Πώς το χρώμα των ματιών μας αλλάζει κατά τη διάρκεια της ζωής μας

Οι πρώτες φωτογραφίες του νεογέννητου μωρού που εμφανίστηκαν στην οικογενειακή μας συνομιλία έδειχναν ένα γοητευτικό, εκπληκτικό πρόσωπο με μάτια παρόμοια στο σχήμα των καστανών ματιών του πατέρα του, αλλά πιο κοντά στο χρώμα των πράσινων ματιών της μητέρας του. 

Στα δεύτερα γενέθλια του οι φωτογραφίες έδειχναν ότι πλέον ήταν ένα παιδί με μάτια ίδιου χρώματος με του πατέρα του, με όλα τα ίχνη από τις πρώτες φωτογραφίες του να έχουν χαθεί. 

Μπορεί να θεωρούμε το χρώμα των ματιών μας ως ένα από τα καθοριστικά εξωτερικά χαρακτηριστικά μας, όπως συμβαίνει και με τη μύτη μας και με τα αυτιά μας. Το χρώμα των ματιών μπορεί ακόμα και να επηρεάσει το πόσο αξιόπιστο θεωρούμε κάποιον.

Παραδόξως, το χρώμα των ματιών μας δεν παραμένει πάντα σταθερό στη ζωή μας. Στην πραγματικότητα ένα ευρύ φάσμα εξωτερικών επιρροών μπορεί να το αλλάξει. Από έναν τραυματισμό έως το πώς επηρεάζεται από την ηλιακή ακτινοβολία. Και μερικές φορές η αλλαγή φαίνεται να συμβαίνει χωρίς να το καταλαβαίνουμε.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι αν το χρώμα των ματιών του μωρού αλλάζει ή όχι εξαρτάται από το ίδιο το χρώμα. 

Μια μελέτη με επικεφαλής την Cassie Ludwig, οφθαλμίατρο στο Byers Eye Institute στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, παρακολούθησε 148 μωρά που γεννήθηκαν στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο Lucile Packard στην Καλιφόρνια, καταγράφοντας το χρώμα της ίριδάς τους κατά τη γέννηση. Σχεδόν τα δύο τρίτα των μωρών γεννήθηκαν με καστανά μάτια και το ένα πέμπτο με μπλε.

Δύο χρόνια αργότερα, η Ludwig και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι από τα 40 μωρά με μπλε μάτια στη μελέτη, τα 11 είχαν καστανά μάτια στην ηλικία των δύο ετών, τα τρία είχαν καφέ και δύο πράσινα. 

Από τα 77 νεογέννητα με καστανά μάτια, σχεδόν όλα (73) είχαν ακόμα καστανά μάτια στην ηλικία δύο ετών. 

Φαίνεται, λοιπόν, ότι τα μπλε μάτια είναι πολύ πιο πιθανό να αλλάξουν από τα καστανά μάτια στα πρώτα στάδια της ζωής μας. Μα γιατί;

Σε μια άλλη μελέτη στις ΗΠΑ, η οποία παρακολούθησε περισσότερα από 1.300 δίδυμα από τη βρεφική ηλικία έως την ενηλικίωση, το χρώμα των ματιών συνήθως σταμάτησε να αλλάζει μέχρι την ηλικία των έξι ετών, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις (10-20% αυτών που μελετήθηκαν), συνέχισε να αλλάζει κατά τη διάρκεια της εφηβείας και στην ενηλικίωση. 

Μεταξύ των μη πανομοιότυπων διδύμων, το χρώμα των ματιών ήταν πιο πιθανό να αποκλίνει στη μετέπειτα ζωή από ό,τι μεταξύ των ομοίων διδύμων.

Αυτό υποδηλώνει ένα γενετικό στοιχείο στην τάση αλλαγής του χρώματος των ματιών, σημειώνει ο David Mackey, καθηγητής οφθαλμολογίας στο Lions Eye Institute στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας.

