Πρωτοχρονιά: Τα έθιμα για τον ερχομό του νέου χρόνου στην Ελλάδα

Τα έθιμα της Κρήτης

Το έθιμο του κουβαλήματος του νερού και της πέτρας από τον νοικοκύρη του σπιτιού, και ο ζυμωμένος από τις νοικοκυρές σταυρός αποτελούσαν για τους Κρητικούς και κυρίως για τους κατοίκους των χωριών μερικά από τα χαρακτηριστικότερα έθιμα της Πρωτοχρονιάς.

Παραδοσιακά και στην Κρήτη τα « σημάδια» της πρώτης ημέρας του χρόνου ήταν και ο «οδηγός» για τη νέα χρονιά .

Σύμφωνα με την παράδοση σε πολλές περιοχές του νησιού πίστευαν πως την Πρωτοχρονιά το πρώτο πράγμα που πρέπει να δεις είναι βουνό κι ένα υγιή γείτονά σου, έτσι ώστε κι εσύ να ζήσεις με υγεία και πολλά χρόνια, τόσα όσο και τα βουνά. Αν δεις θάλασσα τότε θα είσαι συνέχεια ταραγμένος όπως κι η θάλασσα.

Το νερό και η πέτρα.

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς ο άντρας του σπιτιού πήγαινε να φέρει νερό σε ένα σταμνί και μια πέτρα. Με το νερό ράντιζε το εξωτερικό και εσωτερικό του σπιτιού λέγοντας: «Όπως τρέχει τούτο το νερό έτσι να τρέχουν και τα καλά στο σπίτι μου». Την πέτρα την έβαζε κάτω από το κρεβάτι λέγοντας: «Όπως είναι γερή τούτη η πέτρα έτσι να είναι γερό και το σπίτι μου». Η πέτρα έμενε κάτω από το κρεβάτι ως τα Φώτα.

Το ποδαρικό

Το πρωί της Πρωτοχρονιάς η οικογένεια πήγαινε στην εκκλησία. Μαζί είχαν και μια εικόνα του σπιτιού, η οποία αφού λειτουργηθεί θα κάνει το ποδαρικό στο σπίτι. Το έθιμο του ποδαρικού έχει μεγάλη σημασία στην Κρήτη, ακόμα και τις ημέρες μας. Ποδαρικό σημαίνει: Ο πρώτος άνθρωπος που θα πατήσει με το πόδι του (ποδαρικό) στο σπίτι μετά την είσοδο του νέου χρόνου. Αυτός ο άνθρωπος πρέπει να είναι τυχερός για να φέρει τύχη στο σπίτι.

Ο σταυρός από ζύμη

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς πολλές νοικοκυρές έφτιαχναν από τη ζύμη των κουλουριών ένα σταυρό που τον κολλούσαν στις πόρτες. Σε άλλα χωριά έβαζαν στα σπίτια ένα φυτό από βολβό και σε άλλα ένα κλωνάρι χαρουπιάς γιατί η χαρουπιά είναι ένα δένδρο που δίνει πολλούς καρπούς, πάντα πράσινο το ίδιο και ο βολβός και συμβολίζουν την αφθονία. Άλλες νοικοκυρές λιβάνιζαν το σπίτι γιατί πίστευαν πως οι καλικάντζαροι στήνουν χορό και μαγαρίζουν τα φαγητά όταν τα βρίσκουν ξεσκέπαστα. Σε πολλά νοικοκυριά την παραμονή της Πρωτοχρονιάς που είναι ταυτόχρονα και η παραμονή της γιορτής του Αγίου Βασιλείου άφηναν στο τραπέζι ένα ποτήρι κρασί με φαγητό ή ένα γλυκό με κάποιο ποτό και νερό για να έρθει ο Άγιος να αφήσει τα δώρα του, να φάει και να πιει και να ξεκουραστεί.

Το σπάσιμο του ροδιού

Ένα παλιό έθιμο που διατηρείται και σήμερα είναι το σπάσιμο του ροδιού αλλά και της ασκελετούρας ( άγριο φυτό που μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι ).

