Με ποιους τρόπους έκανε η πανδημία τον κόσμο καλύτερο

Ήταν μια χρονιά τρομερής απώλειας για τους περισσότερους. Κάποιοι έχασαν τους αγαπημένους τους, πολλοί αρρώστησαν και μερικοί εξακολουθούν να υποφέρουν. Τα παιδιά έχουν χάσει ένα χρόνο σχολείου. Εκατομμύρια κόσμος έχει χάσει τη δουλειά του, ενώ άλλοι έχασαν τις μικρές επιχειρήσεις που έχτιζαν δεκαετίες. Σχεδόν όλοι μας έχουμε χάσει αγκαλιές, επισκέψεις, εξόδους, ταξίδια και πολλά άλλα.

Η χρονιά που πέρασε ωστόσο μας έχει διδάξει και πολλά. Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, η πανδημία του κοροναϊού έχει προσφέρει κάποια πολύτιμα αγαθά και οφείλουμε να τα αναγνωρίζουμε όσο κι αν υποφέρουμε. Έτσι είναι πιο πιθανό η κοινωνία μας να αναδυθεί από αυτή τη δοκιμασία πιο ικανή, πιο ευέλικτη και πιο προετοιμασμένη για το μέλλον.

Παρακάτω παρουσιάζονται 3 τρόποι με τους οποίους ο κόσμος έχει αλλάξει προς το καλύτερο κατά τη διάρκεια αυτού του φοβερού έτους.

Μάθαμε πως να κωδικοποιούμε τα εμβόλιά μας

Ίσως το κυριότερο που κερδίσαμε από την πανδημία είναι η απίστευτη πρόοδος στις βιοτεχνολογίες συνθετικών Αγγελιαφόρων RNA(mRNA).

Τα εμβόλιά μας ήρθαν πολύ γρήγορα – το προηγούμενο ρεκόρ ανάπτυξης εμβολίων ήταν τέσσερα χρόνια, αυτό κατά τη δεκαετία του 1960. Η νέα τεχνολογία mRNA, στην οποία βασίζονται διάφορα εμβόλια – κυρίως τα Pfizer-BioNTech και Moderna – αποτελούν “επανάσταση” στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας. Τώρα “κωδικοποιούμε” εμβόλια και χάρη στην εξέλιξη της επιστήμης και της βιομηχανικής παραγωγής, μπορούμε να τα παράγουμε μαζικά και να τα “παραδώσουμε” στα κύτταρά μας μέσα σε λίγους μήνες.

Όλα αυτά είναι πρωτόγνωρα. Ούτε η Moderna ούτε η BioNTech είχαν ένα εγκεκριμένο προϊόν στην αγορά πριν από το 2020. Κάθε εταιρεία σχεδίασε ουσιαστικά το εμβόλιό της σε έναν υπολογιστή ένα σαββατοκύριακο τον Ιανουάριο του 2020 – η BioNTech χρειάστηκε λίγες μόνο ώρες. Και οι δύο εταιρείες είχαν υποψήφια εμβόλια σχεδιασμένα τουλάχιστον τέσσερις εβδομάδες πριν από την ανακοίνωση του πρώτου επιβεβαιωμένου θανάτου COVID-19 των ΗΠΑ.

Μέχρι τώρα τα εμβόλια λειτουργούν ως εξής: περιέχουν μια πολύ εξασθενημένη ή αδρανοποιημένη μορφή του ιού ή ένα μικρό τμήμα του που ονομάζεται αντιγόνο. Όταν το εμβόλιο χορηγείται σε ένα άτομο, το ανοσοποιητικό του σύστημα αναγνωρίζει το αντιγόνο ως “ξένο σώμα” κι έτσι ενεργοποιούνται τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, ώστε να αντικρούσουν τον ιό και να παράγουν αντισώματα (δλδ ειδικές πρωτεϊνες που εξουδετερώνουν τον ιό). Αργότερα, εάν το άτομο έρθει σε επαφή με τον πραγματικό ιό, το ανοσοποιητικό του σύστημα θα το “θυμάται”.

Τα εμβόλια mRNA λειτουργούν διαφορετικά, καθώς περιέχουν ένα είδος γενετικής πληροφορίας (mRNA) με οδηγίες για τη δημιουργία αντιγράφων της πρωτεϊνης-ακίδας, που αποτελεί δομικό τμήμα του κοροναϊού. Στη συνέχεια το ανοσοποιητικό σύστημα ανιχνεύει τις πρωτεϊνες αυτές και παράγει αντισώματα που τους επιτίθενται. Οι πρωτεϊνες και το mRna καταστρέφονται και εξαφανίζονται σε λίγες μέρες, ενώ το σώμα έχει μάθει πως να καταπολεμήσει τις πρωτεϊνες αυτές εάν μολυνθεί από τον ιό.

