Clayton Weimers: «Δεν υπάρχει ελεύθερη κοινωνία χωρίς ελεύθερη δημοσιογραφία»

Συνηθίζουμε να σχολιάζουμε τη δουλειά του, εδώ στην Ελλάδα, τουλάχιστον μία φορά το χρόνο: όταν ανακοινώνουν τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου, στον οποίο η Ελλάδα βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε χαμηλές θέσεις. Όμως, οι δράσεις του δεν περιορίζονται μόνο σε αυτό, αλλά εκτείνονται σε δημόσιες παρεμβάσεις, εργαλεία υποστήριξης των δημοσιογράφων και παραγωγή περιεχομένου.

Ο λόγος για τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα (Reporters sans Frontières – RSF), το διεθνή μη κερδοσκοπικό οργανισμό που ξεκίνησε στο Μονπελιέ το 1985 από τέσσερις δημοσιογράφους, με σκοπό την προάσπιση της ακηδημόνευτης,, διαφανούς δημοσιογραφικής έρευνας και την πρόσβαση όλων των ανθρώπων στην έγκυρη πληροφόρηση.

Σήμερα, ο οργανισμός συνεργάζεται με 134 ανταποκριτές σε ολόκληρο τον πλανήτη και διαθέτει γραφεία σε οκτώ μεγάλες μητροπόλεις. Τα κεντρικά βρίσκονται στο Παρίσι, όμως παρουσία υπάρχει και στο Λονδίνο, τις Βρυξέλλες, την Τύνιδα, την Ουάσινγκτον, το Ρίο ντε Τζανέιρο, το Ντακάρ και την Ταϊπέι.

O Clayton Weimers, εκτελεστικός διευθυντής στο γραφείο των ΗΠΑ, επισκέπτεται σήμερα την Αθήνα, όπου λαμβάνει χώρα μία άλλη σημαντική πρωτοβουλία: το Διεθνές Forum για τη Δημοσιογραφία του IMEdD (incubator for Media Education and Development), ενός άλλου μη κερδοσκοπικού οργανισμού που υποστηρίζει δημοσιογράφους, φοιτητές και επαγγελματίες των ΜΜΕ, με παροχή εργαλείων και πόρων που ενισχύουν τη διαφάνεια και την αξιοπιστία στο έργο τους.

Στο πλαίσιο του forum, ο κ. Weimers θα εξηγήσει σε επαγγελματίες των ΜΜΕ «Πώς να (μην) εντάξουν την Τεχνητή Νοημοσύνη στα newsroom». Στο πλαίσιο της επίσκεψής του, κάναμε μία συζήτηση μαζί του για τη λογοκρισία των ΜΜΕ στις σύγχρονες ΗΠΑ και παγκοσμίως, τη δολοφονία δημοσιογράφων στη Γάζα και την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης μέσα και έξω από τις αίθουσες σύνταξης.

Η συζήτηση έχει μεγάλο ενδιαφέρον —και όχι μόνο για δημοσιογράφους!

Το 2022, διοριστήκατε Εκτελεστικός Διευθυντής του γραφείου των RSF στις ΗΠΑ στην Ουάσιγκτον. Τρία χρόνια αργότερα, ποια θα λέγατε ότι είναι τα πιο σημαντικά ορόσημα στη μέχρι τώρα πορεία σας;

Οι RSF έχουν μία προϊστορία 40 ετών στην υπεράσπιση της ελευθερίας του Τύπου, αλλά η επιρροή και η φήμη τους παρέμεναν σχετικά περιορισμένες στις ΗΠΑ. Είμαι περήφανος που τα τελευταία χρόνια έχουμε αυξήσει σημαντικά το προφίλ και τη δραστηριότητά μας εκεί, αν και με θλίβει το γεγονός ότι ένας σημαντικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι το ότι η ελευθερία του Τύπου στη χώρα βάλλεται πολύ έντονα τα τελευταία χρόνια.

