Μια ταινία από τη Βόρεια Μακεδονία με δυναμική γυναικεία ματιά στο Φεστιβάλ

Λέξεις: Γιάννης Γκροσδάνης

Μια ταινία από τη γειτονική Βόρεια Μακεδονία στο βαλκανικό πρόγραμμα κέντρισε το ενδιαφέρον κατά την δεύτερη μέρα του #tiff60. Μια ταινία που έχει βέβαια ως πρωταρχικό μέλημα να γίνει ενοχλητική όχι όμως χωρίς σκοπό. 

Όλα αυτά βέβαια στηρίζονται σε μια στέρεη και αρκετά εκφραστική ερμηνεία από τη Ζόριτσα Νούσεβα, μια γνωστή κωμική ηθοποιό στη γειτονική χώρα η οποία κάνει εδώ το κινηματογραφικό της ντεμπούτο. Η Νούσεβα υποδύεται μια γυναίκα γύρω στα 30κάτι, που μένει σε μια μικρή επαρχιακή πόλη ονόματι Στιπ, με σπουδές και με όνειρα αλλά χωρίς μέλλον καθότι είναι άνεργη. Μια ακόμη αποτυχημένη συνέντευξη για δουλειά, σε μια βιοτεχνία ρούχων δίνει μάλλον το έναυσμα για όσα θα γίνουν αφού η Πετρούνια βιώνει άλλον έναν εξευτελισμό μέσα από τον σωματικό και χυδαίο λεκτικό σεξισμό του ιδιοκτήτη, (που της λέει κατά πρόσωπο ότι λόγω εμφάνισης και βιογραφικού όχι μόνο δεν θα την έπαιρνε στη δουλειά αλλά ούτε και θα την πηδούσε). Η νεαρή γυναίκα μέσα στην δυστυχία της, φεύγοντας από το αποτυχημένο ραντεβού, έχει πάρει τους δρόμους και κάποια στιγμή πετυχαίνει την παραδοσιακή τελετή των Θεοφανίων. Εκεί αποφασίζει να αντιδράσει ενστικτωδώς και χωρίς να το καταλάβει βρίσκεται στα νερά του τοπικού ποταμού με τον σταυρό στα χέρια μετά από μια θεαματική βουτιά. Κανείς από τους συμμετέχοντες και τους θεατές δεν αποδέχεται πως μια γυναίκα μπορεί να εκπληρώσει τους κανόνες ενός πατροπαράδοτου θρησκευτικού εθίμου στο οποίο παραδοσιακά συμμετέχουν μόνο άνδρες. Η Πετρούνια όμως το σκάει αγκαλιά με τον σταυρό και ξαφνικά μετά από ένα viral βίντεο στο youtube που καταγράφει την επιτυχημένη βουτιά της στα παγωμένα νερά του ποταμού βρίσκεται στο επίκεντρο ενός κυκλώνα με την αστυνομία, την τοπική εκκλησία, τα media και ένα μάτσο νταήδες (που χάσανε το γούρι και την ευλογία της χρονιάς) να την κυνηγούν  με στόχο να διεκδικήσουν κάτι από το λάφυρο της απροσδόκητης νίκης της και σύμβολο μιας πατριαρχικής παράδοσης. 

Αν η ιστορία σας θύμισε κάτι από την Αλίκη Βουγιουκλάκη στη Μανταλένα ήρθε η ώρα να αλλάξετε γνώμη καθώς η σκηνοθέτις της ταινίας, η Τεόνα Στρούγκαρ Μιτέφσκα, δεν περιορίζεται σε μια απλοϊκή φολκλόρ ηθογραφία αλλά δίνει μια σχετικά ολοκληρωμένη ιστορία (βασίζεται μάλιστα σε ένα πραγματικό γεγονός που λέγεται πως δίχασε τη γειτονική χώρα πριν μερικά χρόνια) και με εξαίρεση κάποια ελάχιστα φάλτσα μελό αστάθειας και αβεβαιότητας στο δεύτερο μισό της ταινίας δεν αφήνει τίποτα όρθιο: με μια πρώτη ματιά φτιάχνει μια δυνατή φεμινιστική ακτιβιστική ιστορία με σύμβολο μια γυναίκα που μοιάζει να έρχεται από το πουθενά και κλυδωνίζει με μιας τα πατριαρχικά στερεότυπα που επικρατούν όχι μόνο στη Βόρεια Μακεδονία αλλά σε ολόκληρη τη βαλκανική περιοχή με τους άνδρες να αποτελούν φορείς της εξουσίας αλλά και δυναμικά στοιχεία των κοινωνικών δημόσιων δρώμενων (όπως λ.χ. τα θρησκευτικά Θεοφάνια). Η αστυνομία και η εκκλησία επομένως ως φορείς της εξουσίας αποτελούνται μόνο από άνδρες ενώ στην τηλεόραση η γυναίκα θα ήταν καλύτερα αν ήταν στο σπίτι να φροντίζει το παιδί – μιας και ο σύζυγος δυσκολεύεται να εκτελέσει τα οικογενειακά καθήκοντα του – αλλά είναι δημοσιογράφος – παρουσιάστρια μόνο γιατί είναι όμορφη και όχι γιατί μπορεί να κρίνει αν αξίζει το ρεπορτάζ καθώς αυτό είναι δουλειά του αρχισυντάκτη, που είναι βέβαια άνδρας. Πέρα από το φεμινιστικό κομμάτι – που βοηθάει την Πετρούνια με ούριο άνεμο στην φεστιβαλική και βραβειακή πορεία της εκτός συνόρων (έχει κερδίσει 2 βραβεία στην πρόσφατη Μπερλινάλε και είναι υποψήφια στην τελική short list του βραβείου LUX του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου – η Μιτέφσκα χαρίζει απλόχερα και μια σατιρική ματιά (και μια δυνατή κοινωνική κριτική) για τα στερεότυπα, την Ιστορία, την διαφθορά και την οπισθοδρομική αντίληψη/συμπεριφορά που επικρατεί στη πατρίδα της αλλά δεν αφήνει χωρίς σχολιασμό και τον ρόλο της εκκλησίας που λειτουργεί μακιαβελικά (και φυσικά με μισογυνισμό) για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της. Θέματα σαφώς δύσκολα που σίγουρα θα ενθουσιάσουν τους απαιτητικούς σινεφίλ αλλά πιθανόν να προκαλέσουν και αντιδράσεις λόγω ευαισθησίας σε θέματα όπως πχ οι αναφορές στη Μακεδονία ή στη θρησκεία και στην εκκλησία. Όπως και να έχει η Πετρούνια είναι μια ταινία που αξίζει προσοχής είναι αρκετά τολμηρή στη ματιά της και με στόχο να συνομιλήσει (και) με το ελληνικό κοινό.  