Οι ανύπαντρες

Τα παλαιότερα χρόνια οι ανύπαντρες κοπελιές έριχναν φύλλα ελιάς στο τζάκι. Όπως πίστευαν, αν το φύλλο γυρίσει ανάποδα θα παντρευτούν αυτόν που θέλουν. Άλλες πάλι έπαιρναν τρία κουκιά, το ένα είναι ψημένο, το άλλο ολόκληρο και το άλλο ξεφλουδισμένο. Με κλειστά μάτια πιάνουν ένα κουκί. Αν πιάσουν το ζεματισμένο σημαίνει ότι θα πάρουν χήρο και το ξεφλουδισμένο φτωχό, αν πάλι πιάσουν το ατόφιο, το ολόκληρο σημαίνει ότι θα παντρευτούν νέο άνδρα και πλούσιο.

« Ο γεωργός Άγιος»

Η Πρωτοχρονιά είναι και η μέρα που γιορτάζει ο Άγιος Βασίλειος. Η παράδοση της Κρήτης θέλει τον Άι Βασίλη γεωργό. Έτσι όποιος είναι γεωργός και θέλει να έχει την ευλογία του Αγίου πρέπει να οργώσει ένα χωράφι του.

Πρωτοχρονιά – Λάρισα: Τα έθιμα για τον ερχομό του νέου χρόνου

Η παράδοση παραμένει στον χρόνο και τα έθιμα την περίοδο της Πρωτοχρονιάς στο νομό Λάρισας παίρνουν «σάρκα και οστά» κάθε χρόνο αυτήν την περίοδο.

Αν και τα περισσότερα από τα έθιμα έχουν χαθεί, υπάρχουν κάποια που αναβιώνουν ακόμη και σήμερα αναδεικνύοντας ότι η λαϊκή παράδοση είναι πολύ πλούσια.

«Οι Καμήλες και Ντιβιτζήδες», «Τα Μπαμπαλιούρια», είναι κάποια από αυτά τα έθιμα που παραμένουν στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας.

«Μπαμπαλιούρια»

Σε κάποιες περιοχές της Ελασσόνας, το έθιμο που αναβιώνει την περίοδο που οδεύουμε προς την αλλαγή του χρόνου είναι τα λεγόμενα «Μπαμπαλιούρια». Πρόκειται για ένα έθιμο που κουβαλάει μια μακρά ιστορία και σχετίζεται με τον «εξορκισμό» των κακών πνευμάτων.

Κατά τη διάρκεια των δρώμενων, διάφοροι μεταμφιεσμένοι φορούν πάνω τους κρεμασμένα κουδούνια, οι ήχοι των οποίων δίνουν το μήνυμα της έναρξης της νέας χρονιάς. Το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς σε πολλά σπίτια κόβεται και η παραδοσιακή πίτα με το χρυσό φλουρί, ενώ σύμφωνα με την παράδοση, όποιος το βρει θα είναι και ο τυχερός της νέας χρονιάς.

Τα «Μπαμπαλιούρια» παλαιότερα ξεκινούσαν από την εκκλησία και γύριζαν σε όλα τα σπίτια των χωριών, έλεγαν κάλαντα και κατέληγαν στην πλατεία.

«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»

Σε κάποιες περιοχές του νομού, όπως είναι για παράδειγμα το Μεγάλο Μοναστήρι, ένα έθιμο που αναβιώνει είναι οι «Καμήλες και Ντιβιτζήδες».

Το έθιμο αυτό έχει τις ρίζες του στην παράδοση της Ανατολικής Ρωμυλίας και ο βασικός πυρήνας είναι μεταξύ άλλων η ανταλλαγή των ευχών για να έρθει η καλή χρονιά.

Κατά τη διάρκεια του εθίμου χορεύεται ένας εντυπωσιακός χορός που έχει την μορφή ζωναράδικου με τους άντρες να εκτελούν διάφορες φιγούρες.

Πρωτοχρονιά: Έθιμα στην Πελοπόννησο

Το σπάσιμο του ροδιού, το κέρασμα από την ψυχοκόρη, το φαγητό για τις Μοίρες και το ψήσιμο της κουλούρας είναι μερικά από τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς στην Πελοπόννησο, ενώ κάποια άλλα, όπως η υπαίθρια αγορά των μποναμάδων στην Πάτρα, δεν αναμένεται φέτος να τηρηθούν, λόγω των μέτρων προστασίας από τον κορονοϊό.

