Social media: Χακάροντας τις εκλογές
Ποιος λοιπόν ψηφίζει; Εσύ ή τα κοινωνικά δίκτυα; Γράφει ο Κ. Δημολιός
Λέξεις: Κωστής Δημολιός
Έχεις σκεφτεί ποτέ αν τα εκλογικά αποτελέσματα μπορούν να αλλοιωθούν με «αλγοριθμικά μαγειρέματα»; Μήπως ανήκεις στην κατηγορία των αναποφάσιστων ψηφοφόρων και οι αναρτήσεις που βλέπεις στην αρχική οθόνη των social media μόνο τυχαίες δεν είναι; Ενδέχεται να προβληματίστηκες ποτέ με το ότι οι αναρτήσεις που διαβάζεις τείνουν να επιβεβαιώσουν τις απόψεις που ήδη έχεις ή ακόμη και να τις κάνουν πιο ακραίες; Ξέρεις τι είναι οι στοχευμένες πολιτικές διαφημίσεις; Γνωρίζεις πόση αξία έχουν τα δεδομένα που παραχωρείς καθημερινά στους αλγόριθμους των κοινωνικών δικτύων; Μήπως έχει πάρει το αυτί σου κάτι για το σκάνδαλο της Cambridge Analytica;
Στην εποχή που η Τεχνητή Νοημοσύνη εξελίσσεται με εκθετικούς ρυθμούς και εισχωρεί σε κάθε πτυχή της ζωής μας, η δημοκρατία φαίνεται να εισέρχεται σε μια από τις σκοτεινότερες φάσεις της παγκοσμίως. Το 2024 είναι μια χρονιά κρίσιμων εκλογικών αναμετρήσεων σε όλο τον κόσμο. Στη δίνη καίριων κοινωνικοπολιτικών γεγονότων, πολέμων και πολιτικο-οικονομικών κρίσεων τα αποτελέσματά τους θα επηρεάσουν τις ζωές δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Και όπως μπορείς ίσως να καταλάβεις, τα αποτελέσματα μπορούν με εύκολο τρόπο να οδηγηθούν προς μια επιθυμητή κατεύθυνση. Αυτά που χρειάζεται κανείς είναι μπόλικα προσωπικά δεδομένα, μια καλοσχεδιασμένη και προπαγανδιστική πολιτική καμπάνια, κανάλια επικοινωνίας με διάφορες κατηγορίες κοινού και αποτελεσματικές πολωτικές αναρτήσεις πασπαλισμένες με μπόλικη παραπληροφόρηση. Αν τώρα καταφέρεις να αλλάξεις τη γνώμη μερικών χιλιάδων ατόμων σε καίριες περιφέρειες, voila! Η συνταγή για να χακάρεις τις εκλογές είναι έτοιμη!
Ποιος, λοιπόν, ψηφίζει; Εσύ ή τα κοινωνικά δίκτυα;
Το σκάνδαλο της Cambridge Analytica.
Αν όλα αυτά σου φαίνονται εξωπραγματικά ή βγαλμένα από κάποιο σενάριο επιστημονικής φαντασίας, τότε θα λέγαμε να…συνεχίσεις την ανάγνωση. To 2016 έλαβαν χώρα δύο πολύ σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις:Το δημοψήφισμα του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο και οι προεδρικές εκλογές των Η.Π.Α. Και στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις μια εταιρεία άσκησης επιρροής, η λεγόμενη Cambridge Analytica, φαίνεται να βρισκόταν στις υπηρεσίες του Nigel Farage στο Ηνωμένο Βασίλειο και έπειτα στου Donald Trump στις Η.Π.Α. Η συνέχεια της ιστορίας είναι λίγο πολύ γνωστή: η εταιρεία άσκησης επιρροής, συλλέγοντας προσωπικά δεδομένα χρηστών μέσω του Facebook, κατάφερε να σχηματίσει κατηγορίες εκλογικών προφίλ μέσω των οποίων οι αναλυτές των δεδομένων μπορούσαν να κατανοήσουν αν για παράδειγμα τα συγκεκριμένα άτομα τείνουν να οδηγηθούν στην αποχή από τις εκλογές ή αν ανήκουν στην κατηγορία των αναποφάσιστων. Έπειτα στοχεύοντας τις επιθυμητές ομάδες με αναρτήσεις πολιτικού περιεχομένου, επιχειρούσαν να επηρεάσουν το κοινό προς την κατεύθυνση που επιθυμούσαν. Για να μην τα πολυλογούμε, τα βράδια των εκλογικών αποτελεσμάτων ο CEO της Cambridge Analytica, έκανε party για την επιτυχία της επιχείρησής του παρέα με τους Nigel Farage και Donald Trump.
