Συμβαίνει δεκάδες χρόνια μέσα στο σπίτι μας και δεν το είχαμε σκεφτεί ποτέ!

Πώς σχεδιάζεται ένα… σουτιέν και ο χώρος μίας κουζίνας; Ποια χαρακτηριστικά και ποιες ανάγκες εξυπηρετούν; Σουτιέν με ή χωρίς μπανέλες; Είναι έμφυλος ο σχεδιασμός της κουζίνας για να εξυπηρετεί τη “νοικοκυρά- εργάτρια του σπιτιού”;

Η σχέση του φύλου με την τεχνολογία είναι το θέμα σεμιναρίου, που πραγματοποιεί η αναπληρώτρια καθηγήτρια στον Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Μαρία Ρεντετζή, στο πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών “Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών και της Τεχνολογίας”, διατμηματικού μεταπτυχιακού μεταξύ των τμημάτων “Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών” του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του ΕΜΠ.

Με την ολοκλήρωση του εξαμήνου, στα τέλη του 2017, φοιτητές παρουσίασαν τις εργασίες τους, ανάμεσά τους ο Λουκάς Φρέρης, με θέμα “Χώρος και έμφυλοι ρόλοι: η ελάχιστη κατοικία και ‘ορθολογική’ κουζίνα της Margarete Lihotzky”, ενώ μέρος της διπλωματικής της εργασίας, με θέμα “Ντυθείτε κυρία μου αλλά ντυθείτε σωστά: Ο στηθόδεσμος ως τέχνημα στον γυναικείο τύπο”, παρουσίασε η Θέμις Κανετάκη.

Σουτιέν και γυναικείο σώμα

“Ντυθείτε κυρία μου αλλά ντυθείτε σωστά” προέτρεπε μια διαφήμιση, το 1965, τις αναγνώστριες του περιοδικού “Γυναίκα”, όπως αναφέρει η κ. Κανετάκη στην εργασία της, όπου μελετάει τον τρόπο που δομείται το γυναικείο σώμα, μέσα από την τεχνολογία του σουτιέν κατά τη δεκαετία 1960-1970, με τον τρόπο που αποτυπώνεται σε άρθρα και διαφημίσεις στο συγκεκριμένο περιοδικό.

«Το σουτιέν παρουσιάζεται όχι ως ένα απλό εσώρουχο, αλλά ως ένα τέχνημα, που αποκρυσταλλώνει τη “μοντέρνα” τεχνολογία- σε αντίθεση με αυτήν του κορσέ, που παρουσιάζεται ως απαρχαιωμένη» τονίζει η κ. Κανετάκη, διαπιστώνοντας ότι συναντάται συχνά το τρίπτυχο “ανθεκτικότητα, ποιότητα, γραμμή”, το οποίο εξασφαλίζεται, βάσει των διαφημίσεων, από την “καινοτόμα” τεχνολογία. Παράλληλα, αρκετές διαφημίσεις νουθετούν τις γυναίκες να μην κάνουν απερίσκεπτη εκλογή εσωρούχου, διότι μπορεί να καταλήξει σε «καταστροφή του σώματος και, επομένως, η τεχνολογία έρχεται και ως εγγυήτρια της διατήρησης ενός καλού σώματος».

Σύμφωνα με την κ. Κανετάκη, η ανάλυση των διαφημίσεων αναδεικνύει μια βαθιά αλλαγή στην έννοια της υγιεινής. Σε αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο, που ο κορσές χρησιμοποιούνταν καθημερινά και δίχως να πλένεται, τώρα το σουτιέν έρχεται ως υγειονομική επιλογή, καθαρή και επιστημονικά ελεγμένη και η γυναίκα παροτρύνεται να έχει τουλάχιστον δύο στηθόδεσμους και δύο λαστέξ, έτσι ώστε να μπορεί εύκολα να πλένει το ένα ενώ φοράει το άλλο.

Η νέα τεχνολογία αποτυπώνεται στις διαφημίσεις ως τέχνημα εγγυητή των ιδανικών, αλλά και των φυσιολογικών διεργασιών του γυναικείου σώματος, όπως είναι η αναπνοή, χαρίζοντας ομορφιά και υγεία. Υπάρχει στηθόδεσμος κατάλληλος για ειδικές ή όχι περιστάσεις, με ή χωρίς τιράντες και μπανέλες, με αναφορές ή όχι στα υφάσματα κατασκευής.

«Η κομψότης αρχίζει από τα εσώρουχα!»

Το σουτιέν ως δεύτερο δέρμα έρχεται να “οργανώσει” κατά τέτοιο τρόπο το γυναικείο σώμα, ώστε να εξελιχθεί στον εγγυητή της κομψότητας. Σε διάφορα άρθρα, τουλάχιστον της πενταετίας 1960-1965, κρίνεται ότι είναι ελάχιστες οι γυναίκες των οποίων το σώμα δεν χρειάζεται απαραιτήτως εσώρουχα, ενώ όλες αναγνωρίζουν τη σημασία και την αναγκαιότητά τους. Η κάθε γυναίκα χρειάζεται ένα σουτιέν ή και ένα λαστέξ, όχι απαραίτητα για να κρύψει πιθανές ατέλειες, αλλά «γιατί είναι ο κυριότερος τρόπος για να πέσει καλά ένα φόρεμα ή μια φούστα».

«Μια γυναίκα στην κρεβατοκάμαρά της, την ώρα που ετοιμάζεται να ντυθεί για έξω, φανερώνει το μυστικό της κομψότητάς της: ένα σουτιέν με φιξ μπρετέλες…» αναφέρεται χαρακτηριστικά σε σχετικό άρθρο και παρακάτω επισημαίνεται ότι «η πραγματικά κομψή και φίνα γυναίκα δεν κρίνεται από τα φουστάνια της, μα από τα εσώρουχά της».