Τώρα που αυτή η διαδικασία έχει τεθεί σε εφαρμογή, υπάρχουν πολλές δυνατότητες. Σύντομα ενδέχεται να έχουμε εμβόλια για πολλές άλλες ασθένειες όπως της ελονοσίας, ενώ υπάρχει προοπτική και για την καλύτερη καταπολέμηση του καρκίνου.  (Τόσο η Moderna όσο και η BioNTech δούλευαν σε θεραπείες για τον καρκίνο πριν περιστραφούν σε εμβόλια κοροναϊού.)

Η πρόκληση με τον καρκίνο είναι ότι τα ίδια μας τα κύτταρα δεν εξελίσσονται ομαλά. Είναι πραγματικά δύσκολο να βρεις έναν τρόπο να “σκοτώσεις” τα καρκινικά κύτταρα ενός ασθενούς χωρίς να σκοτώσεις μαζί και υγιή κύτταρα – και έτσι τον ασθενή. Αλλά το συνθετικό mRNA μπορεί να κωδικοποιηθεί μόνο με τη συγκεκριμένη μετάλλαξη στα καρκινικά κύτταρα ενός ασθενούς – και εάν τα καρκινικά κύτταρα μεταλλάσσονται περαιτέρω, αυτά μπορούν να στοχευθούν επίσης.

Μάθαμε πραγματικά να χρησιμοποιούμε την ψηφιακή υποδομή μας

Το Internet, η ευρεία ψηφιακή συνδεσιμότητα, τα διάφορα apps μας- ξεχνάμε πόσο καινούργια είναι όλα αυτά. Το Ζoom, η πανταχού παρούσα υπηρεσία βίντεο που έγινε συνώνυμη με την πανδημία, είναι λιγότερο από 10 ετών. Το ίδιο και η ευρυζωνική πρόσβαση που επέτρεψε σε δισεκατομμύρια κόσμο να ψυχαγωγείται διαδικτυακά στο σπίτι διατηρώντας επαφή με τα μέλη της οικογένειας και τους συναδέλφους του. Η συνδεσιμότητα στο Internet σίγουρα δεν είναι τέλεια ούτε ισάξια κατανεμημένη, ωστόσο έχει γίνει ταχύτερη και πιο ευρεία την τελευταία δεκαετία. Δίχως αυτήν, η πανδημία θα ήταν πολύ πιο μίζερη και δαπανηρή.

Η τεχνολογία έδειξε επίσης πώς θα μπορούσαμε να κάνουμε την κοινωνία μας να λειτουργεί καλύτερα σε περιόδους κανονικότητας. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την εμφάνιση της τηλεϊατρικής κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η οποία -σύμφωνα με το Κέντρο ελέγχου και Πρόληψης , αυξήθηκε κατά 50 τοις εκατό το πρώτο τρίμηνο του 2020, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο το 2019.

Τέτοιες διαδικτυακές “επισκέψεις” σαφώς δεν είναι κατάλληλες για κάθε κατάσταση, αλλά όταν απαιτείται, μπορούν να διευκολύνουν την πρόσβαση των ανθρώπων σε ιατρική βοήθεια χωρίς να ανησυχούν για τη μεταφορά, τη φροντίδα των παιδιών ή τη μεγάλη απουσία από τη δουλειά. Η απομακρυσμένη πρόσβαση σε ιατρική βοήθεια υπήρξε εδώ και καιρό ένα αίτημα από άτομα με αναπηρία και άτομα σε αγροτικές περιοχές, για τα οποία το ταξίδι σε κλινικές μπορεί να είναι ένα επιπλέον βάρος.

Η εργασία έχει επίσης αλλάξει. Ξαφνικά, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έπρεπε να δουλέψουν απομακρυσμένα, κάτι το οποίο παρουσιάζει και  πλεονεκτήματα. Οι μετακινήσεις, για παράδειγμα, είναι ανθυγιεινές και σπαταλούν πολύ από τον χρόνο μας, ενώ η οδήγηση είναι από τις πιο επικίνδυνες δραστηριότητες που κάνουμε καθημερινά.

Επιπλέον, πολλά events, έχουν γίνει πολύ πιο “ανοιχτά” προς τον κόσμο, μέσω του διαδικτύου. Μπορεί για παράδειγμα κάποιος, να “παρευρεθεί” σε συνέδρια και ομιλίες που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει λόγω χρόνου ή εξόδων ταξιδιού, να έρθει σε επαφή με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, οι οποίοι μπορεί να μην είχαν βρεθεί σε αυτό το “δωμάτιο” διαφορετικά.

