Πώς να μην είσαι ο χειρότερος εχθρός σου

Στο επεισόδιο του podcast “How to build a happy life – How not to be your worst enemy” (Πώς να μην είσαι ο χειρότερος εχθρός σου) της ιστοσελίδας The Atlantic  γίνεται μια συζήτηση μεταξύ του παρουσιαστή και κοινωνιολόγου Arthur Brooks και της κλινικής ψυχολόγου, ειδική mindfulness και συγγραφέα Dr. Shefali γνωστή για την ενσωμάτωση της δυτικής ψυχολογίας στην ανατολίτικη φιλοσοφία, περί ορισμού και των κινδύνων της αυτο-αντικειμενοποίησης, καθώς και για το τί σημαίνει να είμαστε ο πραγματικός μας εαυτός.

Brooks: Πολλοί αναρωτιούνται συχνά, πώς θα βρουν τον εαυτό τους; Για πολύ καιρό δεν καταλάβαινα την φύση αυτής της ερώτησης. Να βρεις τον εαυτό σου; Κοίτα στον καθρέφτη! Τότε όμως κατάλαβα ότι οι άνθρωποι τείνουν να αποξενώνονται από αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι με όρους ψυχολογίας η αυτο-αντικειμενοποίηση (self-objectification).

Όταν ρωτάμε πώς μπορούμε να βρούμε τον εαυτό μας στην ουσία ρωτάμε ποιοι είμαστε, και ο λόγος που το κάνουμε αυτό είναι επειδή έχουμε προσάψει στον εαυτό μας σε μόνο ένα χαρακτηριστικό, σε μια ιδιότητα που θέλουμε περισσότερο από άλλες. Αυτο-αντικειμενοποιούμαστε επομένως.

Μπορεί να αναρωτιέται κανείς τί είναι η αυτο-αντικειμενοποίηση; Να βλέπουμε τον εαυτό μας μονοδιάστατα. Μπορεί κάποιος να είναι ένας πάρα πολύ ελκυστικός άνθρωπος και οι γύρω του τον ανταμείβουν γι’ αυτό. Του δίνουν προσοχή και αυτή η προσοχή του δίνει ευχαρίστηση. Λαμβάνει την προσοχή, που είναι το έπαθλο, αλλά βεβηλώνει τη φύση του αληθινού του εαυτού.

Πώς γινόμαστε πιο αυθεντικοί; Πώς αποδεχόμαστε τον εαυτό μας γι’ αυτό που πραγματικά είναι;

Dr. Shefali: Το έρεισμα για το βιβλίο μου ήταν η παρακολούθηση εκατοντάδων πελατών μου να μπαίνουν στη διαδικασία μεταμόρφωσης του ψυχικού τους πόνου σε δύναμη και έπειτα τη δική μου μεταμόρφωση του πόνου σε δύναμη.

Στην προσωπική μου ζωή, για πάνω από δύο δεκαετίες βρισκόμουν σε ένα γάμο και συνειδητοποίησα ότι καθώς γινόμουν ο πιο αυθεντικός εαυτός μου η σχέση μου χρειαζόταν να αλλάξει. Όμως η σχέση μου δεν γινόταν να μεταμορφωθεί για να χωρέσει ο νέος μου εαυτός. Τότε βρέθηκα να είμαι σε μια πολύ βαθιά εσωτερική διαμάχη και θεωρώ ότι πολλοί βρίσκονται σε αυτή τη διαμάχη όταν ανέρχεται ο αυθεντικός εαυτός τους αλλά το παρελθόν δεν υποστηρίζει το παρόν.

Ακολούθως είχα να πάρω πολύ δύσκολες αποφάσεις ως γυναίκα και ειδικά ως μητέρα. Να μείνω ή να φύγω; Και πέρασα από μία φοβερή διαδικασία απόρριψης παλαιών πεποιθήσεων, ειδικά ως Ινδή γυναίκα αλλά και ως μια κοινή γυναίκα στη σημερινή κοινωνία όπου μας προσάπτεται πολύ ενοχή και ντροπή γύρω από το να είμαστε εμείς τρόπον τινά οι καταστροφές του σπιτιού.