* Το «Υπάρχει Θεός, το Ονομά της είναι Πετρούνια» βρίσκεται στη τελική λίστα των τριών ταινιών υποψήφιων για το βραβείο LUX και θα βγει σύντομα στις ελληνικές αίθουσες από την Ama Films.

Το Ποτάμι του Νίκου Κούνδουρου 

Μια από τις ταινίες της φετινής επετειακής χρονιάς του Φεστιβάλ μας γυρίζει 60 χρόνια πίσω, στην 1η εβδομάδα ελληνικού κινηματογράφου. Ο λόγος για το Ποτάμι του Νίκου Κούνδουρου που προβάλλεται όχι μόνο για επετειακούς λόγους (προσωπικά μου λείπει φέτος ένα αφιέρωμα με μια επιλογή ταινιών από τα 60χρονα της φεστιβαλικής διαδρομής) αλλά αποτελεί για τη φετινή διοργάνωση και τη μια από τις δύο φετινές προβολές καθολικής πρόσβασης. Μια εξαιρετική προσπάθεια που σίγουρα αξίζει συνεχόμενης και δυναμικότερης προβολής και προώθησης. 

Επιστρέφοντας στα της ταινίας αξίζει να πούμε πως ο Νίκος Κούνδουρος αποτελεί ένα από τα κεντρικά πρόσωπα της φετινής διοργάνωσης καθώς το φεστιβάλ φιλοξενεί και μια σημαντική έκθεση εικαστικών έργων του αποκαλύπτοντας μια άλλη καλλιτεχνική πτυχή του. Για την έκθεση θα μιλήσουμε προσεχώς καθώς σήμερα κάνει τα εγκαίνια της στο χώρο του παλιού βρεφοκομείου στο λιμάνι και αξίζει να την επισκεφτείτε. 

Σε ότι αφορά το Ποτάμι παρακολουθώντας μετά από χρόνια διαπίστωσα για μια ακόμη φορά πόσο άθικτη και αρυτίδωτη παραμένει ως ταινία από το χρόνο. Το ποτάμι, αυτό το όριο για τις αποφάσεις και τις ίδιες τις ζωές των ανθρώπων είναι ο βασικός πρωταγωνιστής της ιστορίας. Άλλοτε συμβολικά και αλληγορικά και άλλοτε απλά αφηγούμενος τις ιστορίες του ο Κούνδουρος δημιουργεί ένα μαγικό αποτέλεσμα. Ένα ερωτευμένο ζευγάρι που αποφασίζει να κλεφτεί όταν ο πατέρας της κοπέλας αρνείται να δώσει την ευχή του στο γάμο, τρεις κλέφτες που έχουν αρπάξει έναν χρυσό σταυρό από ένα μοναστήρι της περιοχής με σκοπό να τον πουλήσουν, ένας φαντάρος που ανυπομονεί για την απόλυση του από τη μητέρα πατρίδα μέχρι τη στιγμή που θα βουτήξει για μπάνιο στον ποταμό και η ρομαντική σχέση ανάμεσα σε δύο πιτσιρίκια είναι οι τέσσερις ιστορίες της ταινίας που πήρε εκτός από το βραβείο μουσικής και το μεγάλο βραβείο της χρονιάς – της σκηνοθεσίας καθώς η κριτική επιτροπή δεν απένειμε βραβείο καλύτερης ταινίας λόγω των ακαδημαϊκών στάνταρ που είχε – σε εκείνη την Πρώτη Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου στο Ολύμπιον. 

Οι ερμηνείες του Ανέστη Βλάχου και των δύο παιδιών της ιστορίας, η γοητευτική Ντέπυ Μαρτίνη, η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, το μοντάζ, που στην εποχή του αποτέλεσε την σημαία της ελευθερίας έκφρασης του σκηνοθέτη Κουνδουρου λόγω της διαμάχης που δημιουργήθηκε από την δεύτερη εναλλακτική κόπια της ταινίας (με τις τέσσερις ιστορίες να παρουσιάζονται ξεχωριστά και όχι ανακατωμένα) που είχαν προβάλει το 1960 στο Φεστιβάλ οι Αμερικανοί παραγωγοί του Ποταμιού, ειναι μερικά από τα πολλά δυνατά χαρτιά της ταινίας.