Σταματήστε να ζητάτε από τον Fauci να προβλέψει το μέλλον της πανδημίας

Ο πιο θανατηφόρος ιός στην ιστορία ήταν η ευλογιά, η οποία “στοίχειωσε” την ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια. Εντοπιζόταν κυρίως στα μικρά αιμοφόρα αγγεία του δέρματος, προκαλώντας χαρακτηριστικά ερυθηματώδη εξανθήματα και αργότερα φουσκάλες γεμάτες υγρό. Αυτές μερικές φορές κάλυπταν τα μάτια και κάποια στιγμή αποκολλούνταν από το σώμα καθώς το άτομο αιμορραγούσε εσωτερικά. Μόνο τον 20ο αιώνα, η ασθένεια σκότωσε περίπου 300 εκατομμύρια ανθρώπους. Πολλοί από όσους επέζησαν απέκτησαν ουλές ή τυφλώθηκαν.

Η πρώτη επιστημονική εφαρμογή εμβολιασμού για τη νόσο της ευλογιάς αποκαλείται “ευλογιασμός” (variolation). Εφαρμόστηκε τις αρχές του 18ου αιώνα και ουσιαστικά περιλάμβανε τη μόλυνση ενός ατόμου σκόπιμα με μια μικρή ποσότητα ήπιας εκδοχής του ιού της ευλογιάς, με την ελπίδα ότι θα αναπτύξει ανοσία. Ήταν επικίνδυνο: Σε αντίθεση με τα σημερινά εμβόλια κατά του COVID-19 – που δεν περιέχουν ζωντανό “κοροναϊό” – ο ευλογιασμός δεν αποδείχτηκε ιδιαίτερα αποτελεσματικός και κάποιοι αρρώστησαν βαριά από ευλογιά.

Για προφανείς λόγους, η πρακτική ήταν αμφιλεγόμενη. Η προστασία από την επιδημία άξιζε ένα μικρό ρίσκο θανάτου; Το 1760, ο διάσημος φυσικός, μαθηματικός και οικονομολόγος Daniel Bernoulli επιχείρησε να δημιουργήσει ένα μοντέλο για το πώς θα διαμορφώνονταν τα προσδόκιμα ζωής εάν ο ευλογιασμός γινόταν σε ευρεία κλίμακα. Πώς θα συγκρίνονταν οι βλάβες που θα προκαλούσε σε σχέση με εκείνες της ευλογιάς αν συνεχιζόταν να εξαπλώνεται;

Το μοντέλο του Bernoulli δεν ήταν κακό, αλλά ήταν πολύ απλοϊκό. Στους αιώνες από τότε, ωστόσο, συνέβαλε στην «άνθιση» του τομέα μοντελοποίησης μολυσματικών ασθενειών. Οι μαθηματικοί και οι επιστήμονες προσπάθησαν να βελτιώσουν τη διαδικασία αξιολόγησης κινδύνου, να δώσουν βάση στις προβλέψεις και τις συστάσεις για τη δημόσια υγεία, να δώσουν απαντήσεις με σαφή, αντικειμενικά στατιστικά στοιχεία και υπολογισμούς. Ωστόσο, τα πραγματικά γεγονότα δεν ταιριάζουν ακριβώς ακόμη και με τα πιο εξελιγμένα μοντέλα. Καθώς οι ιοί και τα παθογόνα μικρόβια εξαπλώνονται, εξελίσσονται και το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα προσαρμόζεται με διαφορετικούς τρόπους, σε διαφορετικούς βαθμούς και σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Η ανθρώπινη συμπεριφορά και η ανοσία περιέχουν πολύ περισσότερες μεταβλητές καθιστώντας τις προβλέψεις εξαιρετικά δύσκολες.

Η πρόβλεψη της πορείας του SARS-CoV-2 ήταν ιδιαίτερα δύσκολη: Αυτός ο συγκεκριμένος ιός προκαλεί μια ασθένεια που ποικίλλει δραματικά τόσο στη φύση όσο και στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και τα βασικά προληπτικά μέτρα έχουν εμφανώς πολιτικοποιηθεί. Παρόλο που οι αριθμοί των κρουσμάτων βελτιώνονται, οι προβλέψεις είναι πιο περίπλοκες από ποτέ. Αυτό που ξεκίνησε ως ένας νέος ιός είναι τώρα πολλά διαφορετικά στελέχη, μολύνοντας πληθυσμούς που έχουν διαφορετικούς βαθμούς ανοσίας και διαφορετικά επίπεδα εμβολιασμού.