Έχετε εργαστεί στο παρελθόν στον τομέα της πολιτικής επικοινωνίας. Υπήρξε κάτι που μάθατε για τη δημοσιογραφία από αυτή σας την εμπειρία;

Δεν είμαι δημοσιογράφος (ίσως υπήρξα για λίγο στο Λύκειο, στην εφημερίδα του σχολείου μου!) και δεν προσποιούμαι ότι είμαι. Βρίσκομαι σε αυτόν το χώρο ακριβώς ως ειδικός στην πολιτική επικοινωνία, με εμπειρία στις πολιτικές εκστρατείες. Θεωρώ ότι οι δημοσιογράφοι πρέπει να επιδιώξετε το χτίσιμο ενός κοινού πιο μεγάλου, πιο ποικιλόμορφου, ώστε ο κλάδος να είναι πιο ανεξάρτητος οικονομικά και έτσι να αντέχει περισσότερο στις όποιες πιέσεις. Αυτό είναι κάτι που έμαθα καλά από την προϋπηρεσία μου στις πολιτικές καμπάνιες.

Θα μπορούσατε να εξηγήσετε εν συντομία γιατί κάποιος —είτε δημοσιογράφος είτε απλώς πολίτης— θα πρέπει να στραφεί στις πρωτοβουλίες, τις εκθέσεις και τις δράσεις των RSF;

Δεν υπάρχει ελευθερία στην κοινωνία χωρίς ελευθερία στον Τύπου. Όσοι πιστεύουμε σε μία ανοιχτή, δημοκρατική κοινωνία, θα πρέπει να επενδύσουμε στην προστασία της ελευθερίας του Τύπου. Οι RSF, οι πόροι τους και η τεχνογνωσία τους είναι διαθέσιμοι για οποιονδήποτε θέλει να συνεισφέρει στην υπεράσπιση της ελευθερίας του Τύπου.

Τι δηλώνετε για τις πρόσφατες απειλές του Ντόναλντ Τραμπ να μηνύσει τους The New York Times για 15 δισ. δολάρια, με αφορμή ένα δυσφημιστικό, όπως υποστηρίζει, άρθρο εναντίον του; Θα μπορούσε αυτή να θεωρηθεί μια από τις μεγαλύτερες υποθέσεις SLAPP όλων των εποχών;

Η μήνυση είναι εντελώς αβάσιμη, αλλά αντανακλά τη δυσανεξία του Προέδρου Τραμπ σε οποιαδήποτε δημοσιογραφική δουλειά δεν τον λιβανίζει. Δυστυχώς, η πίεση που άσκησε σε εταιρείες όπως η Disney και η Paramount φαίνεται πως… έπιασε τόπο, παρόλο που και σε αυτές τις υποθέσεις τα επιχειρήματά του ήταν έωλα. Και έτσι, τώρα νομίζει ότι έχει το ελεύθερο να κάνει και άλλες αντίστοιχες αγωγές. 

Οι The New York Times έχουν δηλώσει, πάντως, ότι θα υπερασπιστούν σθεναρά τη δουλειά τους και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι στο τέλος θα δικαιωθούν. Είναι πολύ σημαντικό τα διευθυντικά στελέχη των ΜΜΕ να σταθούν στο πλάι των συντακτών και να υποστηρίξουν τη δουλειά τους και την ελευθερία του Τύπου.

Πρόσφατα, ο πρόεδρος Τραμπ προέβη επίσης σε παρόμοιες νομικές ενέργειες κατά του ABC και του NBC, οι οποίες συμφώνησαν σε οικονομικό διακανονισμό προκειμένου να αποσυρθούν οι αγωγές. Πώς βλέπετε αυτού του είδους την παραχώρηση προς τον πρόεδρο, ιδίως δεδομένων άλλων ανησυχητικών ενδείξεων για την ελευθερία του Τύπου – όπως ο αποκλεισμός του Associated Press από τις ενημερώσεις του Λευκού Οίκου και η μείωση της βίζα εργασίας για δημοσιογράφους σε μόλις 240 ημέρες;

Οι αλλαγές στη χρονική διάρκεια της βίζας είναι εξαιρετικά ανησυχητικές. Σταδιακά, δημιουργείται ένα σύστημα όπου οι δημοσιογράφοι είναι πιθανό να απελαθούν, είτε λόγω γραφειοκρατικών καθυστερήσεων είτε λόγω πολιτικών πιέσεων. Τέτοιες πρακτικές τις είχαμε συνηθίσει σε χώρες όπως η Κίνα. Είναι πολύ ανησυχητικό που ίσως έρθουν και στις ΗΠΑ. Οι RSF καταβάλλουμε κάθε προσπάθεια για να ανατρέψουμε αυτήν την κατάσταση.

