Σκυριανές Απόκριες: Ένα Διονυσιακό καρναβάλι στη μέση του Αιγαίου

Λέξεις: Άννα Ποδάρα

Φωτογραφίες: Άννα Ποδάρα, Βασίλης Γιορανίδης

Το αμάξι μπαίνει στο φέρι μποτ, τακτοποιούμαστε και ανεβαίνουμε στο ηλιόλουστο κατάστρωμα να πάρουμε βαθιές εισπνοές αιγαιοπελαγίτικου αέρα. Σε μία ώρα και 45 λεπτά ο αέρας αρχίζει να μυρίζει θυμάρι και εμείς αντικρύζουμε τα πρώτα λευκά σπιτάκια, καρφιτσωμένα στις πλαγιές του ξερού ορεινού τοπίου. Μέχρι εδώ φαίνεται μια συνηθισμένη εμπειρία για όσους έχουν πάει διακοπές σε ελληνικό νησί. Μόνο που δεν είναι καλοκαίρι. Βρισκόμαστε στη καρδιά του χειμώνα. Και δεν πήραμε το καράβι για καλοκαιρινές διακοπές αλλά για να γιορτάσουμε τις Απόκριες. Στη Σκύρο!

Σε αυτή τη μερίδα γης στη μέση του πελάγους, οι Απόκριες παραμένουν ακόμη μια ανεπιτήδευτη, γνήσια μυστηριακή εμπειρία. Οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού είναι αυτοί που δίνουν τον ρυθμό στα αποκριάτικα δρώμενα, με ενθουσιασμό και ζωντάνια, χωρίς καμία σκηνοθεσία και επίσημη κεντρική οργάνωση. Μέχρι την Καθαρά Δευτέρα επισκέπτες και ντόπιοι συμμετέχουν σε ένα αυθόρμητο διονυσιακό γλέντι, που συνδυάζει αρχέγονα έθιμα από την εποχή του θεού Πάνα, σατυρικές θεατρικές παραστάσεις και νησιώτικα πανηγύρια, σε ένα αιγαιοπελαγίτικο φόντο.

Ο Γέρος και η Κορέλα

Τα αποκριάτικα δρώμενα διαδραματίζονται στη Χώρα της Σκύρου, που βρίσκεται προστατευμένη κάτω από ένα μεγάλο βράχο στην ανατολική ακτή του νησιού. Το λιμάνι βρίσκεται στην δυτική πλευρά του νησιού απέναντι από τη Κύμη και για να φτάσουμε ως τη Χώρα έπρεπε να κάνουμε μια σύντομη διαδρομή σε έναν ασφαλτοστρωμένο –αλλά φιδωτό-δρόμο. Ανάμεσα στα λευκά σπιτάκια που συγκεντρώνονται σε ομόκεντρους κύκλους κάτω από το Κάστρο ακούγονται ξέφρενοι ήχοι από τσομπάνικα κουδούνια. Είναι Παρασκευή και η γιορτή είχε ήδη αρχίσει…

Ενώ οι επισκέπτες τρώνε και πίνουνε στα ταβερνάκια γύρω από την Αγορά και οι Σκυριανοί έχουν ανοίξει τα σπίτια τους στήνοντας το δικό τους γλέντι, κάποιες αρχέτυπες διονυσιακές φιγούρες ξεχύνονται στα σοκάκια του νησιού. Οι άντρες της Σκύρου, συνήθως οι κτηνοτρόφοι, ντύνονται Γέροι και Κορέλες και βγαίνουν χορεύοντας στους δρόμους της αγοράς, υπό τους ήχους των κουδουνιών. Λένε ότι το έθιμο αυτό προέρχεται από την λατρεία του θεού Πάνα, του τραγοπόδαρου θεού, προστάτη των κτηνοτρόφων, που λατρευόταν στο νησί κατά την αρχαιότητα.

