Σας ασπάζομαι… Ελένη: Αναγνωστικές ιστορίες

Το «Σας ασπάζομαι… Ελένη»* είναι η δεκαπενθήμερη στήλη της Ελένης Χοντολίδου (κάθε Δευτέρα πρωί) στην Parallaxi, με την ιδιότητά της ως Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Σχολικής Παιδαγωγικής και Λογοτεχνικής Εκπαίδευσης με αφορμή πραγματικά περιστατικά ή αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τα θέματα θα αφορούν σε παιδιά από 2-82 (που είναι και η ηλικία ειδίκευσης της Ελένης) τους γονείς, τους θείους και τις θείες των παιδιών, καθώς και το ευρύτερο περιβάλλον τους. Πολύ προσεκτικά η στήλη θα συζητά και θέματα που αφορούν στο σχολείο. Ενίοτε η «Ελένη» μπορεί να απαντά και σε ερωτήσεις σας που επιδέχονται απάντησης. Όλα αυτά με σοβαρότητα, υπευθυνότητα, διακριτικότητα αλλά και χιούμορ. Μπορείτε να επικοινωνείτε με την Ελένη στο mail: [email protected].

*Ο τίτλος της στήλης είναι δάνειο από τον Γρηγόρη Ξενόπουλο στη στήλη του στη Διάπλαση των Παίδων. Η Parallaxi δεν είναι η Διάπλαση των Παίδων και δεν θα ήθελε να είναι και η Ελένη Χοντολίδου δεν είναι ο Γρηγόρης Ξενόπουλος, παρ’ ότι θα ήθελε πολύ να είναι.

Διαβάστε τα υπόλοιπα κείμενα της στήλης ΕΔΩ.

Έβδομο κείμενο: Αναγνωστικές ιστορίες¹

της Βενετίας Α.

«Επισκέπτομαι τη βιβλιοθήκη του Δήμου για τα αγόρια

που συχνάζουν εκεί. Μου χάρισε ένα βιβλίο ένα αγόρι

και το ερωτεύτηκα».

«Ένας τρόπος μόνο υπήρχε να τον κάνω να μ’ αγαπήσει,

να πέσω με τα μούτρα στο διάβασμα. Έτσι κι’ έγινε».

«Διαβάζω για τους άλλους, για να τους κάνω εντύπωση».

Τα τελευταία χρόνια έχουμε στρέψει την προσοχή μας στη σπουδαιότητα που παίζει για την ανάγνωση και τη γενικότερη αναγνωστική μας συμπεριφορά η «αναγνωστική ιστορία» μας. H αναγνωστική μας ιστορία δεν είναι απλώς και μόνον ο κατάλογος αυτών που έχουμε διαβάσει και, ενδεχομένως, ο χρόνος ανάγνωσής τους, είναι ένα σύνθετο πλέγμα εμπειριών που συνθέτουν την αναγνωστική μας μνήμη. Συμπεριλαμβάνει τoυς τόπους στους οποίους διαβάσαμε, τα όσα διαβάσαμε, κάτω από ποιες συνθήκες, με ποιoν, τα κίνητρά μας, τις αντιδράσεις μας στα πρώτα μας διαβάσματα, τον τρόπο ανταπόκρισης των άλλων κ.ο.κ. Η αναγνωστική μας ιστορία είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα στη διαμόρφωση της υποκειμενικότητάς μας ως αναγνωστών. Μέρος της μόρφωσής μας είναι η επίγνωση αυτής της ιστορίας.

Καθώς η έννοια του κειμένου έχει επαναπροσδιοριστεί συμπεριλαμβάνοντας οπτικά και «πολυτροπικά» κείμενα (λ.χ. θεατρικά, εικονιστικά), αλλά και comics και παραλογοτεχνία, μουσικά κείμενα και ταινίες, όλα αυτά μπορούν να συγκροτήσουν την ταυτότητα του αναγνώστη.

Οι αναγνωστικές ιστορίες είναι πολύ χρήσιμες, τόσο για τους αναγνώστες, όσο και για όσους ασχολούνται με το διάβασμα (βιβλιοθηκάριοι, εκπαιδευτικοί, συγγραφείς), προκειμένου να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται και κατασκευάζονται οι αναγνώστες.