Στη Μεσσηνία

Στην Μεσσηνία, ένα από τα έθιμα είναι το σπάσιμο του ροδιού την Πρωτοχρονιά.

Όταν λοιπόν η οικογένεια επιστρέφει από την εκκλησία, ο νοικοκύρης μπαίνει πρώτος μέσα στο σπίτι, κρατώντας ένα ρόδι στο χέρι. Στην συνέχεια ρίχνει κάτω το ρόδι για να σπάσει κάνοντας ταυτόχρονα ευχές.

Επίσης, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, όταν τα μέλη της οικογένειας βγαίνουν από το σπίτι, πατούν πάνω σε μία μεγάλη πέτρα, την οποία έχει τοποθετήσει στο κατώφλι η νοικοκυρά από την παραμονή.

Στην Κορινθία

Στην Κορινθία, ένα από τα έθιμα της πρώτης ημέρας του νέου έτους, είναι αυτό της ψυχοκόρης.

Ειδικότερα, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, όταν η οικογένεια επιστρέφει από την εκκλησία, η έφηβη κόρη τούς περιμένει, κρατώντας στα χέρια της ένα μεγάλο πιάτο γεμάτο με γλυκά και τα προσφέρει. Το πιάτο περιέχει κυρίως μελομακάρονα, δίπλες, κουραμπιέδες, τηγανόψωμα, ξεροτήγανα, καθώς και γλυκά του κουταλιού. Παράλληλα προσφέρει στον άντρα τής οικογένειας ένα ποτήρι με λικέρ.

Στην Αρκαδία

Σε χωριά της Αρκαδίας, κάτοικοι τοποθετούν ανήμερα την Πρωτοχρονιά σε κρήνες, διάφορα φαγητά, που προορίζονται για τις Μοίρες.

Εάν λοιπόν την επόμενη ημέρα οι κάτοικοι δεν βρουν τα φαγητά, πιστεύουν ότι η νέα χρονιά θα είναι καλή, ενώ εάν παραμένουν στις κρήνες, τότε θεωρούν ότι θα συμβεί το αντίθετο.

Στη Λακωνία

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς κάτοικοι στην περιοχή Αλευρού συνήθιζαν να ψήνουν στο τζάκι μία μεγάλη κουλούρα, η οποία ήταν ζυμωμένη με νερό και αλεύρι, ενώ μετά το ψήσιμο της έβαζαν μέλι και καρύδια. Το πρωί της επόμενης ημέρας, μετά τη επιστροφή από την εκκλησία, κρεμούσαν την κουλούρα στο κέρατο του βοδιού τους και στη συνέχεια περίμεναν πότε αυτό θα την τινάξει από το κεφάλι του. Αν λοιπόν μετά το τίναγμα της κεφαλής η κουλούρα έπεφτε στο δάπεδο με την όψη προς τα επάνω, τότε πίστευαν ότι η σοδειά της νέας χρονιάς θα ήταν καλή. Το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς το εορταστικό τραπέζι περιελάμβανε το παραδοσιακό φαγητό σούπα με κότα, ενώ μετά το τέλος του γεύματος απολάμβαναν τις λαλαγγίδες.

Στην Αχαϊα

Ένα από τα παλαιότερα έθιμα στην Πάτρα, ήταν η υπαίθρια αγορά των μποναμάδων, η οποία ξεκινούσε να λειτουργεί λίγες ημέρες πριν από την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Σε αυτή την αγορά υπήρχαν κυρίως πολλά παιχνίδια και δώρα. Για πολλά χρόνια οι πάγκοι με τους μποναμάδες στήνονταν στην πλατεία Γεωργίου, ενώ στην συνέχεια μεταφέρθηκαν στον πεζόδρομο της Τριών Ναυάρχων.

Όμως φέτος, λόγω των μέτρων προστασίας από τον κορονοϊό δεν αναμένεται να στηθούν οι πάγκοι των μικροπωλητών με τα δώρα.

