Πώς ο χιονάνθρωπος έγινε είδος υπό εξαφάνιση

Τα τελευταία χρόνια, το φυσικό χιόνι εξαφανίζεται σταδιακά από πολλές περιοχές της Ευρώπης και του κόσμου, καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται και οι χειμώνες γίνονται όλο και πιο ήπιοι.

Η εξαφάνιση του χιονιού όμως δεν είναι απλώς ένα ζήτημα κλιματικής αλλαγής· αποτελεί και μια βαθιά πολιτιστική απώλεια. Στις πολιτιστικές βιομηχανίες, ο χιονάνθρωπος έχει αναδειχθεί σε σύμβολο χειμερινού θαύματος, αναπαριστώντας τη χαρά, τη φαντασία και την παράδοση.

Με τη σπανιότητα του χιονιού, χάνονται επίσης πολύτιμες στιγμές διαγενεακής μετάδοσης: οι εμπειρίες που συνδέονται με τον χειμώνα και τις εορτές δεν μπορούν πλέον να μοιραστούν με τον ίδιο τρόπο από γονείς σε παιδιά.

Το χιόνι παραδοσιακά φέρνει παιδιά και ενήλικες έξω, για να παίξουν χιονοπόλεμο, να φτιάξουν χιονάνθρωπους και να αφήσουν τα αποτυπώματά τους φτιάχνοντας αγγέλους πάνω στο λευκό, απαράμιλλο πέπλο του χειμώνα.

Οι δρόμοι και οι αυλές γεμίζουν γέλια και φωνές, ενώ η κοινή αυτή εμπειρία δημιουργεί αναμνήσεις που περνούν από γενιά σε γενιά, συνδέοντας το παρόν με τις παιδικές χαρές των γονιών και των παππούδων.

Το χιόνι ως πολιτιστικό τοπίο

Σύμφωνα με άρθρο του The Conversation, ο ιστορικό Alain Corbin, έχει δείξει ότι το τοπίο και το κλίμα δεν είναι μόνο φυσικά φαινόμενα· είναι φορτισμένα με συναισθήματα και ιστορικές αναφορές.

Το χιόνι διαμορφώνει πολύ περισσότερα από τα τοπία.

Επηρεάζει τις πρακτικές και τις αντιλήψεις μας, τον τρόπο που κινούμαστε και συνυπάρχουμε στον χώρο. Η εξαφάνισή του σημαίνει απώλεια των συλλογικών τρόπων κατοίκησης και αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον.

Στην Ευρώπη, τα χιονισμένα τοπία αποτέλεσαν για αιώνες πηγή αισθητικής και έμπνευσης στην ιστορία της τέχνης. Κατά τη «Μικρή Εποχή των Παγετώνων» (14ος–19ος αιώνας), το χιόνι απεικονίστηκε εκτενώς στην ευρωπαϊκή ζωγραφική, από τους Bruegel έως τον Monet, δημιουργώντας έναν εικαστικό «τύπο» και αμέτρητα αριστουργήματα.

Η σιωπή, τα χρώματα και η μελαγχολία του χειμωνιάτικου τοπίου ενέπνευσαν τους καλλιτέχνες να αποτυπώσουν την ένταση και τη μοναδικότητα αυτής της φυσικής κατάστασης.

Χιόνι στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο

Το χιόνι δεν έχει μόνο αισθητική αξία, αλλά και αφηγηματική δύναμη.

Στον κινηματογράφο, οι χιονοθύελλες χρησιμοποιούνται για να κινητοποιήσουν ή να παραλύσουν τους χαρακτήρες, από τον τρόμο στο «Misery» έως την κωμωδία στην «Ημέρα της Μαρμότας».

Ακόμα και στις ταινίες James Bond, οι πίστες σκι και οι χιονοθύελλες αποτελούν συχνά βασικό κινηματογραφικό στοιχείο.

Η αβεβαιότητα και η απρόβλεπτη φύση του χιονιού προσφέρει επίσης ρομαντικές στιγμές, όπου οι νιφάδες που στροβιλίζονται γύρω από δύο εραστές έχουν γίνει κινηματογραφικό κλισέ.

Το χιόνι αποτελεί σύμβολο τόσο της μαγείας όσο και της έντασης των χειμερινών στιγμών, από τον καλλιτεχνικό κινηματογράφο μέχρι τις χριστουγεννιάτικες τηλεταινίες.

Λιγότερο φυσικό χιόνι στην Ευρώπη, περισσότερο χιόνι στο Ντουμπάι

Η εξαφάνιση του χιονιού απειλεί επίσης τις δραστηριότητες αναψυχής και ψυχαγωγίας που σχετίζονται με τα χειμερινά σπορ: έλκηθρο, χιονοπέδιλα, παγοπέδιλα και, φυσικά, σκι. Η είδηση επαναλαμβάνεται κάθε χειμώνα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, με απογοήτευση ή παραίτηση.