Όπως ανέφερε πρόσφατα ο Antoni Fauci, οι πανδημίες αλλάζουν ανάλογα με το πώς αντιδρούμε σε αυτές. “Είναι πραγματικά μια εξέλιξη, σε πραγματικό χρόνο, του να κατανοήσουμε κάτι που δεν έχουμε ξαναζήσει”, είπε. Αυτός είναι ο λόγος που μισεί τις προβλέψεις. “Υπάρχουν πάρα πολλοί κινούμενοι στόχοι.” Και παρά τα πρωτοσέλιδα που τον φιλοξενούν κατά καιρούς, ο πιο διάσημος επιδημιολόγος της Αμερικής είναι εξαιρετικά απρόθυμος να κάνει προβλέψεις για “επιστροφή στο φυσιολογικό” ανά πάσα στιγμή. “Η πραγματική απάντηση είναι δεν ξέρουμε”, λέει. Όμως, οι δημοσιογράφοι, προσθέτει, σπάνια ικανοποιούνται από αυτό. Ο ίδιος αναφέρει κάποιες τυπικές συνομιλίες:

“Ποιά είναι η καλύτερή σας εικασία; . Ας πούμε ότι όλα παίρνουν το δρόμο τους. Πότε νομίζετε ότι θα ήταν αυτό; Φθινόπωρο; Χειμώνας; Έχετε μεταλλάξεις. Έχετε εμπόδια. Εντάξει, δώστε μου το καλύτερο σενάριο”. Θα σας δώσω το καλύτερο σενάριο. Αλλά πολύ συχνά το βέλτιστο σενάριο δεν βγαίνει. “Ας υποθέσουμε ότι εμβολιάζετε τους ανθρώπους. Πότε νομίζετε ότι θα μπορούσαμε να επιστρέψουμε σε κάποια μορφή κανονικότητας;” Λοιπόν, τι νομίζετε ότι είναι η “μορφή κανονικότητας”; Θέλω να πω, η κανονικότητα είναι όπως ήταν τον Οκτώβριο του 2019; Ποιός ξέρει πόσο καιρό θα πάρει. Ίσως χρειαστεί να φοράμε μάσκες το 2022, εάν οι μεταλλάξεις εισέλθουν και ανακόψουν τις προσπάθειές μας να έχουμε τα πάντα υπό έλεγχο με τους εμβολιασμούς.

Παρά την συνεπή του αποφυγή και επιφύλαξη, λέει ο Fauci, η ανθρώπινη ανάγκη για βεβαιότητα φαίνεται να πνίγει τις πραγματικές του απαντήσεις. Φαντάζεται τους τίτλους: “Ο Fauci λέει ότι θα πρέπει να φοράμε μάσκες το 2022” Όχι, δεν το είπα αυτό. “Ο Fauci λέει ότι θα επιστρέψουμε στο φυσιολογικό μέχρι το τέλος της χρονιάς”. Όχι, ούτε αυτό είπα. Είναι επικίνδυνο να προβλέψεις.

Όλοι θέλουμε συνοπτικές, συγκεκριμένες προβλέψεις. Η προσπάθεια ελαχιστοποίησης της αβεβαιότητας είναι ένα παγκόσμιο ανθρώπινο ένστικτο και η ρητή αποστολή της δημοσιογραφίας. Ωστόσο, οι προσπάθειες εξάλειψης της αβεβαιότητας αναμένεται να δημιουργήσουν περισσότερες από αυτές. Ίσως το πιο ενοχλητικό μάθημα στην επιδημιολογία είναι ότι οι ίδιες οι προβλέψεις αλλάζουν το μέλλον. Οι τολμηρές προβλέψεις έχουν ακούσιες συνέπειες. Όταν οι εμπειρογνώμονες λένε ότι τα κρούσματα COVID-19 έχουν καθοδική πορεία και οι προοπτικές για το καλοκαίρι φαίνονται ρόδινες, για παράδειγμα, τα κράτη αρχίζουν να πανηγυρίζουν και να εξαλείφουν τις προφυλάξεις. Ακόμα κι αν αποδειχτείς σωστός για την ισχύ ενός ιού, οι άνθρωποι θα αντιδράσουν καθώς εξαπλώνεται, αλλάζουν τη συμπεριφορά τους και μαζί αλλάζουν τα προηγούμενα πρότυπα μετάδοσης. Στη συνέχεια, εάν προσαρμόσεις ανάλογα τα μοντέλα και τις προβλέψεις σου, σε κρίνουν ότι “τα αλλάζεις”. Η ανάλυση της πανδημίας δεν είναι μια δουλειά για όσους φοβούνται να επικαιροποιήσουν τα συμπεράσματά τους καθώς βγαίνουν νέα στοιχεία. Πρέπει να μιλάς παρά την αβεβαιότητα για το μέλλον, με βάση μία καθαρή ματιά απέναντι στη βεβαιότητα του παρόντος.