Πρωτοχρονιά στη Ρούμελη

Η υποδοχή του νέου χρόνου, για να είναι γλυκός, να φέρει τύχη και υγεία, να είναι ευλογημένος, βρίσκεται στο επίκεντρο των εθίμων της Πρωτοχρονιάς και στη Ρούμελη.

Στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι ξεχωριστή θέση έχουν το βασιλόψωμο και ο μπακλαβάς. Το βασιλόψωμο τρώγεται ανήμερα του Αγίου Βασιλείου από όπου πήρε και το όνομα του. Εκτός από αλεύρι οι νοικοκυρές βάζουν μέσα ρεβίθι αλεσμένο, βασιλικό και νερό και πάνω του δημιουργούν διάφορα σχήματα και παραστάσεις είτε αυτές αφορούν την παραγωγή είτε την υγεία είτε την οικογένεια. Μετά το ψήσιμό του είναι έτοιμο να κοπεί, την ώρα του φαγητού, το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς. Παράλληλα με το βασιλόψωμο οι νοικοκυρές κάνουν και της Βασιλοκουλούρες.

Είτε με καρύδια που είναι επικρατέστερο είτε με αμύγδαλα κάθε σπίτι στην Ρούμελη έχει τον μπακλαβά του. Υπάρχει μάλιστα ανταγωνισμός στις νοικοκυρές για το ύψος που θα έχει το γλυκό τους, το μέγεθος του ταψιού που θα χρησιμοποιήσουν ενώ τις προηγούμενες ημέρες το ξενύχτι είναι δεδομένο για να ανοίξουν τα χειροποίητα «φύλλα».

Το Πάντρεμα της φωτιάς: Μπορεί τα Χριστούγεννα να υπάρχει στη Ρούμελη το αρραβώνιασμα της φωτιά την Πρωτοχρονιά έχουμε την συνέχεια. Το πάντρεμα της φωτιάς που γίνεται τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς. Στο τζάκι την παραμονή μπαίνουν δύο μεγάλα ξύλα. Ο νοικοκύρης φροντίζει να είναι ακριβώς ίδια και να καίγονται το ίδιο. Σύμφωνα με την παράδοση τα δύο ξύλα συμβολίζουν την αλλαγή της ημέρας αλλά και την αλλαγή του χρόνου. Η παράδοση επιμένει ότι όποια ευχή και αν κάνει κάποιος εκείνη τη μέρα ακόμη και κατάρα, αυτή θα πιάσει τόπο.

Σπούρνι: Σε άλλες περιοχές της Φωκίδας και της Ευρυτανίας αυτό έχει αντικατασταθεί με το «σπούρνι». Ένα μικρό παιδί κάθεται σταυροπόδι μπροστά στο αναμμένο τζάκι, ρίχνει αλάτι πάνω στη φωτιά και κάνει διάφορες ευχές για την οικογένεια, για την υγεία, για τα σπαρτά που σύμφωνα με την παράδοση «πιάνουν τόπο». Αποζημίωση του μικρού παιδιού είναι το πρώτο και καλύτερο κομμάτι «μπακλαβά» που φτιάχνουν οι νοικοκυρές.

«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»: Πρόκειται για ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Ανατολικής Ρωμυλίας που έχει μεταφερθεί στο Νέο Μοναστήρι της Βόρειας Φθιώτιδας και το οποίο φέτος λόγω των περιορισμών από την πανδημία δεν θα πραγματοποιηθεί. Έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και παραπέμπει στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου, όπου οι πιστοί μεταμφιέζονταν και τιμούσαν τον θεό με σάτιρες και χορούς σε «ξέφρενους» ρυθμούς. Μετά την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας, διαμορφώθηκε ανάλογα για να μπορέσει να διατηρηθεί. Θα μπορούσε να είναι το έθιμο των Μωμόγερων από το χωριό Λιβερά της ορεινής Τραπεζούντας – μόνο που πρόκειται για ένα άλλο έθιμο της Πρωτοχρονιάς, και έρχεται από την ανατολική Ρωμυλία.

Το δρώμενο Καμήλες και Ντιβιτζήδες (καμηλιέρηδες) είναι ένα από τα πιο γνωστά πρωτοχρονιάτικα έθιμα της ανατολικής Ρωμυλίας. Εξίσου διαδεδομένο είναι στον Πόντο, τη Μικρά Ασία, τα Βαλκάνια, και σε χώρες όπως η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Σλοβενία.