Έτσι πέρασα από μια πολύ δύσκολη εσωτερική διαδικασία για να ξεπεράσω το πόση ντροπή έχει προσάψει πάνω μας η κοινωνία επειδή υψώνουμε ανάστημα, και ο παλιός μου εαυτός δεν μπορούσε να καταπιεστεί άλλο. Επομένως δεν το πέρασα αυτό μόνο η ίδια, αλλά εκεί οδηγώ και τους πελάτες μου για να ανακαλύψουν την αληθινή τους φωνή.

Brooks: Όταν μιλάς σε κάποιον και τον συμβουλεύεις να βρει τον αυθεντικό του εαυτό, τι εννοείς ακριβώς; Τι σημαίνει αυθεντικός και τί μη αυθεντικός εαυτός;

Dr. Shefali: Ως ψυχολόγος θεωρώ ότι όταν ήμασταν παιδιά ήμασταν πιο κοντά στον αληθινό εαυτό μας. Ακόμα μέχρι πριν να γεννηθούμε, μας βομβαρδίζουν με κανόνες οι γονείς μας και στη συνέχεια η κοινωνία. Η διαπαιδαγώγηση ξεκινά κυριολεκτικά από την πρώτη μέρα.

Γεννιέσαι ήδη σε μια οικογένεια και σε μια παράδοση που πάνε μαζί με την πολιτική τους, την θρησκεία, τις απόψεις για τι είναι καλό και τι κακό, τον Θεό, την ομορφιά, την ευτυχία. Όλα είναι μια περπατημένη που πρέπει να ακολουθήσουμε. Στη διαδικασία αυτή που είμαστε αναγκασμένοι να απορροφήσουμε όλη αυτή τη διαπαιδαγώγηση και προσαρμογή, δεν έχουμε άλλη επιλογή και είναι φυσικό να χάνουμε τη σύνδεση με αυτό που θα μπορούσαμε ή προοριζόμασταν να είμαστε.

Πολύ σύντομα αντιλαμβανόμαστε ότι για να λάβουμε αποδοχή, αξία και αγάπη πρέπει καλύτερα να προσαρμοστούμε στο σύστημα και για να γίνει αυτό, συμβαίνει μια ψυχολογική διαδικασία, την οποία περιγράφω ως την εξέλιξη του Εγώ, του ψευδή εαυτού. Το κοτόπουλο χρειάζεται το τσόφλι για να αναπτυχθεί, αλλά δεν θα επιβιώσει αν το αυγό μείνει ακλόνητο.

Έτσι περιγράφω και το Εγώ. Αναπτύσσουμε τον ψευδή εαυτό μας, σαν ένα τσόφλι, με σκοπό να λάβουμε αγάπη και αξία σε ένα σύστημα που μας προκαλεί σύγχυση. Όταν ο ψευδής εαυτός δεν μπορεί να ανταπεξέλθει άλλο στο σύστημα, οι άνθρωποι πιάνουν πάτο και νιώθουν παρά μόνο πόνο. Είναι σαν να λένε Παραιτούμαι! Έχω προσπαθήσει τόσο πολύ αλλά ανάθεμα να μπορούσα να βρω την ευτυχία επιτέλους. Έχω εξουθενωθεί και γι’ αυτό παραιτούμαι. Εδώ ξεκινάει η αφύπνιση, αλλά είναι και το πιο επίπονο σημείο.

Brooks: Ας πάρουμε ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε καλύτερα. Κάποιος λοιπόν έρχεται στο γραφείο σας για μια πρώτη συνεδρία και είναι κάποιος που αντικειμενοποιεί τον εαυτό του πλήρως. Τι είναι πιο πιθανό να δείτε;

Dr. Shefali: Θα ακούσεις πολλά “Εγώ”, θα δεις πολύ άγχος, θυμό, μανία για έλεγχο, και πολλά ξεσπάσματα επειδή τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά στη ζωή τους. Οι περισσότεροι που έρχονται για συνεδρίες έρχονται όταν οι προσδοκίες τους δεν συναντούν την πραγματικότητα, κάτι που τους πληγώνει βαθιά, γιατί θεωρούν ότι οι προσδοκίες και η πραγματικότητα είναι το ίδιο και το αυτό.