«Άκουσα τους γονείς και τους φίλους τους να λένε: «Ω, ναι, το μωρό γεννήθηκε με μπλε μάτια, αλλά αυτό θα αλλάξει τα επόμενα χρόνια».

Μπορεί οι έρευνες να εστιάζουν στις ΗΠΑ, αλλά φαίνεται ότι το να αλλάζει το χρώμα των ματιών συμβαίνει και σε πληθυσμούς της Βόρειας Ευρώπης, των νησιών του Ειρηνικού, αλλά και σε περιοχές με μεικτές φυλές.

Γίνονται παραλληλισμοί και με τις αλλαγές που παρατηρούνται στο χρώμα των μαλλιών.

«Θα δείτε φωτογραφίες μερικών παιδιών που είναι ξανθά ως μωρά, αλλά έχουν αρκετά σκούρα καστανά μαλλιά όταν μεγαλώσουν» λέει ο Mackey.

«Η χρωστική ουσία στα μαλλιά σας μπορεί να αυξηθεί σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, και αυτό πιθανώς οφείλεται στο ότι τα κύτταρα που παράγουν χρωστική ουσία αυξάνουν τον αριθμό τους και “μεταναστεύουν” στην περιοχή».

Ο τρόπος με τον οποίο διανέμεται η μελανίνη δίνει τα διαφορετικά χρώματα των ματιών. 

«Έχετε μπλε μάτια, κάποιοι μιλούν επίσης για γκρι, αλλά στην πραγματικότητα είναι μια παραλλαγή του μπλε. Μετά έχετε τους συνδυασμούς φουντουκί και πράσινου και μετά έχετε το καφέ, και αυτό μπορεί να να είναι ελαφρώς καφέ ή εντελώς καφέ. Όλα αυτά σχετίζονται με την ποσότητα μελανίνης που υπάρχει εκεί».

Στις ίριδες με λίγη μελανίνη, το μπλε χρώμα προέρχεται από τον τρόπο με τον οποίο οι ίνες κολλαγόνου στο πίσω μέρος της ίριδας διασκορπίζουν το φως, με τον ίδιο τρόπο που ο ουρανός φαίνεται μπλε λόγω του τρόπου διάχυσης του φωτός στην ατμόσφαιρα.

Ως προς το γιατί τα μάτια ορισμένων παιδιών παράγουν περισσότερη μελανίνη με την πάροδο του χρόνου, αυτό παραμένει μυστήριο, λέει ο Mackey.

«Στην πραγματικότητα δεν ξέρουμε τι επηρεάζει αυτές τις χρωματικές αλλαγές», λέει ο Mackey, αλλά θα μπορούσε να υπάρχει ένας περιβαλλοντικός παράγοντας στην εξίσωση.

 «Μπορείς σχεδόν να πεις ότι για όλα υπάρχει μια αλληλεπίδραση γενετικής και περιβάλλοντος, ακόμα και για πράγματα που θεωρούμε ως εντελώς γενετικά ή ως εντελώς περιβαλλοντικά», λέει ο Mackey. «Αλλά ποιοι περιβαλλοντικοί παράγοντες θα μπορούσαν να το επηρεάσουν; Δεν έχουμε πραγματικά αυτά τα δεδομένα για τον γενικό πληθυσμό».

Ενώ πολλές από τις αλλαγές στο χρώμα των ματιών είναι αβλαβείς, μπορεί επίσης να συνδέονται με κάτι πιο σοβαρό – όπως τραυματισμό, μόλυνση ή βλάβη από τον ήλιο.