Εχει ακόμη παρατηρηθεί οτι ένα ευρύτερο φάσμα εμπειρογνωμόνων εμφανίζεται πλέον στην τηλεόραση, χάρη σε βιντεοκλήσεις από το γραφείο του σπιτιού, το σαλόνι ή ακόμα και το υπνοδωμάτιο. Σε έναν κόσμο διαιρεμένο με βίζες, ανισότητες εισοδήματος, χρονικούς περιορισμούς και ευκαιρίες, γιατί δεν ενσωματώσαμε νωρίτερα την τηλεδιάσκεψη σε περισσότερα γεγονότα; Πρέπει να συνεχίσουμε να το κάνουμε και μετά την πανδημία.

Απελευθερώσαμε το αληθινό πνεύμα της αξιολόγησης από ομότιμους και της ανοιχτής επιστήμης

Στις 10 Ιανουαρίου 2020, ο Αυστραλός ιολόγος Edward Holmes,, δημοσίευσε ένα απλό tweet: “Μία αρχική ακολουθία γονιδιώματος του κοροναϊού που σχετίζεται με το κρούσμα της Γιουχάν είναι τώρα διαθέσιμη στο Virological.org εδώ”. Ένας μικροβιολόγος του απάντησε “And so It begins!” και πρόσθεσε ένα GIF αεροπλάνων που απογειώνονται.

Και έτσι ξεκίνησε πράγματι: μια αξιοσημείωτη χρονιά ανοιχτής, γρήγορης, συνεργατικής, δυναμικής επιστημονικής δραστηριότητας, η οποία περιλάμβανε τρόπους συνεργασίας που θα ήταν αδιανόητοι ακόμη και πριν από μερικές δεκαετίες.

Ο Holmes ανακοίνωνε ότι ένας επιστήμονας στην Κίνα, o Zhang Yongzhen, έσπευσε να ακολουθήσει το γονιδίωμα του “μυστήριου” ιού από τη Γιουχάν – η ομάδα του είχε εργαστεί σχεδόν ασταμάτητα, ολοκληρώνοντας την ακολουθία μόλις 40 ώρες αφότου έφτασε ένα δείγμα ιού σε ένα κουτί ξηρού πάγου στο γραφείο του στη Σαγκάη. Χωρίς να περιμένει έγκριση ή επίσημη άδεια, ο Zhang μοιράστηκε αμέσως το αποτέλεσμα με μια κοινοπραξία ερευνητών στην Αυστραλία, δίνοντάς τους το δικαίωμα να το δημοσιεύσουν ανοιχτά στο Internet.

Η αξιολόγηση από ομότιμους –αναθεώρηση από συναδέλφους επιστήμονες– παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος της επιστημονικής διαδικασίας, και δικαίως: Η καλή επιστήμη συμβαίνει όταν μέλη μιας κοινότητας αφιερωμένη στην προώθηση των γνώσεών μας μπορούν να εξετάσουν τα ευρήματα, να επαναλάβουν τα αποτελέσματα και να δοκιμάσουν τις θεωρίες.

Ωστόσο, η διαδικασία αυτή – όπως συμβαίνει σήμερα – είναι διαφορετική από την ιδέα και το πνεύμα της ομότιμης άποψης. Έχουμε επιστημονικά περιοδικά “αξιολογημένα από ομότιμους” στα οποία οι ερευνητές μπορούν να δημοσιεύσουν τα ευρήματά τους. Πολλά όμως από αυτά τα περιοδικά – ειδικά τα πιο prestigious που μπορούν να βοηθήσουν την καριέρα ενός επιστήμονα – ανήκουν σε ιδιωτικές κερδοφόρες εταιρίες, παρόλο που οι ομότιμες κριτικές γίνονται δωρεάν, σε εθελοντική βάση, σε άρθρα που υποβάλλονται από επιστήμονες που επίσης δεν πληρώνονται από τα περιοδικά.

Τα έγγραφα αφού περάσουν την επίσημη διαδικασία σε αυτά τα επιστημονικά περιοδικά,  τοποθετούνται πίσω από paywalls, που σημαίνει ότι αυτές οι εταιρίες χρεώνουν στη συνέχεια εξωφρενικά ποσά σε ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες πανεπιστημίων, ενώ δίνουν πρόσβαση στο κοινό, μόνο μέσω πληρωμής. Χρεώνουν ακόμη και τους επιστήμονες για το προνόμιο να δώσουν στα έγγραφα αυτά “ανοιχτή πρόσβαση” – έγγραφα που γράφτηκαν από τους ίδιους τους επιστήμονες που δεν λαμβάνουν οικονομικό όφελος από τη χρέωση του κοινού!