Ο Γέρος φοράει κτηνοτροφική μαύρη τριχωτή κάπα και το πρόσωπο του είναι καλυμμένο με δέρμα μικρού κατσικιού. Με την κουκούλα της κάπας σκεπάζει το κεφάλι του ενώ στη πλάτη του παραχώνει διάφορα υφάσματα για να φτιάξει μια ψεύτικη γέρικη καμπούρα. Από κάτω φοράει σκυριανή, άσπρη βράκα και τα χαρακτηριστικά δερμάτινα σκυριανά σανδάλια, που λέγονται τροχάδια (κλασικό αναμνηστικό που μπορεί να αγοράσει κάποιος, φεύγοντας από το νησί). Στη μέση του ο Γέρος έχει περίπου 50-80 βαριά κουδούνια, σε διάφορα μεγέθη που κάνουν εκκωφαντικό θόρυβο όταν κινείται. Πειράζει τους περαστικούς και προσπαθεί να τους τσακώσει με την μαγκούρα του ενώ η Κορέλα ανοίγει δρόμο ανάμεσα στο πλήθος και χορεύει γύρω του. Η Κορέλα είναι άντρας ή γυναίκα, ντυμένος/η με την παραδοσιακή σκυριανή γυναικεία φορεσιά.

Όταν μάλιστα συναντηθούν δυο Γέροι, χαλάει ο κόσμος από τα κουδουνίσματα τους, αφού κάνουν διαγωνισμό μέχρι τελικής πτώσεως! Την ομάδα ακολουθεί και ο Φράγκος, ντυμένος με φράγκικα ρούχα, που φοράει στη μέση του ένα κουδούνι. Την Παρασκευή και το Σάββατο, οι Γέροι και οι Κορέλες γυρνούν χορεύοντας στους δρόμους του χωριού και επισκέπτονται σπίτια φίλων και συγγενών για να κεραστούν.

Όταν, μετά από ώρες ολοκληρώσουν τη βόλτα τους, ανεβαίνουν στο Κάστρο του Νησιού. Εκεί, στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, με θέα το Αιγαίο και τις βορειοανατολικές ακτές του νησιού που χάνονται στον ορίζοντα, οι Γέροι χτυπούν τις καμπάνες. Μετά κάθονται να ξαποστάσουν και οι Κορέλες τους τραγουδούν παραδοσιακά Σκυριανά τραγούδια. Κάτω στη Χώρα, το γλέντι συνεχίζεται στα μαγαζιά του νησιού μέχρι το πρωί.

Το έθιμο της Τράτας

Την επόμενη μέρα, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς την σκυτάλη παίρνουν οι ψαράδες της Σκύρου. Στήνουν ένα καΐκι σε ρόδες και κάνουν παρέλαση, λέγοντας αυτοσχέδια σατυρικά στιχάκια. Οι Απόκριες τώρα αλλάζουν μορφή και πρωταγωνιστής είναι ο θεός Σάτυρος. Στα σοκάκια και τα σταυροδρόμια της αγοράς μικρές ομάδες από Σκυριανούς στήνουν αυθόρμητες λαϊκές παραστάσεις. Γίνονται ηθοποιοί για μια μέρα, ανεβαίνουν στις πρόχειρες αυτοσχέδιες σκηνές και με μια ντουντούκα απευθύνονται στο πλήθος και σατυρίζουν πρόσωπα και καταστάσεις από το νησί αλλά και την κοινωνική ζωή της Χώρας.

Οι ψαράδες μαζί με τους κτηνοτρόφους ήταν ανέκαθεν οι δυο βασικές συντεχνίες του νησιού και χάρη σε αυτούς, η Σκύρος είναι ένας επίγειος γαστρονομικός παράδεισος. Οι ψαράδες αλωνίζουν τις γύρω θάλασσες, φέρνοντας πίσω τους μεγάλους αστακούς για την αστακομακαρονάδα (το χιτ του νησιού) ενώ οι κτηνοτρόφοι εκτρέφουν τα –σχεδόν άγρια-κατσίκια του νησιού και φτιάχνουν επίσης τα φημισμένα τυριά της Σκύρου: την πικάντικη γραβιέρα και το κρεμώδες ξινοτύρι, που έχει το προνόμιο να τα δοκιμάσει μόνο όποιος έρχεται ως εδώ. Δεν εξάγονται εκτός νησιού, αφού παράγονται οικιακά και όχι σε τυροκομείο.

