Τα “bullshit jobs” είναι το μέλλον του καπιταλισμού

του Gaspard Koenig*

Ακινητοποιημένος στο κρεβάτι εξαιτίας μιας διατροφικής κρίσης, που αποτελεί μια συνηθισμένη τιμωρία των καλοφαγάδων, επωφελήθηκα από το τέλος της περασμένης χρονιάς για να κάνω διάφορα άχρηστα πράγματα, όπως για παράδειγμα να εξερευνήσω τον λογαριασμό μου στο LinkedIn. Παρόλο που μου φάνηκε λογικό να μη γνωρίζω τις περισσότερες από τις 3.500 «επαφές» μου, αιφνιδιάστηκα από το γεγονός ότι δεν γνώριζα τους τίτλους των επαγγελμάτων τους. Κι όμως νόμιζα ότι αυτό ήταν το αντικείμενο του συγκεκριμένου κοινωνικού δικτύου.

Να λοιπόν μερικά πεδία δραστηριότητας που αγνοώ εντελώς, παρόλο που φαίνεται να είναι πολύ δημοφιλή: “networking enhancement”, “innovative strategies”, “holacracy”, “global innovation insight”, “transition transformation”, “change management”, “global strategy”, “creativity and innovation” κλπ. Η ιδιαίτερα δυσδιάκριτη έννοια της «στρατηγικής» επανέρχεται διαρκώς: ύστερα από μια γρήγορη έρευνα διαπίστωσα ότι 150 από τις επαφές μου ασχολούνται με τη στρατηγική. Το πιο μυστηριώδες επάγγελμα απ’όλα όμως είναι το “thought leadership”.

Οι επαφές μου δεν στερούνται εξωτισμού: είναι ειδικοί, σύμβουλοι, senior advisers, business managers, ακόμη και officers. Πολλοί δηλώνουν εργοδότες, CEO, ιδρυτές, ιδιοκτήτες, managing partners – δηλαδή «ιδιοκτήτης του εαυτού μου», όπως ομολογεί εντίμως μια επαφή μου. Χαμένη σε αυτόν τον κόσμο των περίεργων τίτλων, μόνο μια μικρή μειοψηφία δηλώνει ένα επάγγελμα α-λα παλαιά: αρχιτέκτονας, κηπουρός, τραπεζίτης, καθηγητής, λογιστής, πιλότος, γιατρός, σκηνοθέτης…

Πέρα από την έμφυτη μεγαλομανία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αυτή η διάδοση των “global strategy CEO” δείχνει και τις μεταλλάξεις της οικονομίας και της κοινωνίας. Ο ανθρωπολόγος Ντέιβιντ Γκρέμπερ, που αγωνίζεται για μια άλλη παγκοσμιοποίηση, εφηύρε τον όρο “bullshit jobs” (που θα μου επιτρέψετε να μη μεταφράσω). Οι εργασίες αυτές χαρακτηρίζουν τη γραφειοκρατία της παγκοσμιοποιημένης επιχείρησης, με τους ανθρώπινους πόρους της, τις δημόσιες σχέσεις της, τους δικηγόρους της, τους ειδικούς της και τις μυριάδες των εφοδιασμένων με PowerPoint συμβούλων της.

Η παγκόσμια επιτυχία αυτής της έκφρασης, την οποία πρωτοχρησιμοποίησε το 2013 ο Γκρέμπερ σε ένα άρθρο του στο “Strike!Magazine” και στη συνέχεια ανέπτυξε στο δοκίμιο του «Η Ουτοπία των Κανόνων», είναι από μόνη της αποκαλυπτική. Εκτοτε, ο αμερικανός ακτιβιστής πραγματοποιεί μια πιο εμπειρική έρευνα, συλλέγοντας μαρτυρίες στη διεύθυνση doihaveabsjoborwhat@ gmail.com.

Ο Γκρέμπερ χωρίζει τα bullshit jobs σε πέντε κατηγορίες: σκαλοπάτι (για την ανάδειξη ενός ιεραρχικά ανώτερου ή ενός πελάτη), σμπίρος (τον οποίο προσλαμβάνει μια επιχείρηση μόνο και μόνο επειδή το κάνουν και οι ανταγωνιστές της), λευκοπλάστης (με αποστολή να επιλύει ανύπαρκτα προβλήματα), γραμματόσημο (όταν μια επιχείρηση ασχολείται με ένα ζήτημα της μόδας) και επιστάτης (με αποστολή την επίβλεψη ανθρώπων που τα βγάζουν πέρα πολύ καλά μόνοι τους). Θα έπρεπε να προταθεί αυτή η ταξινόμηση και στο LinkedIn.

Ο Γκρέμπερ θεωρεί ότι αυτές οι δουλειές χρησιμεύουν στον καπιταλισμό για να επιβιώσει σε ένα σύμπαν όπου η εργασία είναι όλο και λιγότερο απαραίτητη: αντί να βυθιστεί σε μια γλυκιά απραγία, η ελίτ πολλαπλασιάζει τις άχρηστες λειτουργίες για να αποδείξει τη νομιμότητά της. Θα ήθελα να προτείνω μια άλλη εξήγηση: τα bullshit jobs αντανακλούν την ανικανότητα να βρεθούν δουλειές όπου η ευφυία παίζει μεγαλύτερο ρόλο από τα τεχνικά προσόντα.

Θα μπορούσα να δώσω λοιπόν στις επαφές μου μια πιο κολακευτική ονομασία, που παραπέμπει περισσότερο στον Μοντέιν παρά στον Σκορτσέζε: «καλοφτιαγμένα κεφάλια». Με αυτή την έννοια, τα bullshit jobs συμβάλλουν σε μια αξιοσημείωτη πρόοδο του καπιταλισμού, ξεπερνώντας την εξειδίκευση της εργασίας για να συναντήσουν την αξία ενός ολοκληρωμένου ανθρώπου. Δεν αποσκοπούν στη συγκάλυψη της μηχανής, αλλά στην ολοκλήρωσή της.

Τίποτα δεν με τρομάζει περισσότερο από το να πρέπει να πω τι «κάνω στη ζωή μου». Οι δισταγμοί μου εγείρουν αμέσως υποψίες (κυρίως στο τελωνείο). Ανάλογα με τις περιστάσεις και τους ανθρώπους που έχω απέναντί μου, λέω ότι είμαι συγγραφέας, ακτιβιστής, καθηγητής ή χιουμορίστας. Ισως όμως τελικά να έχω προσγειωθεί στην εποχή μου: έχω το επάγγελμα που είμαι, και όχι είμαι το επάγγελμα που έχω. Ας μην ντρεπόμαστε λοιπόν για τα bullshit jobs μας. Την επόμενη φορά που θα με ρωτήσουν τι επαγγέλλομαι, θα δοκιμάσω το “thought leadership”.

* Ο Γκασπάρ Κενίγκ είναι φιλόσοφος και πρόεδρος του think tank “Generation Libre”

Πηγή: Les Echos / ΑΠΕ