Συνήθως το βλέπω με τους γονείς. Τα παιδιά τους φέρνουν στο αμήν και λένε Θεέ μου έχω ξοδέψει τόσα χρήματα και ενέργεια και έχω δώσει το σώμα μου σε αυτό το πλάσμα. Πώς τολμάει να μην υποκύπτει στη θέληση μου; Γι’ αυτό και τα πρώτα βιβλία μου έχουν να κάνουν με την ανατροφή των παιδιών, γιατί σκεφτόμουν ας ξεκινήσω με το προφανές θήραμα που είναι ο γονιός.

Σιγά σιγά προσπαθώ να τους βοηθήσω να αποδομήσουν αυτό που νομίζουν ότι είναι και να τους δείξω πως έχουν γίνει δούλοι της ταυτότητάς τους και αν επιθυμούν να ζήσουν μια διαφορετική ζωή θα πρέπει να χαλαρώσουν τα δεσμά που κρατάει αυτή η ταυτότητα.

Επομένως είναι μια αργή διαδικασία αποδόμησης του δυσλειτουργικού αυτού εαυτού. Όμως οι άνθρωποι είναι προσκολλημένοι στα στη δυσλειτουργία αυτή, στα πάθη τους γιατί δεν ξέρουν ποιοι μπορεί να είναι χωρίς αυτά. Τα πάθη είναι η πραγματικότητά τους και τα συμπτώματα γίνονται η ταυτότητά τους.

Brooks: Πριν μερικά χρόνια είχα την εξής περίεργη εμπειρία. Ήμουν στο αεροπλάνο και πήρε το αyτί μου έναν άνδρα να λέει στη γυναίκα του ότι εύχεται να ήταν νεκρός. Από τη φωνή κατάλαβα ότι πρόκειται για ένα ηλικιωμένο άνδρα και η γυναίκα που κατάλαβα ότι ήταν η σύζυγός του απαντούσε Ω μη λες τέτοια πράγματα. Αυτό συνεχίστηκε για περίπου 20 λεπτά και μετά τα φώτα άναψαν. Όταν προσγειωθήκαμε στο Ουάσινγκτον Ντιουλς και είδα ότι ήταν ένας από τους διασημότερους άνδρες του πλανήτη. Προχωρούσα στον διάδρομο με αυτόν από πίσω μου. Πραγματικά δεν το χωρούσε ο νους μου. Είμαι κοινωνιολόγος και τα είχα προβλέψει όλα λάθος, καθώς θεωρούσα ότι αυτός ο άνδρας ήταν απογοητευμένος από τη ζωή του και μάλλον δεν είχε κάνει τίποτα στη ζωή του σωστό. 

Περνάμε από το πιλοτήριο και ο πιλότος με διαπερνάει με το βλέμμα του και κοιτάζοντας τον άνδρα πίσω μου του λέει Κύριε θέλω να ξέρετε ότι είστε ο ήρωας μου από τότε που ήμουν μικρό παιδί. Τότε γύρισα και είδα τον άνδρα να ακτινοβολεί απ’ τη χαρά του και σκέφτηκα Ποιος είναι ο πραγματικός ήρωας; Αυτός που είναι αυτή τη στιγμή ή αυτός που ήταν 20 λεπτά νωρίτερα; Και με έβαλε σε σκέψεις για να καταλάβω πώς γίνεται να μην έχουμε όλοι την ίδια μοίρα. Και γνωρίζω το λόγο που ήταν δυστυχισμένος. Προσπαθούσε ακόμα να είναι σύμβολο του εαυτού του, αλλά ήταν πολύ ηλικιωμένος και ήταν αδύνατο. Πολλοί από τους άνδρες που δουλεύω μαζί, που είναι τρομερά επιτυχημένοι, καταλήγουν να είναι φυλακισμένοι της επιτυχίας τους . Και όταν η φύση σου λέει ότι φτάνει κι εσύ δεν είσαι έτοιμος, την έχεις πατήσει. Μπορούμε κάλλιστα να ξεφύγουμε από τους εαυτούς μας και να ξεκινήσουμε μια καλύτερη ζωή, σωστά;

Dr. Shefali: Σωστά, όμως λίγοι έχουν τη συνείδηση αυτή, ειδικά οι πολύ επιτυχημένοι άνθρωποι. Η ικανοποίηση του Εγώ είναι μια παγίδα, είναι κάτι πολύ παραπλανητικό που πρέπει να προσέχουμε την προσκόλληση μας με αυτό.