Μια από τις πιο γνωστές αλλαγές στα μάτια από τραυματισμό ήταν το αριστερό μάτι του David Bowie. Η εντυπωσιακή διαφορά μεταξύ του σκούρου αριστερού ματιού του και του απαλού μπλε δεξιού ματιού του ήταν το αποτέλεσμα μιας γροθιάς στο κεφάλι που η αριστερή του κόρη διαστέλλεται μόνιμα, μια κατάσταση γνωστή ως ανισοκορία. Ωστόσο, η γροθιά δεν άλλαξε το μπλε χρώμα των ίριδων του Bowie, ήταν η μεγεθυμένη κόρη που έκανε το αριστερό του μάτι να φαίνεται πιο σκούρο.

Είναι, ωστόσο, πιθανό ο τραυματισμός να αλλάξει το χρώμα της ίριδας, λέει ο Mackey. «Αυτό μπορεί να συμβεί – εάν πέσει πολύ αίμα μέσα στο μάτι που μπορεί να “λερώσει” μέρη του ματιού. Ή μπορεί απλώς να ανακατευτεί όλη η χρωστική ουσία παντού και να κατακαθίσει».

Μπορεί να επηρεάσει και μια λοίμωξη.

Διάσημη περίπτωση αληθινής ετεροχρωμίας, όπου το χρώμα των ίριδων διαφέρει, είναι η ηθοποιός Mila Kunis, της οποίας το δεξί μάτι είναι καφέ και το αριστερό πράσινο. Η ετεροχρωμία της Kunis προέκυψε από μόλυνση της ίριδας, η οποία κατέστρεψε μέρος της χρωστικής στο αριστερό της μάτι.

«Ορισμένες μολυσματικές ασθένειες μπορεί να προκαλέσουν την εξαφάνιση της χρωστικής ουσίας», λέει ο Mackey. Το ένα είναι η ετεροχρωμική κυκλίτιδα του Fuch, η οποία προκαλείται από μια ιογενή λοίμωξη – συχνά ερυθρά, γνωστή και ως γερμανική ιλαρά. «Στον ιό αρέσει να ζει στο μάτι και αυτό μπορεί να ξεσπάσει αργότερα στη ζωή και να σας κάνει να χάσετε τη μελάγχρωση εκεί».

Άλλοι ιοί, επίσης, μπορούν να ευδοκιμήσουν στο εσωτερικό του ματιού και μερικές φορές να επηρεάσουν τη μελάγχρωση. Σε μια εξαιρετικά σπάνια περίπτωση, ένας επιζών από τον Έμπολα αντιμετώπισε μια αλλαγή στο χρώμα των ματιών από μπλε σε πράσινο όταν ο ιός βρέθηκε να επιμένει στο υγρό των ματιών του αφού είχε εξαφανιστεί από αλλού στο σώμα του.

Μερικές φορές μια αλλαγή στο χρώμα των ματιών δεν επηρεάζει ολόκληρη την ίριδα, αλλά μικρές κηλίδες. Η εμφάνιση ωχρών κηλίδων γνωστών ως κηλίδες Brushfield μπορεί να εμφανιστεί στις ίριδες των ατόμων με σύνδρομο Down, ενώ οι καφέ κηλίδες που ονομάζονται οζίδια Lisch είναι ένα κοινό σημάδι της γενετικής πάθησης νευροϊνωμάτωση τύπου 1.

Και ακριβώς όπως στο δέρμα, οι φακίδες και οι κρεατοελιές μπορούν να εμφανιστούν στην ίριδα και αλλού στο μάτι.

«Μπορεί να έχετε μια φακίδα που δεν κάνει τίποτα», λέει ο Mackey. «Αλλά για μερικούς ανθρώπους αυτά μπορεί να εξελιχθούν σε όγκους και μπορεί να είναι ένα σοβαρό πρόβλημα».

Πράγματι, αν και οι περισσότερες αλλαγές στο χρώμα των ματιών είναι μια καλοήθης πηγή γοητείας για όσους το παρακολουθούν, ο Mackey προειδοποιεί ότι αξίζει πάντα να είμαστε προσεκτικοί ώστε να μην κρύβεται τελικά κάποια μη ευπρόσδεκτη αλλαγή.