Φύσει και θέσει, το πρόσωπο που διευκολύνει την ανάγνωση συνήθως είναι η μητέρα και/ή ο πατέρας. Τα παιδιά αρχίζουν το διάβασμα μέσω της σχέσης τους με ένα αγαπημένο πρόσωπο. Εκτός από τους γονείς μπορεί να είναι οι παππούδες, τα αδέλφια, άλλοι συγγενείς που χαρίζουν βιβλία στα παιδιά, τα συνοδεύουν σε θέατρα και άλλες εκδηλώσεις, συμφοιτήτριες, κάποιος έρωτας για ένα αγόρι ή έρωτας ακόμη και για τον ή την φιλόλογο της τάξης, φίλοι και συμμαθητές (κυρίαρχοι στο παιχνίδι της ανάγνωσης), κάποιος βιβλιοθηκονόμος, οι εκπαιδευτικοί, κάποιο άλλο πρόσωπο που παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή του παιδιού.

Ο ρόλος του σχολείου είναι αμφίσημος γιατί όσα προσπαθεί να κάνει στις πρώτες τάξεις ακυρώνονται, συνολικά ή εν μέρει, από τις πρακτικές που ακολουθούνται στη συνέχεια. Στο Λύκειο τραυματίζεται η αναγνωστική πορεία των περισσότερων νέων. Η βαθμίδα που κατά τεκμήριο προσφέρεται για την ανάγνωση απαιτητικών λογοτεχνικών κειμένων, τα αποκλείει εξ ορισμού. Αλλά και το Πανεπιστήμιο δεν φαίνεται να προωθεί και πολύ την ανάγνωση, γιατί ισχύει περίπου: «περνάω στο Πανεπιστήμιο και σταματάω το διάβασμα».

Πολύ ισχυρή στην αναγνωστική πορεία των νέων είναι η ύπαρξη σχολικής βιβλιοθήκης ή η βιβλιοθήκη της τάξης, η βιβλιοθήκη του χωριού, της γειτονιάς, της πόλης, η βιβλιοθήκη της οικογένειας (με τη στενή και ευρύτερη έννοια), η περιοδεύουσα βιβλιοθήκη, οι εκθέσεις βιβλίου, οι διάφορες εκδηλώσεις για συγγραφείς, οι θεατρικές εκδηλώσεις τοπικών συλλόγων. Είναι πολύ σημαντικό να σημειώσουμε πως η συνάντηση του παιδιού με κάποιον που αγαπά το διάβασμα είναι καθοριστική.

Κάποια βιβλία «σημαδεύουν» τους αναγνώστες. Με πολύ παραστατικό τρόπο κάποιοι αναφέρονται στις αναγνωστικές τους περιόδους, λ.χ. «η περίοδος Δέλτα», «η περίοδος Καζαντζάκη», «η φάση του Λουντέμη», «η φάση των μεταφυσικών κειμένων».

Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως οι πρακτικές και τα γεγονότα γραμματισμού, καθώς και το επίπεδο του γραμματισμού είναι κατ’ αρχήν κοινωνικά προσδιορισμένα και πως η αναγνωστική ιστορία του καθενός μας συγκροτείται με πολύπλοκους τρόπους που διατρέχουν καθέτως την οικογένεια (κυρίως μόρφωση, τόπος καταγωγής και διαμονής παρά οικονομική κατάσταση). Tο ελληνικό σχολείο (και το «δίκτυο ανάγνωσης» γενικότερα) οφείλει να μελετήσει τις πολύπλοκες αυτές διαδικασίες συγκρότησης της αναγνωστικής πορείας των παιδιών και των νέων και να ανασχεδιάσει με τόλμη τις προβληματικές πρακτικές ανάγνωσης που το ίδιο ακολουθεί.

¹Το κείμενο βασίζεται σε παλιότερη έρευνά μου: Ελένη Χοντολίδου (2003). «Αναγνωστικές ιστορίες φοιτητών και φοιτητριών: πορεία προς τoν κριτικό γραμματισμό», στο Μελέτες για την ελληνική γλώσσα, Πρακτικά της 23ης Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας Α.Π.Θ. 17-19 Μαΐου 2002, Α΄ τόμος. Θεσσαλονίκη:145-156.