Τον χειμώνα του 2020, ο καθηγητής του Χάρβαρντ Marc Lipsitch ήταν ένας από τους πρώτους επιδημιολόγους που μίλησαν ανοιχτά για το τι πραγματικά συνέβαινε. Ο νέος κορανοϊός εντοπίστηκε σε πολλές χώρες και είχε σαφώς ιδιότητες με τεράστιες καταστροφικές ικανότητες. Υποστήριξε με σύνεση ότι ο κοροναϊός θα μολύνει το 40 έως 70 τοις εκατό του πληθυσμού των ΗΠΑ και πιθανότατα θα γίνει ενδημικός. Λίγοι ειδικοί φάνηκαν πρόθυμοι να “ακούσουν τον συναγερμό”. Δεν ήθελαν να κάνουν λάθος, ή δεν ήθελαν να προκαλέσουν πανικό ή κάποια μίξη και των δύο. Η ιατρική κοινότητα δεν είχε ξεχάσει τις αρνητικές επιπτώσεις της προσοχής των μέσων μαζικής ενημέρωσης σε απομονωμένες περιπτώσεις SARS, MERS και Ebola, οι οποίες πυροδότησαν ρατσισμό και ξενοφοβία, και προκάλεσαν φόβο για εκτεταμένη ασθένεια που απλά δεν έγινε ποτέ στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή τη φορά, η προεπιλεγμένη θέση πολλών επιστημόνων ήταν να είναι ήρεμη και καθησυχαστική, λέγοντας στους ανθρώπους ότι δεν είχαν ακόμη τα στοιχεία να πουν ότι αυτός ο κοροναϊός θα γινόταν πανδημία.

Οι προβλέψεις του Lipsitch συμπεριλήφθηκαν σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 24 Φεβρουαρίου με τίτλο “Είναι πιθανό να κολλήσετε Κοροναϊό” (You’re Likely to Get the Coronavirus). Το άρθρο αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό και θεωρήθηκε πως προκαλεί απλά εντυπωσιασμό. Ο ίδιος ο Lipsitch άρχισε να ανησυχεί ότι η εκτίμησή του ήταν πρόωρη ή υπερβολικά απαισιόδοξη. Ήταν σίγουρος για το μοντέλο του και για όσα είχε πει, αλλά φοβήθηκε πως αν ο κόσμος πιστέψει ότι αυτή η πανδημία είναι αναπόφευκτη, δεν θα προσπαθούσε καν να τη σταματήσει και δε θα έβλεπε πόσες ζωές θα μπορούσαν να σωθούν λαμβάνοντας προφυλάξεις και ενισχύοντας τα κοινωνικά και ιατρικά συστήματα Ένα χρόνο αργότερα δηλώνει: “Δεν έχω καμία ψευδαίσθηση ότι είχα την ακριβή σωστή βαθμονόμηση”. Ο ιός έχει μολύνει τώρα περίπου το 40% των Αμερικανών, σκότωσε περισσότερους από 500.000 και είναι πιθανό να γίνει ενδημικός. “Αλλά νομίζω ότι μόλις ήμουν σε θέση να συγκεντρώσω τα στοιχεία, είπα ανοιχτά τί νόμιζα ότι σήμαινε. Και δεν μπορούσα να το κάνω κάπως καλύτερα”.

Ο Lipsitch είχε υποτιμήσει δύο σημαντικά πράγματα. Πρώτα, όπως λέει, ήταν ο βαθμός στον οποίο, «η κακή ηγεσία μπορεί να τα θαλασσώσει απέναντι σε μία σωστή αντιμετώπιση». Παράλληλα, είπε, “η πιο θετική έκπληξη είναι το γεγονός ότι είχαμε την υποδομή για την παρασκευή αποτελεσματικών εμβολίων”. Τελικά, η εξαιρετική ανάπτυξη εμβολίων μπορεί να αντισταθμίσει ορισμένες από τις ζημιές της διοίκησης του Trump και να αφήσει τον κόσμο κοντά στο χειρότερο σενάριο που απεικόνισε ο Lipsitch πριν από ένα χρόνο.

Ο ίδιος συμπληρώνει πως το να αποδειχτείς λάθος είναι δύσκολο αν πεις ότι θέλεις να περιμένεις περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία πριν σχολιάσεις. Αλλά αυτό, κάποια στιγμή γίνεται ανέντιμο. Γατί σε ακραίες καταστάσεις, η επιμονή για αναμονή περισσότερων αποδεικτικών στοιχείων μπορεί να αποβεί βλαβερή: αρνητές κλιματικής αλλαγής, εκστρατείες κατά του εμβολιασμού. Μπορεί επίσης να προκαλεί μία “παράλυση”, κάτι που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο σε στιγμές κρίσης.

