Οχυρά, χώροι πολέμου λάμπουν αλλιώς σε καιρό ειρήνης

Από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της πόλης των Τιράνων είναι τα Bunkers, σκοπευτήρια που μετατράπηκαν σε μουσεία και όχι μόνο. Ενώ τα συναντάμε σε πολλές χώρες της Ευρώπης το απόγειο της δόξας τους το γνώρισαν στην Αλβανία. Πάνω από 170.000 λέγεται πως ήταν τα σκοπευτήρια – φυλάκια – καταφύγια γνωστά με την ονομασία Bunkers σε όλη την Αλβανία. Κάποια από αυτά επικοινωνούν μεταξύ τους και υπογείως.

Τα Bunkers είναι κατασκευές που προεκτείνονται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, αν και υπάρχουν μερικά που εξέχουν επάνω από το έδαφος, μερικές φορές διαθέτουν και ορόφους. Χρησιμοποιήθηκαν κατά τον πρώτο και δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο ενώ στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, χιλιάδες ήταν τα οχυρά που χτίστηκαν σε κάθε σημείο της Ευρώπης πολλά από αυτά εξοπλισμένα, κατάλληλα κατασκευασμένα ακόμα και για το ενδεχόμενο μιας πυρηνικής καταστροφής. Υπολογίζεται πως στην Αλβανία αντιστοιχούν κατά μέσο όσο 5 bunkers για κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο. Χτίστηκαν επι κυριαρχίας του Enver Hoxha από το 1960 συστηματικά μέχρι και το 1980. Λέγεται πως τα Bunkers σε όλη την Αλβανία είχαν καταμετρηθεί και μέχρι το 1985 ήταν πάνω από 173.000.

Ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της οικονομίας της Αλβανίας που προορίζονταν για εξοπλισμούς και για πρόληψη πολέμου πήγε στη κατασκευή των κτισμάτων αυτών που τελικά δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ για τον σκοπό που χτίστηκαν. Εκτός από τα μικρής έκτασης σκοπευτήρια – καταφύγια χτίστηκαν κάποια μεγαλύτερα για την προστασία κυβερνητικών στελεχών και του ίδιου του Hoxha. Στη Linzë, περιοχή κοντά στην πρωτεύουσα, δημιουργήθηκε ένα δίκτυο σηράγγων μήκους περίπου 2 χιλιομέτρων για την προστασία των μελών του Υπουργείου Εσωτερικών και της μυστικής αστυνομίας.

Τα Bunkers σταμάτησαν να χτίζονται αμέσως μετά το θάνατο του Hoxha το 1985 και εγκαταλείφθηκαν μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού το 1990 αφήνοντας την Αλβανία με μερικές χιλιάδες από αυτά, που η κυβέρνηση δεν μπορούσε ούτε να συντηρήσει αλλά ούτε και να ελέγξει πλέον. Λόγο όγκου και κατασκευής ήταν αδύνατο να καταστραφούν. Πολλοί Αλβανοί παίρνανε τα σιδερένια τμήματα (κυρίως τις οροφές) για να τα πουλήσουνε. Σε αρκετά από αυτά έγινε πλιάτσικο και μέσα στην πολιτική και οικονομική αστάθεια χάθηκαν πολλά όπλα και πυρομαχικά. Ορισμένα έχουν επαναχρησιμοποιηθεί και έχουν γίνει σπίτια, αποθήκες, στάβλοι για ζώα εστιατόρια. Αν και δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ σε πραγματικό πόλεμο κατά την διάρκεια του πολέμου στο Κοσσυφοπέδιο οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου τα χρησιμοποίησαν ως πρόχειρη κατοικία.