«Εκκωφαντική σιωπή», πάντως, «περιβάλλει τα ίχνη του στηθόδεσμου στην Ελλάδα λόγω ελλιπούς συστηματοποίησης των ελαχίστων πηγών και σχετικών καταγεγραμμένων πληροφοριών» σύμφωνα με την κ. Κανετάκη, η οποία σημειώνει ότι ο στηθόδεσμος, παρότι βρίσκεται στον πυρήνα της γυναικείας καθημερινότητας, κρίνεται ως ασήμαντη τεχνολογία ή καλύτερα ως μη-τεχνολογία.

Έμφυλος σχεδιασμός της… κουζίνας!

Τη σχέση που έχει ο σχεδιασμός της κατοικίας με τον καθορισμό των έμφυλων ρόλων σκιαγραφεί η εργασία του Λουκά Φρέρη, ο οποίος μελέτησε το παράδειγμα του οικιστικού προγράμματος των κοινωνικών κατοικιών της Φρανκφούρτης που υλοποιήθηκε την περίοδο του μεσοπολέμου.

Το μεγάλο πρόγραμμα κοινωνικής κατοικίας, το οποίο εφαρμόστηκε στη Φρανκφούρτη και υλοποιήθηκε υπό την εποπτεία του Ernst May, ήταν από τις πλέον χαρακτηριστικές εφαρμογές της “ελάχιστης κατοικίας”, μίας από τις προτάσεις του Bauhaus, που επιδίωκε την οικονομία και τον ορθολογισμό στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Τον σχεδιασμό της κουζίνας στις κατοικίες αυτού του προγράμματος ανέλαβε το 1925 η Margarete Schütte- Lihotzky, η μοναδική γυναίκα αρχιτέκτονας στην ομάδα του May. Στην πρώτη της εκδοχή, η κουζίνα της Lihotzky είχε εμβαδό επιφάνειας 6.43 τ.μ., το οποίο μειώθηκε σε 5.50 τ.μ. στην πορεία του προγράμματος κοινωνικών κατοικιών.

Μικραίνει η απόσταση “τραπεζαρία- νεροχύτη- ντουλάπια”

Η κουζίνα της Φρανκφούρτης, όπως καταγράφει ο κ. Φρέρης, στην πιο διαδεδομένη εκδοχή της είχε διαστάσεις 1,96Χ3,44 τ.μ., ήταν φωτεινή και αεριζόταν καλά, αντίθετα με την κλασική κουζίνα των κατοικιών της εργατικής τάξης. Ο φούρνος τοποθετήθηκε στη μία γωνία και ο νεροχύτης στην άλλη.

Το τραπέζι του φαγητού, που ήταν έξω από την κουζίνα- εργαστήριο, δεν έπρεπε να απέχει πάνω από τρία μέτρα από τον πάγκο της κουζίνας. Η νέα κουζίνα παρέπεμπε σε βιομηχανική κατασκευή και ουσιαστικά ήταν η πραγματοποίηση της κουζίνας ως μηχανή. Όλη η διάταξη είχε προκύψει ύστερα από συγκεκριμένες μετρήσεις και χωρομετρικούς υπολογισμούς. Για παράδειγμα, η Lihotzky υπολόγισε ότι σε μια παλιά εργατική κουζίνα, η συνολική απόσταση που θα έπρεπε να κάνει μια νοικοκυρά για να μεταφέρει τα πιάτα από την τραπεζαρία στον νεροχύτη και από εκεί στα ντουλάπια ήταν 19 μέτρα. Η ίδια απόσταση στην κουζίνα της Φρανκφούρτης υπολογίστηκε στα 8 μέτρα.

«Μέσα από αυτόν τον απόλυτο διαχωρισμό του χώρου της κουζίνας από τους υπόλοιπους χώρους του σπιτιού παρατηρούμε ότι η νοικοκυρά- εργάτρια “εντοιχίζεται” μαζί με τα έπιπλα της κουζίνας της Φρανκφούρτης, της πρώτης εντοιχισμένης κουζίνας. Έξω από την κουζίνα υπάρχει η σύζυγος, η μητέρα, η φίλη. Μέσα στην κουζίνα υπάρχει η νοικοκυρά- εργάτρια του σπιτιού. Η κουζίνα, δηλαδή, στις εργατικές κατοικίες της Φρανκφούρτης είναι ένα “μαύρο κουτί”, όπου κάθε διαδικασία που συμβαίνει εντός του, παρουσιάζεται ως συντελεσμένο αποτέλεσμα δίχως αναφορά στις διαδικασίες παραγωγής του. Ό,τι συμβαίνει στην κουζίνα, αρχίζει και τελειώνει εντός της» διαπιστώνει ο Φρέρης. Συμπληρώνει, δε, ότι «οι αρχιτέκτονες, ταυτίζοντας τη διαχείριση των οικιακών εργασιών με τη “γυναικεία φύση”, διαίρεσαν την κατοικία με βάση τη θεωρία των “χωριστών σφαιρών”, αντιστοιχίζοντας τον χώρο της κουζίνας με τη γυναίκεια σφαίρα».

«Η “ανδρική σφαίρα” δεν “χωρούσε” πλέον στην μικρή κουζίνα της Φρανκφούρτης. Ο σχεδιασμός αυτός λοιπόν κατέστησε τις οικιακές εργασίες αόρατες και εσωτερικές, σε αντίθεση με τα εξωτερικά ανδρικά καθήκοντα» καταλήγει.

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ / Νατάσα Καραθάνου