Οι ντιβιτζήδες ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το καούκι που είναι καπέλο και μάσκα μαζί, είναι φτιαγμένο από «κιτσιά» (αρνίσιο μαλλί), στολισμένο με καθρεφτάκια (για τον ξορκισμό των πνευμάτων) και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση των δοντιών έχουν «αρμάθες» από ξερά φασόλια. Στη μέση και τα πόδια φορούν μικρά κουδουνάκια που δημιουργούν θόρυβο όταν χορεύουν ή τσακώνονται. Στα χέρια κρατούν το «τοπούζ’» (ξύλινο ρόπαλο) το οποίο χτυπούνε χάμω εκβιάζοντας, κατά κάποιον τρόπο, τη γονιμότητα της γης.

Η καμήλα είναι μια ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με «τσόλι» (υφαντό από τραγίσιο μαλλί), με έναν μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της, με κρεμασμένα πολλά μεγάλα μπρούτζινα κουδούνια (τούτσα).

Ο θόρυβος των κουδουνιών, καθώς η καμήλα κουνιέται, συντελεί στο ξύπνημα της φύσης από τη χειμωνιάτικη νάρκη.

Η καμήλα στερεώνεται με ζωνάρια δεμένα σταυρωτά πάνω στο ανθρώπινο σώμα και ζυγίζεται με τέχνη για να μη γέρνει και κουράζει τον «καμιλτζή». Οι ντιβιτζήδες, η καμήλα, ο γκαϊντατζής ή ο φιουρτζής (παίζει φλογέρα) συνοδεύουν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς τις σάρτες (χορωδίες) από σπίτι σε σπίτι.

Μετά την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία στην πλατεία του Ν. Μοναστηρίου οι ντιβιτζήδες, οι καμήλες και οι μουσικοί θα ανοίξουν το χορό στην πλατεία του χωριού. Λίγο αργότερα στον κύκλο θα πιαστούν κάτοικοι και επισκέπτες, χορεύοντας κυρίως ζωναράδικο και συγκαθιστό. Το γλέντι ολοκληρώνεται αργά το απόγευμα με τη μάχη των ντιβιτζήδων με τις καμήλες, αλλά τα οι χοροί συνεχίζονται όλη την ημέρα στις ταβέρνες του χωριού.

Το σπάσιμο του ροδιού: Στα χωριά της Νότιας Εύβοιας το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία και ο νοικοκύρης κρατάει στην τσέπη του ένα ρόδι, για να το λειτουργήσει. Γυρνώντας σπίτι, πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας – δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του – και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι, για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη, για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά».

Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν τις ρώγες, αν είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Ποδαρικό: Πολλοί άνθρωποι, ιδιαίτερα στη Φωκίδα, την Φθιώτιδα και την Ευρυτανία ακόμα και σήμερα, είναι πολύ προσεκτικοί για το ποιος θα κάνει ποδαρικό στο σπίτι τους. ‘Έτσι, από την παραμονή λένε σε κάποιο δικό τους άνθρωπο, που τον θεωρούν καλότυχο και γουρλή, να έρθει την Πρωτοχρονιά να τους κάνει ποδαρικό. Μόλις μπει στο σπίτι τον βάζουν να πατήσει ένα σίδερο για να είναι όλοι σιδερένιοι και γεροί μέσα στο σπίτι στη διάρκεια του καινούργιου χρόνου.

Η νοικοκυρά φιλεύει τον άνθρωπο που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου. Συνήθως του δίνει μήλα ή καρύδια και μια κουταλιά γλυκό κυδώνι ή ό,τι άλλο γλυκό έχει φτιάξει για τις γιορτές.

Ο νέος χρόνος πρέπει να μας βρει με κάποιο καινούργιο ρούχο, σύμβολο ευημερίας, ενώ μετά το κόψιμο της βασιλόπιτας και αφού μοιραστούν τα δώρα, ξεκινούν τα τυχερά παιχνίδια. Αυτός που θα κερδίσει θα είναι τυχερός για όλη τη νέα χρονιά.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ ΜΠΕ