Πώς η εμμονή σε κρατάει μακριά από την ευτυχία

Στην Κόλαση του Δάντη, ο Ρωμαίος συγγραφέας Βίρτζιλ, κατευθύνει τον πρωταγωνιστή της ιστορίας, στους κύκλους της κόλασης. Κάθε κύκλος είναι όλο και πιο τρομακτικός και δυστοπικός από τον προηγούμενο, μέχρι που το ζευγάρι καταλήγει στην ένατη πύλη, όπου ο Σατανάς ξεπροβάλλει. Σε αντίθεση με αυτό που θα πίστευε κάποιος ( ή ο Δάντης), ο Πρίγκιπας του Σκότους, δεν παρουσιάζεται γελώντας μανιωδώς, ούτε ενοχλεί τους καταδικασμένους μέσα στα καζάνια που βράζουν. Αντίθετα, είναι κολλημένος μέχρι τη μέση του, σε ένα κομμάτι συμπαγούς πάγου, κλαίγοντας γοερά.

Ο Σατανάς είναι τόσο απορροφημένος στη δύνη και την κακία του, που δεν παρατηρεί αρχικά τον πρωταγωνιστή και τον ξεναγό του, όταν εισβάλλουν στον χώρο. Δεν πρόκειται για μια εύπεπτη ή αισιόδοξη εικόνα, αλλά για μια συνθήκη βαθιάς κατάθλιψης. Το πορτραίτο του Δάντη, γίνεται εύκολα αναγνωρίσιμο από την ανθρώπινη υπόσταση και αντί για μίσος, αισθάνεσαι λύπηση.

Αν δεν έχεις βιώσει βαριά κατάθλιψη, σίγουρα γνωρίζεις κάποιον που έχει βασανιστεί από την ψυχική αυτή ασθένεια. Το ποσοστό των Αμερικάνων που έχουν διαγνωστεί με κλινική κατάθλιψη, σε κάποια περίοδο της ζωής τους, αγγίζει το 29%. Οι ασθενείς, την  περιγράφουν ως μια κατάσταση στην οποία βυθίζεσαι όλο και περισσότερο στη θλίψη, αδυνατείς να αισθανθείς απόλαυση, ενώ τα πιο απλά και καθημερινά επιτεύγματα, φαντάζουν ως άπιστοι στόχοι.

Ένας ακόμη παράγοντας που έχει ευνοήσει την εμφάνιση περιστατικών κατάθλιψης είναι η εμμονή που παρουσιάζεται, με την εικόνα ενός ατόμου, την καριέρα του και την γενικότερη παρουσία του στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται Προσαρμοστική και αυτοπροσαρμοστική αυτοεστίαση. Ακόμη κι αν δεν νοσείς από κατάθλιψη, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να εύχεσαι να ήσουν πιο χαρούμενος. Αντιλαμβάνεσαι τον εαυτό σου ως “μεγάλη υπόθεση”, με αποτέλεσμα να πληγώνεις την ευτυχία σου.

Δεν υπάρχουν ακόμη επιστημονικά στοιχεία, τα οποία αποδεικνύουν το χρόνο που αφιερώνουμε παρουσιάζοντας εμμονικές συμπεριφορές προς τον εαυτό μας, αλλά αντιλαμβανόμαστε πως είναι περισσότερο από αρκετός. Αρχικά, ας εστιάσουμε στα θέματα που συζητάμε. Μια μελέτη αποκάλυψε, πως όταν ένας άντρας συζητά με έναν άλλο, περίπου το 53% των θεμάτων που αναλύουν, αφορά στις προσωπικές σχέσεις και εμπειρίες. Όταν μια γυναίκα συζητά με μια άλλη, μιλά για τον εαυτό της και τις εμπειρίες της, σε ποσοστό περίπου 39%, κάθε φορά. Όταν δεν μιλάμε σε άλλους, ο εγκέφαλός μας επιστρέφει στις “εργοστασιακές ρυθμίσεις”, με οποιαδήποτε σκέψη μας, να αφορά αποκλειστικά τον εαυτό μας. Ακόμη και όταν κοιμόμαστε, είμαστε αναπόφευκτα, οι πρωταγωνιστές των ονείρων μας. Ουσιαστικά, σκεφτόμαστε και μιλάμε για τον εαυτό μας νυχθημερόν.

Αυτή η έντονη αυτοεστίαση, δικαιολογείται από μια εξελικτική οπτική. Ως ενήλικας, είσαι κύριος υπεύθυνος της προσωπικής σου επιβίωσης και επιτυχίας, ενώ το γεγονός ότι είσαι ζωντανός σήμερα, σημαίνει πως οι πρόγονοί σου, εστίαζαν και οι ίδιοι στην δική τους επιβίωση. Από αυτή την άποψη, η αυτοεστίαση και αυτοανάλυση, συγκαταλέγονται στους απαραίτητους “κανόνες” της ζωής.