Νησιώτικο γλέντι

Την επόμενη μέρα η γιορτή αλλάζει και πάλι χαρακτήρα και αυτή τη φορά οι επισκέπτες καλούνται να συμμετέχουν σε ένα λαϊκό νησιώτικο πανηγύρι. Η γιορτή στη Σκύρο κορυφώνεται την ημέρα που ξεκινά η νηστεία της Σαρακοστής. Την Καθαρά Δευτέρα στήνεται στην κεντρική πλατεία το μεγαλύτερο πανηγύρι της χρονιάς. Είναι σαν να βρίσκεσαι στις Κυκλάδες τον Δεκαπενταύγουστο! Οι Σκυριανοί φορούν τις παραδοσιακές πλουμιστές στολές τους, που φυλούν με ευλάβεια στα σεντούκια όλη τη χρονιά. Η πλατεία γεμίζει χρώματα και λουσάτα υφάσματα και το γλέντι ξεκινά με τοπικά τραγούδια και νησιώτικους ήχους.

Η Σκύρος έχει μια πλούσια παράδοση σε αποκριάτικα τραγούδια, τα οποία είναι και βασικό στοιχείο της λαϊκής κληρονομιάς του νησιού. Αυτά που είναι της τάβλας, τα τραγουδούν οι Σκυριανοί γύρω από τα τραπέζια τους που ξεκινούν το μεσημέρι και κρατούν μέχρι την άλλη μέρα το πρωί. Αυτά που είναι χορευτικά, τα τραγουδούν χορεύοντας στην πλατεία του χωριού. Λέγονται μόνο μια φορά το χρόνο τις ημέρες των Αποκριών και μαθαίνονται στόμα με στόμα, γενιά με γενιά.

Επιστροφή

Το γλέντι κρατά συχνά μέχρι τα ξημερώματα. Την επόμενη μέρα, οι Σκυριανοί που ζουν μακριά από τον τόπο τους έχουν παράδοση να παίρνουν το πλοίο της επιστροφής φορώντας ακόμα τις παραδοσιακές στολές τους. Θα τους ακολουθήσουμε… κουβαλώντας ακόμα μαζί μας όμορφες εικόνες από μια ξεχωριστή Αποκριά και μια λίστα με λόγους που θα μας κάνουν να επιστρέψουμε το καλοκαίρι.

Οι ανέγγιχτες παραλίες της. Οι φιλόξενοι κάτοικοι με την τραγουδιστή ντοπιολαλιά. Το αγνό και πολύ οικονομικό φαγητό. Τα πολύχρωμα κεραμικά στα εργαστήρια λαϊκής τέχνης δίπλα στο κύμα. Οι καλόγουστες γκαλερί με παραδοσιακά έπιπλα «κεντημένα» από το χέρι του σκυριανού ξυλογλύπτη. Τα οικογενειακά ταβερνάκια χωμένα στο πευκόδασος της βόρειας πλευράς του νησιού. Τα χαριτωμένα σκυριανά αλογάκια που μπορεί να δει κανείς μόνο εδώ σε όλο τον κόσμο -σε επισκέψιμες φάρμες ή (αν είναι τυχερός) ελεύθερα να τριγυρνούν στη νότια πλευρά του νησιού.

Μακριά από τις υπόλοιπες Σποράδες, κρυμμένη πίσω από το μεγάλο νησί της Εύβοιας, η Σκύρος ήταν πάντα ένα νησί για μυημένους. Κεραμίστες, ζωγράφοι, ξυλογλύπτες, λαογράφοι έβρισκαν καταφύγιο σε αυτή τη μερίδα γης στη μέση του Αιγαίου, κρατώντας τις ανέγγιχτες παραλίες, τα πανέμορφα τοπία της και τις αστακομακαρονάδες της ως ένα καλά κρυμμένο μυστικό. Τον τελευταίο καιρό, μετά από έξυπνες κινήσεις των φορέων, η τουριστική κίνηση αυξάνεται κάθε χρόνο όλο και περισσότερο. Αξίζει να ανακαλύψουμε τη Σκύρο πριν οι πτήσεις τσάρτερ και ο μαζικός τουρισμός αλλοιώσουν την εξαιρετική αισθητική της.