Οι συνθήκες χιονιού έχουν πράγματι επιδεινωθεί σημαντικά για τα περισσότερα χιονοδρομικά κέντρα της Ευρώπης. Επιστημονικές μελέτες προβλέπουν το κλείσιμο σχεδόν όλων των χιονοδρομικών κέντρων της Ευρώπης μέχρι το τέλος του αιώνα, προμηνύοντας μια κρίση στον τομέα του τουρισμού και των αναψυχής που θα αναστατώσει την οικονομία των ορεινών περιοχών και των κατοίκων τους.

Στην πραγματικότητα, η εξαφάνιση του χιονιού είναι ήδη γεγονός, καθώς τα περισσότερα ευρωπαϊκά χιονοδρομικά κέντρα παραμένουν σήμερα λειτουργικά μόνο χάρη στην μαζική χρήση τεχνητού χιονιού, που παράγεται με ειδικά σχεδιασμένα «κανόνια».

Στο άλλο άκρο του πλανήτη, στα όρια της αραβικής ερήμου, το Mall of Emirates προσφέρει όλο το χρόνο τη δυνατότητα να κάνετε σκι και σνόουμπορντ, στην περίφημη εσωτερική πίστα του. Μια σχολή σκι προσφέρει ακόμη και μαθήματα επί τόπου, για αρχάριους ή για όσους θέλουν να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους.

Και αυτό ενώ η μέση ετήσια θερμοκρασία στο Ντουμπάι είναι 29 °C. Εκεί, το χιόνι είναι βεβαίως τεχνητό, αλλά προσφέρεται κυρίως ως εξωτική ατραξιόν, μια περιέργεια στην γεωγραφική και κλιματική περιοχή του Περσικού Κόλπου. Μήπως αυτό είναι το προδιαγεγραμμένο πεπρωμένο του χιονιού στη γη;

Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι περίεργο που η κατασκευή χιονάνθρωπων τείνει να εξαφανιστεί στη Γαλλία και σε μέρος της Ευρώπης.

Η κοινωνία του χιονιού

Γύρω από αυτό το χειμερινό έθιμο -τόσο του χιονανθρώπου όσο και του χιονοπολέμου- υπάρχουν τόσο χρονικά όσο και αναμνηστικά στοιχεία: ετήσια επαναληψιμότητα, αναμονή και ανυπομονησία, σύμβολο του χειμώνα.

Υπάρχει επίσης μια ισχυρή κωδικοποίηση: ο χιονάνθρωπος είναι δεσμευμένος από συγκεκριμένους κανόνες που σηματοδοτούν την καλή του κατασκευή, όπως το καρότο στη θέση της μύτης.

O χιονάνθρωπος λειτουργεί ως τελετουργικό μύησης και δημιουργεί συναισθήματα ανήκειν στην οικογένεια, στα αδέλφια, στην ομάδα των φίλων κ.λπ.

Προσφέρει μια στιγμή χαράς, θαυμασμού και εορτασμού του μυστηρίου της ζωής στην καρδιά του χειμώνα.

Η απώλεια του χιονάνθρωπου ως χειμερινής τελετουργίας δεν επηρεάζει μόνο τα παιδιά, αλλά θέτει και το ζήτημα της αποδυνάμωσης των διαδικασιών διαγενεακής μετάδοσης.

H «σολσταλγια» και η μνήμη

Πάνω από 20 χρόνια πριν, ο φιλόσοφος Glenn Albrecht επινόησε τον όρο «σολσταλγία» (solastalgia) για να περιγράψει την αγωνία και τη νοσταλγία που προκαλούν οι περιβαλλοντικές αναταραχές. Αν και σχετικά περιφερειακός όρος εκείνη την εποχή, σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως στα μέσα ενημέρωσης και στην έρευνα στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, που του έχουν αφιερώσει πολλά έργα.

Η σολάσταλγία είναι κόρη της νοσταλγίας, η οποία ετυμολογικά σημαίνει την αγάπη για την πατρίδα (νόστος σημαίνει «επιστροφή στην πατρίδα» και άλγος που σημαίνει«πόνος») που συνδέεται, για παράδειγμα, με την εξορία ή την αδυναμία επιστροφής στην πατρίδα.

Η διαφορά είναι ότι στη σολάσταλγία δεν υπάρχει εξορία: τα τοπία ή ο βιότοπός μας εξαφανίζονται από μόνα τους μπροστά στα μάτια μας, συχνά οριστικά και ανεπανόρθωτα, χωρίς καν να χρειαστεί να μετακινηθούμε.

Αυτή η εξαφάνιση οδηγεί σε αυτό που οι ερευνητές ονομάζουν γενεακή περιβαλλοντική αμνησία: καθώς το περιβάλλον υποβαθμίζεται, κάθε γενιά θεωρεί την κατάσταση στην οποία μεγαλώνει ως το μη υποβαθμισμένο επίπεδο, με άλλα λόγια ως σημείο αναφοράς.

Το χιόνι, ένα μοναδικό υλικό, φαίνεται να γίνεται σταδιακά το φάντασμα της κλιματικής ιστορίας της γης.

Πηγή: in.gr