Αυτή η “ανάγνωση”, δεν επευφημεί αναχρονιστικές αντιλήψεις από την Εποχή του Λίθου. Ερευνητές έχουν αποδείξει, πως οι άνθρωποι που εστιάζουν αρκετά στον εαυτό τους , τείνουν να συντονίζονται με μεγαλύτερη επιτυχία με τους υπόλοιπους και να προοδεύουν στη ζωή τους. Ακόμη κι αν η αυτοεστίαση είναι παθολογική, όπως συμβαίνει με τους ναρκισσιστές, μπορεί να αποδώσει καρπούς. Το 2015, δύο ψυχολόγοι και αρκετές έρευνες επιβεβαίωσαν, πως οι ναρκισσιστές τείνουν να επιτυγχάνουν σε παρωδικές σχέσεις και επιβολή κυριαρχίας. Τους είναι αρκετά εύκολο να βρίσκουν ταίρι και να αναλαμβάνουν το ρόλο του κυνηγού και του ηγέτη.

Αυτό, ορίζεται ως το θετικό της υπόθεσης, ωστόσο το αρνητικό χρίζει δέουσας προσοχής. Η συνεχής αυτοεστίαση, σε γενικές γραμμές, σε κάνει να αισθάνεσαι άσχημα. Μια ανάλυση του 2002, με περισσότερες από 200 μελέτες, ανέδειξε πως υπάρχει μια θετική σύνδεση μεταξύ της αυτοεστίασης και των αρνητικών συνεπειών. Η εκτεταμένη αυτοαναφορά και σκέψη, φαίνεται πως οδηγεί στη θλίψη, τους αγχώδεις ανθρώπους.

Εκτενέστερα, τα εγωπαθή άτομα, παρουσιάζουν δυσκολία στην ισορρόπηση του συναισθηματικού τους κόσμου. Ο λόγος είναι πως η υπερανάλυση του εαυτού, προκαλεί ανησυχία και προβληματισμούς στη σκέψη κάποιου, ενώ δημιουργεί επώδυνα συναισθήματα, όπως θυμό και ζήλια. Ομολογουμένως, το χειρότερο αποτέλεσμα που έχουν οι συγκεκριμένες τάσεις, είναι το γεγονός πως δυσκολεύεται το επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων. Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, οι ναρκισσιστές καταφέρνουν να ευδοκιμούν σε παρωδικές σχέσεις. Αυτό κρίνεται ως επιτυχία, αλλά δεν συγκρίνεται , ούτε συσχετίζεται με τη βαθύτερη ικανοποίηση μιας μακροχρόνιας σχέσης. Αξιοσημείωτο είναι, πως το συχνό και εκτός σχέσης σεξ, συρρικνώνει τα ποσοστά χαρούμενων συναισθημάτων. Αυτό εν μέρει, αληθεύει για τις γυναίκες, οι οποίες είναι κατά 21% πιο πιθανό να αισθανθούν μοναξιά, 19% πιο πιθανό να δηλώσουν πως είναι δυσαρεστημένες και 14% πιο πιθανό να το μετανιώσουν.

Η ζωή είναι γεμάτη από εμπειρίες και συναναστροφές, τις οποίες οφείλουμε να φέρουμε σε ισορροπία. Πρέπει να τραφούμε προκειμένου να επιβιώσουμε, αλλά όχι υπέρ το δέον και σίγουρα όχι με όλα όσα μας προσφέρονται. Η εξάσκηση είναι ωφέλιμη, αλλά αν εθιστείς σε αυτή, μπορεί να βλάψεις τη σωματική και την ψυχική σου υγεία. Την ίδια συνέπεια, μπορεί να έχει και η εμμονική αυτοεστίαση. Δεν μπορείς να τη διακόψεις ολοκληρωτικά, ούτε οφείλεις, εάν σε ενδιαφέρει η επιβίωση. Κρίνεται ωστόσο δεδομένο, πως όλοι θα μπορούσαμε να ελαττώσουμε τη συνήθεια της αυτοεστίασης και να κερδίσουμε βασικά χαρακτηριστικά που θα αποτελέσουν γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη ευχάριστων συναισθημάτων.

Το πρόβλημα, είναι πως η πρόθεση και μόνο, δεν λειτουργεί, ενώ κρίνεται απαραίτητη και η εξάσκηση αντιπερισπασμών.

