιαφέρονται λιγότερο για τη μείωση του δημόσιου χρέους ή τον περιορισμό του πληθωρισμού από ό, τι να μειώσουν την ανεργία. Ένα νέο έγγραφο από τρεις ακαδημαϊκούς στο London School of Economics διαπιστώνει επίσης ότι η πανδημία covid-19 έχει κάνει τους ανθρώπους σε ολόκληρη την Ευρώπη πιο ευαισθητοποιημένους απέναντι στην ανισότητα.

Πηγή: The Economist