Brooks: Όταν δουλεύεις με κάποιον ποιο είναι το πρώτο πράγμα που τους λες με σαφήνεια να κάνουν;

Dr. Shefali: Γίνομαι ο καθρέφτης, τους δείχνω τί αντικατοπτρίζει η ίδια τους η ζωή και τους κάνει δυστυχισμένους. Και αυτό είναι το πρώτο πράγμα που πρέπει να πιστέψουν, γιατί αν δεν παραδεχτούν ότι δεν είναι ευτυχισμένοι δεν μπορούμε να πάμε πουθενά. Μέχρι να ακούσω το ‘Είμαι αλκοολικός”. Γι’ αυτό το λόγο οι ΑΑ κάνουν σπουδαία δουλειά. Αν δεν μπορείς να πεις ρητά “Καλησπέρα, είμαι ο Στάνλεϋ και είμαι αλκοολικός” δεν μπορούμε να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα.

Και φυσικά δεν είμαι, ξέρετε, αγενής αλλά ξέρω ότι μέχρι να κάνω το άτομο να συνειδητοποιήσει και να αποδεχτεί τη προσωπική του ασυναρτησία, δεν γίνεται να προχωρήσουμε τη διαδικασία. Οπότε τους λέω “Έχουμε πολύ δρόμο ακόμη για να φτάσετε στη στην αποδοχή της μη αυθεντικότητας σας. Δεν θέλουμε να συνηθίσουμε στο να μην είμαστε καλά.”

Brooks: Έχουμε μάθει ότι αν είμαστε καλοί άνθρωποι νιώθουμε τον πόνο των άλλων. Έτσι μου φαίνεται ότι έχετε περάσει από την ενσυναίσθηση στην πραγματική συμπόνια. Ενσυναίσθηση σημαίνει να νιώθεις τον πόνο του άλλου και οι χειρότεροι γονείς που γνώρισα ποτέ ήταν αυτοί με την περισσότερη ενσυναίσθηση.

Έχω τρία ενήλικα παιδιά που δεν ήταν και ιδιαίτερα “θαυμαστές” μου. Μου φαίνεται ότι αυτή είναι η ρίζα του θέματος που συζητάμε: Να σταματήσουμε να είμαστε εμπαθείς με τον εαυτό μας και να αρχίσουμε να είμαστε συμπονετικοί, να αρχίσουμε να δίνουμε στον εαυτό μας την αγάπη που πραγματικά θέλει. Σωστά;

Dr. Shefali: Έχει να κάνει με την αποδοχή ότι ο πόνος είναι κάτι αναπόφευκτο και αποτελεί την πύλη για την μεταμόρφωση. Έτσι δεν απομακρύνω τον πόνο των άλλων, αλλά τον προσκαλώ μέσα στο δωμάτιο. Κάνω το αντίθετο από αυτό που μας έχει μάθει η κοινωνία ότι ο πόνος είναι κάτι κακό και ότι πρέπει να τον κατευνάσουμε και να συμπαρασταθούμε σε όποιον πονάει. Η ενσυναίσθηση δεν είναι η λύση. Η λύση βρίσκεται στο να αποδεχτείς τον πόνο σου και να τον νιώσεις εξ ολοκλήρου, να καταλάβεις την συμμετοχή σου στον πόνο για να καταφέρεις να απελευθερωθείς. Αν δεν αποκτήσουμε τη συνείδηση αυτού, θα συνεχίσουμε να τρέχουμε μακριά του.

Πηγή: The Atlantic