Το μεγάλο καταφύγιο στην Linzë γνωστό πλέον με το όνομα BUNK’ART άνοιξε εκ νέου το 2014 ως μουσείο και χώρος τέχνης. Η θεματική του είναι η ιστορία του Β παγκοσμίου πολέμου αλλά φιλοξενεί και έργα μοντέρνας τέχνης. Τον Νοέμβριο του 2016 άνοιξε και το ΒUNK’ART 2 στην καρδιά του κέντρου των Τιράνων για να συμπληρώσει την ιστορία των καταφυγίων και να αποτελέσει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μουσεία της χώρας και των Βαλκανίων. Ενώ το BUNK’ART 1 είναι αφιερωμένο στην ιστορία του Αλβανικού κομμουνιστικού στρατού και στην καθημερινή ζωή των Αλβανών κατά τη διάρκεια του καθεστώτος, το BUNK’ART 2 ανασυγκροτεί την ιστορία του Αλβανικού Υπουργείου Εσωτερικών από το 1912 έως το 1991 και αποκαλύπτει τα μυστικά της ” Sigurimi “, της μυστικής αστυνομίας που με τόσο σκληρό τρόπο είχε χρησιμοποιήσει ο Enver Hoxha.

Στο χώρο του BUNK’ART 2 ο επισκέπτης ξαναζεί την σκληρή καθημερινότητα κάτω από το άγρυπνο βλέμμα της παράνοιας του καθεστώτος. Τα συστήματα παρακολούθησης στην καθημερινή ζωή. Κρυμμένα μικρόφωνα σε σκούπες, σακάκια, τοίχους, ραδιόφωνα και σκεύη της καθημερινότητας. Πως η προπαγάνδα του Ηoxha εξαφάνιζε πρόσωπα και γεγονότα αλλά και πως έλεγχε την τέχνη και την μουσική προωθώντας καλλιτέχνες που έγραφαν χαρούμενα αθώα τραγούδια που μιλούσαν για την χαρά της ζωής και την αγάπη. Στο χώρο υπάρχει άθικτη η αίθουσα ανάκρισης, το γραφείο του γραμματέα και του υπουργού καθώς και η κρεβατοκάμαρα του έτσι όπως είχε αρχικά τοποθετηθεί πριν το 1984 όταν και χτίστηκε το συγκεκριμένο καταφύγιο. Ακόμα και τα κλειδιά στις πόρτες είναι άθικτα και λειτουργούν. Το BUNK’ART 2 έχει μια μυστική είσοδο που φτάνει υπογείως ως το κτήριο του υπουργείου εσωτερικών. Ανάμεσα στο ξεδίπλωμα της ιστορίας και τα αρχειακά ντοκουμέντα, στο χώρο φιλοξενούνται εκθέσεις μοντέρνας τέχνης καθώς και ένα έργο με τίτλο «Το τέρας του κομουνισμού το τέρας της δικτατορίας». Στο κέντρο της πόλης ένα από τα πιο γευστικά εστιατόρια ήταν κάποτε Bunker που φτιάχτηκε ως υπόγειο πάρκινγκ για την φιλοξενία αρμάτων μάχης. Η κύρια είσοδος του έχει διατηρηθεί ενώ ζωγραφικές παραστάσεις αλλά και φωτογραφίες στους τοίχους επεξηγούν την παλιά του χρήση.

Στην Αλβανία ακούς συχνά από τους κατοίκους να λένε πως «η μνήμη είναι το ισχυρότερο όπλο ενάντια στην λήθη». Έχουν υπάρξει διάφορες προτάσεις για περεταίρω χρήση ων καταφυγίων στην Αλβανία. Σαν εστίες ηλιακής ενέργειας, θερμοκήπια ανθοπωλεία, μικρούς κήπους, κινηματογραφικές αίθουσες, κέντρα νεότητας τουριστικά περίπτερα μέχρι και hostel. Στην πρόσφατη ιστορία της Αλβανίας αποτελούσαν επίσης το πιο δημοφιλή σημείο ερωτικής και σεξουαλικής συνεύρεσης ελλείψει άλλων χώρων για τους νέους.

Τα Bunkers της Αλβανίας από τσιμεντένιοι εφιάλτες πολέμου και καθεστωτικής προπαγάνδας μετατρέπονται σε ένα από τα πιο ισχυρά σύμβολά της Αλβανίας με χρήσεις που μέχρι στιγμής δείχνουν να συναρπάζουν.