«Δεν θέλετε να αφήσετε την επιθυμία σας να μην πανικοβάλετε τον κόσμο να σας κρατήσει πίσω για κάτι που σίγουρα ξέρετε», τονίζει ο Fauci, για να προσθέσει: “Αλλά όταν δεν το γνωρίζετε, πρέπει να έχετε μια λεπτή ισορροπία. Λέτε και ενεργείτε με όσα γνωρίζετε, και αποδέχεστε ότι ορισμένοι θα σας κατηγορήσουν ότι “τα αλλάζετε” όταν αργότερα ξέρετε περισσότερα”.

Όταν θέλουν να σε κατηγορήσουν, λένε: “Μα, είπατε στην αρχή ότι δεν υπάρχει τίποτα που μπορεί να γίνει διαφορετικά”, είπε ο Fauci και διερωτάται “τι θα σκεφτόσασταν αν λέγαμε, όταν εμφανίστηκε εδώ το πρώτο κρούσμα, ότι πρέπει να “κλείσουμε” εντελώς στη χώρα; Θα με είχαν ρίξει στη φυλακή….”

Η διοίκηση του Biden είναι πολύ πιο συνεργάσιμη από ό,τι ήταν η κυβέρνηση Trump, δήλωσε ο επιδημιολόγος. Αλλά τον Φεβρουάριο του 2020, όταν η επίσημη γραμμή ήταν ότι ο ιός επρόκειτο να “εξαφανιστεί”, ο ίδιος βρέθηκε σε μια απίστευτη θέση. Οι άνθρωποι που μπορούσαν να μιλήσουν ελεύθερα και είχαν επίσης την εμπειρία να το κάνουν με αξιοπιστία ήταν λίγοι. Σήμερα, ίσως οι εμπειρογνώμονες που πρέπει να εμπιστευόμαστε περισσότερο είναι αυτοί που φαίνεται να έχουν γίνει λιγότερο σίγουροι κατά τη διάρκεια της πανδημίας και διακρίνονται από ταπεινοφροσύνη. Ακόμα και πέρυσι, ο δισταγμός του Lipsitch έδειξε ότι ήξερε για τι μιλούσε.

Η μοντελοποίηση της εξέλιξης του COVID-19 αναπτύσσεται όλο και περισσότερο, αλλά θέτει και περισσότερες προκλήσεις. Καθώς οι επιστήμονες προσπαθούν να ενσωματώσουν μεταβλητές, όπως οι πολλές μεταλλάξεις και το φάσμα των ανοσολογικών αποκρίσεων σε όλο τον κόσμο, τα μηνύματα γίνονται επίσης πιο περίπλοκα, και μία απλή επιλογή για “lockdown” ή “επιστροφή στην κανονικότητα” πλέον δεν αρκεί.

Αν μπορεί να ειπωθεί κάτι για το μέλλον, είναι πως όλο αυτό θα τελειώσει με πολλά μικρά βήματα, μέρα με τη μέρα, με κάποιες στιγμές θριάμβου και προόδου που θα μας τραβήξουν μπροστά. Με άλλους τρόπους, αυτή η πανδημία θα συνεχιστεί και ο ιός θα είναι μαζί μας επ ‘αόριστον. Το ερώτημα είναι μόνο σε ποιο βαθμό. Δεν χρειάζεται να επιλέξουμε ανάμεσα σε προσοχή ή ελπίδα, ανάμεσα σε βεβαιότητα ή αμφιβολία. Οι πανδημίες απαιτούν όλα αυτά μαζί.

Αυτό εξαρτάται από εμάς. Η μοντελοποίηση ασθενειών είναι περίπλοκη, αλλά ο ιός δεν είναι. Ο ίδιος ο ιός είναι τόσο απλός που δεν μπορεί καν να χαρακτηριστεί ως μορφή ζωής. Είναι μια σειρά από νουκλεϊκά οξέα σε ένα στοιχειώδες κέλυφος. Η συμπεριφορά του είναι απολύτως προβλέψιμη – σχεδόν μηχανική, όπως η βαρύτητα. Ο περίπλοκος παράγοντας είμαστε εμείς. Και σε αντίθεση με τις ημέρες του ευλογιασμού, έχουμε τώρα πολλά εξαιρετικά ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια. Έχουμε σύγχρονη τεχνολογία για την παραγωγή μασκών και εσωτερικών συστημάτων εξαερισμού. Αυτό που πρέπει να γίνει για να σώσουμε ζωές είναι εξίσου σαφές με τους μηχανισμούς του ίδιου του ιού. Ο δρόμος μπροστά μας πρέπει να περιλαμβάνει ξεκάθαρες αποφάσεις. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να αποφασίσουμε τις πάρουμε. Θα το κάνουμε άραγε;.

Πηγή: The Atlantic