Πώς έγινε η μεγάλη κλοπή προσωπικών δεδομένων εκατομμυρίων χρηστών; Η Cambridge Analytica ήταν μέλος του ομίλου εταιρειών του SCL Group. Σύμφωνα με το Vox το SCL Group αυτοπροσδιορίζονταν ως ένας όμιλος «Ψυχολογικών Επιχειρήσεων» και «Επιχειρήσεων Επιρροής». Ο όμιλος ισχυριζόταν πως η βαθιά κατανόηση που έχει για την ανθρώπινη ψυχολογία, βοηθάει στο να «στοχεύει και να πείθει» το κοινό προς το συμφέρον και τις επιθυμίες των πελατών του.
Πώς συλλέχθηκαν τα δεδομένα; Ο Ρώσο- Αμερικάνος ερευνητής του Πανεπιστημίου του Cambridge Aleksandr Kogan δημιούργησε μια Εφαρμογή Quiz εν ονόματι «this is my digital life». Στο Quiz συμμετείχαν κάποιες χιλιάδες χρήστες παρέχοντας την άδεια στον Kogan και την Cambridge Analytica να αποκτήσουν πρόσβαση στα δεδομένα ακόμη και των φίλων τους στο Facebook. Έτσι η εταιρεία κατάφερε μέσω κάποιων φαινομενικά αθώων κλικ να συλλέξει δεδομένα από εκατομμύρια πολίτες. Παραβιάστηκαν τα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών του κοινωνικού δικτύου τόσο στις Η.Π.Α. όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Τα δεδομένα αυτά παραχωρήθηκαν από τους ίδιους τους χρήστες και φυσικά από το Facebook στο οποίο υπήρχαν σημαντικά κενά ασφαλείας, που επέτρεψαν να πραγματοποιηθεί η έκθεση αυτή.
Σε τι βαθμό επηρεάστηκε το εκλογικό αποτέλεσμα; Το αν η μεθοδολογία της Cambridge Analytica οδήγησε εκ του αποτελέσματος στην αλλαγή της εκλογικής στάσης των πολιτών αποτελεί ένα σύνθετο ερώτημα. Η δε εταιρεία δεν έδωσε στη δημοσιότητα τα δεδομένα που κατείχε σύμφωνα με το ντοκιμαντέρ The Great Hack. Tο ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα που αναδείχθηκε μέσα από την υπόθεση, αφορά στην έκθεση και την εκμετάλλευση των προσωπικών μας δεδομένων από τις εταιρείες κοινωνικών δικτύων, τους συνεργάτες τους αλλά και από πολιτικούς που ζητούν απεγνωσμένα την ψήφο μας ή την απομάκρυνσή μας από κάποιον άλλον υποψήφιο ή και γενικώς την απομάκρυνσή μας από την κάλπη…
Η κορυφή του Παγόβουνου
Η Cambridge Analytica δεν είναι η μοναδική εταιρεία που δραστηριοποιείται στην άσκηση Ψυχολογικών Επιχειρήσεων Επιρροής. Σύμφωνα με το Influence Industry Project του Tactical Tech, αυτή τη στιγμή στον κόσμο δραστηριοποιούνται πάνω από 300 εταιρείες άσκησης επιρροής, οι οποίες υπόσχονται να παρέχουν στους πελάτες τους τα εργαλεία για να…προπαγανδίσουν τις ιδέες τους. Εταιρείες, σύμβουλοι, πρακτορεία και ομάδες μάρκετινγκ, από τοπικές νεοφυείς επιχειρήσεις έως και παγκόσμιοι κολοσσοί φαίνονται να υπάρχουν στη λίστα των εταιρειών της σελίδας του Tactical Tech, οι οποίοι στοχεύουν σε κόμματα και πολιτικούς προερχόμενους από κάθε γωνιά του πολιτικού φάσματος.