Δώσε χαρά στους γύρω σου: Ένας μεγάλος αριθμός ερευνητών ανά τα χρόνια, έχουν πραγματοποιήσει πειράματα, στα οποία  έχουν ανατεθεί στους συμμετέχοντες ορισμένες δραστηριότητες και συμπεριφορικά μοτίβα που απολαμβάνουν, μερικά εκ των οποίων δείχνουν ευγνωμοσύνη σε τρίτους. Ίσως υπέθετε κανείς, πως ο παράγοντας της απόλαυσης θα υπερτερούσε, αλλά οι εξεταστές ανακάλυψαν πως η εξυπηρέτηση τρίτων, προσφέρει σημαντικότερα ποσοστά ευχαρίστησης, από την προσωπική απόλαυση. Αρχικά, όταν προσπαθείς να κάνεις καλές πράξεις για τους γύρω σου, αποσπάται η προσοχή σου από τους προβληματισμούς και τις προκαθορισμένες ανησυχίες σου. Επίσης, προκαλώντας συναισθήματα χαράς σε κάποιον άλλο, μπορείς να αποσπάσεις “κομμάτια” ευτυχίας, μέσω αυτής της διαδικασίας.

“Υπηρέτησε” τον κόσμο: Όπως τέσσερις ψυχολόγοι υπέδειξαν το 2016, μια καλή πράξη απέναντι σε κάποιον άλλο, λειτουργεί το ίδιο ικανοποιητικά με τη διενέργεια καλών πράξεων απέναντι στον κόσμο. Οι ερευνητές, σύγκριναν πράξεις γενναιοδωρίας κατευθυνόμενες προς μονάδες, με πράξεις που είχαν ως δέκτη ένα ευρύτερο φάσμα της κοινωνίας. Απλές πράξεις, όπως το να μαζέψεις ένα σκουπιδάκι από το δρόμο ή να κάνεις μια φιλανθρωπική δωρεά, μπορούν να αποβούν τόσο θετικές, όσο και μια καλή πράξη απέναντι σε ένα φίλο σου.

Περισσότερη ενσυναίσθηση: Ένα από τα πιο συνηθισμένα χαρακτηριστικά εγωκεντρικής συμπεριφοράς είναι η αναθεώρηση όσων έχεις κάνει στη ζωή σου ως τώρα, αλλά και όσων σκοπεύεις να κάνεις στο μέλλον. Ένας τρόπος για να επικεντρωθείς στο παρόν, είναι μέσω της νοητικής εκπαίδευσης, η οποία επιτυγχάνεται από προσηλωμένη στόχευση και ευρεία αντίληψη. Εκπαιδεύοντας αυτές τις τεχνικές, έχει αποδειχτεί πως μπορείς να μειώσεις τις πιθανότητες άγχους ή κατάθλιψης.

Μια τελική λύση στην υπερβολική αυτοαναφορική σκέψη, είναι να στρέψουμε την προσοχή μας προς τα έξω, στις μεταφυσικές πτυχές της ζωής. Οι πρώτοι χριστιανοί συγγραφείς, όπως ο Άγιος Αυγουστίνος τον τέταρτο αιώνα, πιστώνονται με την έννοια του homo incurvatus en se, μια κατάσταση ύπαρξης που περιλαμβάνει την καμπύλη στον εαυτό μας ή την ανάπτυξη, οδηγώντας σε μια ανήσυχη δυσφορία με τη ζωή. Η περίφημη απάντηση του Αυγουστίνου γι’ αυτό, στην πρώτη παράγραφο των Εξομολογήσεών του, ήταν: «Οι καρδιές μας είναι ανήσυχες μέχρι να βρουν ανάπαυση σε Σένα».

Είτε επικεντρώνονται στον Θεό είτε όχι, οι πνευματικές παραδόσεις διδάσκουν την παράδοξη αλήθεια, ότι μόνο κοιτάζοντας έξω από τον εαυτό μας μπορούμε να βρούμε τον εαυτό μας. Σύμφωνα με τα λόγια του βουδιστή δασκάλου του Ζεν, του 13ου αιώνα Dōgen Zenji: Το να μελετάς την Οδό σημαίνει να μελετάς τον εαυτό. Το να μελετάς τον εαυτό σημαίνει να ξεχνάς τον εαυτό. Το να ξεχνάς τον εαυτό σημαίνει να φωτίζεσαι από όλα τα πράγματα.

Αυτό ακριβώς για το οποίο ο Δάντης έκλαψε, λόγω της αυτοεστίασής του ο Σατανάς, έχασε. Δεν χρειάζεται να κάνουμε το ίδιο λάθος.