Σύμφωνα με στοιχεία των RSF και άλλων πηγών, η Γάζα είναι σήμερα η πιο επικίνδυνη εμπόλεμη ζώνη για τους δημοσιογράφους. Εκατοντάδες δημοσιογράφοι έχουν χάσει τη ζωή τους, ενώ πολλοί άλλοι έχουν σπιλωθεί επαγγελματικά, ιδίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πώς πιστεύετε ότι όλο αυτό θα επηρεάσει την εικόνα του Ισραήλ;

Το Ισραήλ στοχοποιεί σκόπιμα δημοσιογράφους στη Γάζα, παραβιάζοντας κατάφωρα το διεθνές δίκαιο. Επιβάλλει, επίσης, πλήρη αποκλεισμό των ΜΜΕ, εμποδίζοντας τους δημοσιογράφους είτε από το να μπουν στη Λωρίδα της Γάζας, είτε από το να διαφύγουν όταν απειλείται η ζωή τους.

Αργά αλλά σταθερά, η διεθνής κοινότητα αρχίζει να αφυπνίζεται για την κρίση αυτή, αλλά πρέπει να κάνει περισσότερα. Αυτή την εβδομάδα, παρακολούθησα μια παράλληλη συνεδρίαση στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ για αυτό ακριβώς το θέμα, με δώδεκα υπουργούς να παρευρίσκονται, πολλοί από τους οποίους μίλησαν έντονα για την ανάγκη ο ΟΗΕ να επιβάλει συνέπειες. Ωραία τα λόγια, αλλά ήρθε η ώρα να δούμε και πράξεις.

Στην Ελλάδα, οι RSF έρχονται στο προσκήνιο κάθε χρόνο λόγω του Παγκόσμιου Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου. Φέτος, η Ελλάδα κατέλαβε την 88η θέση παγκοσμίως —τελευταία στην Ευρώπη— λόγω της συγκέντρωσης των μέσων ενημέρωσης στα χέρια λίγων ιδιοκτητών, της αυξημένης πολιτικής επιρροής και της πολύ χαμηλής εμπιστοσύνης του κοινού στη δημοσιογραφία. Πιστεύετε ότι η κακή κατάταξη της Ελλάδας βλάπτει τη διεθνή εικόνα της ως ευρωπαϊκής δημοκρατίας;

Δεν έχω καλή εποπτεία της κατάστασης που επικρατεί στα ελληνικά ΜΜΕ, οπότε θα προτιμούσα να μην απαντήσω.

Ποιος είναι ο ρόλος που μπορούν να διαδραματίσουν οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι, καθώς και η κοινωνία των πολιτών, στη βελτίωση της εμπιστοσύνης του κοινού στα ΜΜΕ;

Πολλοί άνθρωποι απομακρύνονται από την επαγγελματική δημοσιογραφία γιατί λένε πως δεν την εμπιστεύονται, και την ίδια στιγμή δείχνουν τυφλή εμπιστοσύνη σε κάθε λογής influencers και δημιουργούς περιεχομένου στα social media. Κάποιοι είναι πράγματι έγκυροι, κάποιοι όχι. Οι δημοσιογράφοι μπορούν να μάθουν πολλά από το πώς οι δημιουργοί ψηφιακού περιεχομένου επενδύουν στην αυθεντικότητά τους, για να χτίσουν εμπιστοσύνη με το κοινό. Καλό είναι να γίνουν και οι ίδιοι πιο αυθεντικοί, χωρίς όμως να θυσιάζουν τη δημοσιογραφική δεοντολογία.