Το Influence Industry Project τονίζει πως γύρω από τα προσωπικά δεδομένα ορθώνεται τα τελευταία χρόνια μια βιομηχανία απόκτησης και εκμετάλλευσής τους για την άσκηση επιρροής σε πολιτικές εκστρατείες και εκλογές. Οι εταιρείες αυτές στοχεύουν στο να μαθαίνουν τι επιθυμούν να ακούσουν οι ψηφοφόροι και πώς τελικά θα καταφέρουν να τους πείσουν να ψηφίσουν τους πολιτικούς-πελάτες τους. Στο μακρύ κατάλογο που μπορείτε να βρείτε στις σελίδες του Tactical Tech θα εντοπίσετε εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε δεκάδες χώρες ανά τον κόσμο ακόμη και αυτή τη στιγμή. Η Ελλάδα φυσικά και βρίσκεται στη λίστα των χωρών όπου τέτοιες επιχειρήσεις λαμβάνουν χώρα και δεν είναι η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο αναφέρεται…
Στις αρχές του προηγούμενου έτους ο βρετανικός Guardian σε ένα εκτενές ρεπορτάζ έφερε στο «φως» τη δράση της «Team Jorge», μιας ομάδας Ισραηλινών συμβούλων, η οποία έχει εμπλακεί σε χειραγώγηση περισσότερων από 30 εκλογικών διαδικασιών από άκρη σε άκρη της γης. Μέσα από επιχειρήσεις παραπληροφόρησης, διασποράς ψευδών ειδήσεων, bots σε κοινωνικά δίκτυα, ψεύτικους λογαριασμούς, λογισμικών κατασκοπείας και φυσικά μέσω της συλλογής προσωπικών δεδομένων, η εν λόγω ομάδα πραγματοποιεί επιχειρήσεις επιρροής για χάρη των πελατών της. Στο ρεπορτάζ του Guardian γινεται αναλυτική αναφορά στους μηχανισμούς και τις μεθόδους που χρησιμοποίησε η εν λόγω ομάδα, η οποία σύμφωνα με τα λεγόμενα του ανωτέρου της κατάφερε να πραγματοποιήσει επιτυχείς καμπάνιες σε 27 από τις 33 χώρες τις οποίες έχει στοχεύσει. Η Ελλάδα ήταν παρούσα στη λίστα με τις χώρες στόχους της «Team Jorge».
Το διαδίκτυο στην πιο σκοτεινή του εποχή.
Σε 70+ χώρες έχουν παρατηρηθεί προσπάθειες χειραγώγησης του κοινού μέσω των κοινωνικών δικτύων από το 2019.
Πηγή: V-Dem Institute, “Democracy Report 2022: Autocratization Changing Nature?”
Ο αριθμός των δημοκρατιών ελαττώνεται σταδιακά παγκοσμίως από το 2010, οπότε τα κοινωνικά δίκτυα άρχισαν να εξαπλώνονται με ραγδαίους ρυθμούς.
Πηγή: Bradshaw, Samantha and Howard, Philip N., “The Global Disinformation Order: 2019 Global Inventory of Organised Social Media Manipulation” (2019).
Το 19% όλων των Tweet των Αμερικάνικων εκλογών του 2016 δημιουργήθηκαν από Bots.
Πηγή: Bessi, A., & Ferrara, E. (2016). Social bots distort the 2016 U.S. Presidential election online discussion. First Monday, 21(11).
Μεγαλώσαμε σε έναν κόσμο στον οποίο μας περιέγραφαν το διαδίκτυο ως το σημείο ενός μεγάλου δημοκρατικού διαλόγου. Έναν χώρο ελεύθερης έκφρασης και κυκλοφορίας των ιδεών. Έτσι το οραματιστήκαμε. Για κάποιον καιρό τα διαδίκτυο ήταν όντως έτσι. Όμως τα τελευταία χρόνια τα πράγματα άλλαξαν. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η οικονομία της προσοχής και οι κολοσσοί-υπερδυνάμεις της πληροφόρησης, έχτισαν ένα μοντέλο εκμετάλλευσης της προσοχής και των δεδομένων των χρηστών. Ένα μοντέλο το οποίο φαίνεται να εργαλιοποιείται από κάθε είδους δύναμη που γνωρίζει πώς να εισβάλει στη σκέψη εκατομμυρίων ατόμων. Στόχος; Οικονομικά, κοινωνικά ή και πολιτικά κίνητρα. Θύματα; Οι εκατομμύρια χρήστες των κοινωνικών δικτύων, οι πολίτες αυτού του κόσμου και εν τέλει μια δημοκρατία η οποία μέρα με τη μέρα δηλητηριάζεται.
Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης – όπως το Facebook, το Twitter, το Instagram και το TikTok – αποτελούν διαύλους επικοινωνίας πολιτικών, επιχειρηματιών και κάθε άλλου φορέα με τους πολίτες. Για να πετύχουν τους σκοπούς τους θα αξιοποιήσουν τη δύναμη και τα εργαλεία που προσφέρουν τα κοινωνικά δίκτυα για να συλλέξουν δεδομένα, να διασπείρουν παραπληροφόρηση, ψευδείς ειδήσεις, το διχαστικό- πολωτικό περιεχόμενο των εκστρατειών τους. Ο σωρευτικός αυτός αντίκτυπος στο περιβάλλον πληροφοριών μας τα τελευταία 10+ χρόνια έχει αυξήσει την πόλωση, τις εκλογικές παρεμβάσεις, την υιοθέτηση ακραίων πολιτικών και άλλες πρακτικές χειραγώγησης που υπονομεύουν τις δημοκρατίες μας παγκοσμίως. Η έλευση της τεχνητής νοημοσύνης, ιδίως όταν ακόμη δεν τίθενται σαφεις περιορισμοί ως προς τη χρήση της και την αξιοποίησή στο χώρο των κοινωνικών δικτύων, φαίνεται να πολλαπλασιάζει και να αυτοματοποιεί εκθετικά διαδικασίες και επιχειρήσεις παραπληροφόρησης με την παραγωγή και διασπορά περιεχομένου και Deep Fake βίντεο σε κάθε γωνιά του διαδικτύου.
Μπορεί αυτή η κατάσταση ανατραπεί; Μπορούμε να σταματήσουμε το χακάρισμα των εκλογών και των δημοκρατιών μας;
Τι κάνουμε;
Σε αυτή τη δυστοπική κατάσταση η ελπίδα δεν έχει ακόμη χαθεί. Ως πολίτες διαθέτουμε τα μέσα και τις γνώσεις να κατανοήσουμε τους τρόπους, με τους οποίους λειτουργούν τα κοινωνικά δίκτυα αλλά και οι επιχειρήσεις άσκησης επιρροής.
Δεν είναι εύκολο πολλές φορές να κατανοήσουμε ακόμη κι αν εμείς οι ίδιοι/-ες είμαστε θύματα κάποιας τέτοιας επιχείρησης προπαγάνδας. Μπορούμε ωστόσο να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε τις μεθόδους και τις τεχνικές προπαγάνδας, παραπληροφόρησης και εξαπάτησης των Μέσων, ώστε να είμαστε πιο προετοιμασμένοι για να τις αντιμετωπίσουμε.
Η υποστήριξη και η διάδοση της δουλειάς ανεξάρτητων δημοσιογραφικών και ερευνητικών φορέων, όπως αυτοί που προαναφέραμε, αλλά και ομάδων ερευνητικής δημοσιογραφίας, αποτελεί καίριο σημείο της υποστήριξης της δημοκρατικής λειτουργίας. Ιδίως όταν αυτοί αποτελούν θύματα στόχευσης ή και προσπαθειών φίμωσης από την εξουσία. Και ειδικά όταν δημοσιεύουν ρεπορτάζ που ενοχλούν πολιτικούς και προστατεύουν τη δημοκρατία μας.
*Ο Κωστής Δημολιός είναι εκπαιδευτικός και δημιουργός του project Media Owl.
Πηγές:
Influence Industry: https://influenceindustry.org/en/resources/visual-gallery/
Λίστα εταιρειών άσκησης επιρροής: https://cdn.ttc.io/s/ourdataourselves.tacticaltech.org/data-companies-and-digital-consultants-long-list_updated-28th-Nov-2018.pdf
The influence Industry: https://ourdataourselves.tacticaltech.org/posts/the-influence-industry-long-list/
Ρεπορτάζ Guardian: https://www.theguardian.com/world/2023/feb/15/revealed-disinformation-team-jorge-claim-meddling-elections-tal-hanan
Documento:
https://www.documentonews.gr/article/apo-to-predator-stin-omada-jorge-i-ellada-toy-mitsotaki/
CHT: https://www.humanetech.com/democratic-functioning
Εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα:
https://influenceindustry.org/en/explorer/companies/the-messina-group/
https://influenceindustry.org/en/explorer/companies/facebook/