Δεν είναι λοιπόν περίεργο το γεγονός ότι αυτές οι εταιρίες παραμένουν εξαιρετικά κερδοφόρες, ενώ πολλοί ακαδημαϊκοί είναι εξοργισμένοι με αυτήν την τρομερή διαδικασία που εμποδίζει τη διάδοση της επιστήμης! Δυστυχώς, οι επιστήμονες –ιδίως εκείνοι που είναι στην αρχή της καριέρας τους– αισθάνονται υποχρεωμένοι να συνεχίσουν να συμμετέχουν σε αυτό το σύστημα, επειδή η δημοσίευση “ανοίγει τον δρόμο” για προσλήψεις, προαγωγές και κύρος.

Αυτό το καθεστώς όμως άλλαξε. Όταν ξέσπασε η πανδημία, δεν ήταν εύλογο να συνεχίζει κάποιος να “παίζει” το παλιό, αργό, κλειστό παιχνίδι και η επιστημονική κοινότητα χαλάρωσε. Μεγάλο μέρος της ερευνητικής κοινότητας άρχισε να δημοσιεύει τα ευρήματά της ως “preprints” (προεκτυπώσεις) – δηλαδή, έγγραφα προτού εγκριθούν από επίσημες δημοσιεύσεις — τοποθετώντας τα σε μη κερδοσκοπικούς επιστημονικούς χώρους που δεν είχαν paywalls.

Τα preprints στη συνέχεια συζητήθηκαν έντονα και ανοιχτά – συχνά στα κοινωνικά μέσα, που δεν είναι απαραίτητα το ιδανικό μέρος για αυτό, αλλά αυτό είχαμε. Μερικές φορές, η διαδικασία ήταν ακόμη πιο γρήγορη: Για παράδειγμα, μερικά από τα πιο σημαντικά αρχικά δεδομένα σχετικά με την ανοσοαπόκριση στην ανησυχητική παραλλαγή του Ηνωμένου Βασιλείου προήλθε από ένα Twitter ενός ερευνητή στο Texas.

Η συνεργασία, επίσης, έχει επεκταθεί με τρόπους που ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς χωρίς τα νέα ψηφιακά εργαλεία που επιτρέπουν την ταχεία κοινή χρήση, καθώς και την αίσθηση του επείγοντος.

Πολλοί επιστήμονες δεν περίμεναν να τελειώσει η επίσημη αξιολόγηση από ομότιμους για να κοινοποιήσουν τα ευρήματά τους. Ανέβαζαν τα έγγραφά τους  σε έναν διακομιστή προεκτύπωσης έτσι ώστε να μπορεί να λαμβάνει ανοιχτή κριτική από την επιστημονική κοινότητα και ερωτήσεις και σχόλια από άλλους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς, ακόμη και απλούς ανθρώπους, τα οποία έφταναν μέσω emails ή social media όπως το Twitter. Στη συνέχεια έπαιρναν τον δρόμο της επίσημης αξιολόγησης, μία διαδικασία που μπορεί να φτάσει και ένα χρόνο.

Αυτή η διαδικασία ανοιχτής αξιολόγησης από ομότιμους είναι γρήγορη, δυναμική αλλά έχει και τα μειονεκτήματά της. Έχουν προκύψει πάρα πολλοί εντυπωσιακοί τίτλοι δημοσιογράφων από preprints, τα οποία δεν είχαν ολοκληρώσει τη διαδικασία ανοιχτής αναθεώρησης και σχολίων. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στο ευρύτερο κοινό.

Γενικότερα, αυτό που πρέπει να αλλάξουμε είναι το πώς συσχετιζόμαστε με την επιστήμη, όχι να να επιστρέψουμε στον “στημένο”, αργό, προ-πανδημικό σύστημα. Πρέπει να επιδιώκουμε την εξαιρετική και ισχυρή διαδικασία ανοιχτής επιστήμης και περισσότερη αξιολόγηση από ομότιμους, καθώς και τον δυναμισμό της, ακόμη και όταν δημιουργούμε νέα προστατευτικά κιγκλιδώματα για να συγκρατήσουμε την ενέργειά της.

Η πανδημία συνέβη σε μια στιγμή σύγκλισης για την ιατρική και ψηφιακή τεχνολογία και την κοινωνική δυναμική, η οποία αποκάλυψε τεράστιο θετικό δυναμικό για τους ανθρώπους. Τίποτα δεν θα σβήσει τις απώλειες που βιώσαμε. Αλλά αυτή η φοβερή χρονιά μας προκάλεσε δραματικές βελτιώσεις στην ανθρώπινη ζωή, χάρη στις νέες βιοτεχνολογίες, τη μεγαλύτερη εμπειρία με τις θετικές πτυχές της ψηφιακής συνδεσιμότητας και μια πιο δυναμική επιστημονική διαδικασία.

Με πληροφορίες από το The Atlantic