Έρευνες δείχνουν ότι στην Ελλάδα, ένα μεγάλο μέρος του κοινού λαμβάνει πλέον τις ειδήσεις του (σχεδόν) αποκλειστικά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, και λαμβάνοντας υπόψη όσα συζητήσαμε προηγουμένως, τι κίνητρο απομένει τελικά σε έναν νέο για να μπει στη δημοσιογραφία;

Δεν ανησυχώ πολύ για το αν οι νέοι θα ασχοληθούν με τη δημοσιογραφία, διότι όσοι το κάνουν κάτι αισθάνονται μέσα τους. Από τη δημοσιογραφία δύσκολα πλουτίζει κανείς. Το πάθος είναι αυτό που παρακινεί τους περισσότερους. Η δημοσιογραφία θα συνεχίσει σίγουρα να εξελίσσεται ως προς τη μορφή της, αλλά πρέπει να βεβαιωθούμε ότι θα συνεχίσει να έχει ηθική ακεραιότητα, που της δίνει και τη μεγαλύτερη αξία.

Πολλοί φοβούνται ότι η είσοδος της τεχνητής νοημοσύνης στις αίθουσες σύνταξης θα θέσει σε κίνδυνο τις θέσεις εργασίας χιλιάδων εργαζομένων στα ΜΜΕ. Συμμερίζεστε αυτήν την ανησυχία; Έχετε συναντήσει εργαλεία και εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τη δημοσιογραφική εργασία, αντί να την αντικαταστήσουν;

Σαφώς! Για αυτό ακριβώς πρόκειται να μιλήσω στο Forum του iMedD σήμερα. Η τεχνητή νοημοσύνη έχει τεράστιες δυνατότητες και μπορεί να ενισχύσει τη δημοσιογραφία. Μπορούμε να δημιουργήσουμε εργαλεία που θα δώσουν τη δυνατότητα τόσο στους δημοσιογράφους όσο και στο κοινό τους να κατανοήσουν ακόμη καλύτερα τις ειδήσεις. 

Πιστεύω ότι τα ΜΜΕ δεν θα μπορέσουν να απαλείψουν τον ανθρώπινο παράγοντα έτσι απλά. Από μόνη της, η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να συλλέξει και να παραγάγει πληροφορίες ούτε να κάνει πρωτότυπους συλλογισμούς αξιόπιστα. Όμως, στα χέρια ενός εκπαιδευμένου δημοσιογράφου, τα εργαλεία της μπορούν να αξιοποιηθούν, για παράδειγμα, για αναζήτηση πληροφορίες σε τεράστιες βάσεις δεδομένων. Βασικά, εδώ και κάποιο διάστημα, οι RSF δημιουργούμε και ένα δικό μας εργαλείο, που βρίσκεται ακόμη σε beta έκδοση, ειδικά σχεδιασμένο για δημοσιογράφους. 

Αλλά ας θυμόμαστε το εξής: Κάθε φορά που χρησιμοποιούμε την τεχνητή νοημοσύνη για να αντικαταστήσουμε το έργο των ίδιων των δημοσιογράφων, διευκολύνουμε την παραπληροφόρηση και άρα τη δυσπιστία του κοινού απέναντι στον κλάδο.

Όπως ήδη είπατε, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη δημοσιογραφία θα είναι το θέμα του πάνελ σας στο iMEdD International Journalism Forum 2025 σήμερα. Σας ευχαριστώ.

Αυτό που κυρίως θα ήθελα να κρατήσουν οι δημοσιογράφοι που θα παρακολουθήσουν το πάνελ είναι, πρώτον, η ανάγκη να πιστεύουμε πάντα στον ανθρώπινο παράγοντα, και δεύτερον, να επενδύουμε πάντα στη διαφάνεια. Τα ΜΜΕ δεν πρέπει να φοβηθούν την υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι οι εφαρμογές της είναι ακόμα σε βαθιά πειραματικό στάδιο. Σίγουρα θα γίνουν λάθη. Ας φροντίζουμε, τουλάχιστον, να μαθαίνουμε από αυτά.