Tα θέματα των Νέων Ελληνικών που εγκαινίασαν τις Πανελλαδικές φέτος

Λέξεις: Μαρία Περπιράκη, φιλόλογος, ΜΑ Παιδαγωγικής, ΜΑ Κοινωνικής Ψυχολογίας

Το σχόλιό μου αναφέρεται σε 4 πτυχές: 

1) τη νέα δoμή-μορφή-απαιτήσεις-εκφωνήσεις των εξετάσεων

2) το περιεχόμενο της συγκεκριμένης εξέτασης αυτό καθαυτό σε αμιγώς γλωσσικό επίπεδο

3) το περιεχόμενο σε κοινωνικο-ψυχολογικό επίπεδο και 

4) την ανακοίνωση της Πανελλήνιας ΄Ενωσης Φιλολόγων.

Συνοπτικά, λοιπόν: 

1) Το νέο σύστημα εξέτασης με βρίσκει σύμφωνη. Επιτέλους απομακρυνόμαστε από ξύλινους φορμαλισμούς και δίνεται προτεραιότητα στο νόημα, στη σχέση νοήματος-γλώσσας, στην κρίση, στη συνομιλία ειδών και περιεχομένων. ΟΜΩΣ

2) Το περιεχόμενο, το θέμα και οι εκφωνήσεις της συγκεκριμένης εξέτασης παρουσιάζουν πολλά προβλήματα κατά τη γνώμη μου. Σε γλωσσικό επίπεδο: τα δύο «πληροφοριακά» κείμενα είχαν αμφότερα εκτεταμένη χρήση συνυποδήλωσης, γεγονός το οποίο δεν δυσκολεύει τόσο γνωστικά όσο βιωματικά (στο μέτρο που μέρος των ερωτήσεων σχετίζεται με το βίωμα −την προσωπική σχέση). Το κείμενο 1 εγκαλεί ένα έμπειρο λογοτεχνικό υποκείμενο-αναγνώστη. Το κείμενο 2 έχει μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας. Αναφέρεται σε μια υπαρξιακή και κοινωνική πολυσημία της γραφής και απαιτούσε προσεκτικό διάβασμα. Το κείμενο 3 αφορά ένα «ποίημα για την ποίηση» σε απεύθυνση β΄ ενικού προσώπου, το οποίο συνομιλεί με τα άλλα δύο στη βάση της λογοτεχνικής χρήσης της γραφής. Εδώ δεν απαιτείται τόσο αναλυτική όσο συνθετική ικανότητα γενίκευσης προκειμένου να αναχθεί ένα βασικό θέμα. 

Από τις ερωτήσεις: τα θέματα Α και Β2  είναι, θεωρώ, εύκολα, το Β3 «βατό». Στο Β1 βρίσκω λίγο «προβληματικά» τα Β1β και Β1ε. Σε αντίθεση με πολλούς θεωρώ πως τα Γ1 και Δ1 είναι εξαιρετικά απαιτητικά (και από κοινωνικοψυχολογική σκοπιά, βλ. παρακάτω, 3) αλλά και κακοδιατυπωμένα. Στο Γ1 απαιτείται αφενός η συνθετική ικανότητα σε σχέση με το ποίημα ενώ, παρόλο που η «επιγραμματική» μορφή του ποιήματος δίνει υλικό και σε μαθητές που δεν ξέρουν «τι να απαντήσουν» (βλ. παρακάτω, 3) ζητά παράλληλα τη διαφοροποίηση από αυτό. Ταυτόχρονα, το ζητούμενο φαίνεται να κυμαίνεται μεταξύ συντηρητικών «φασόν» απαντήσεων ή μιας έκφρασης με εμπειρία και βεληνεκές που απέχει από το βίωμα της πλειοψηφίας των παιδιών. Στο Δ1 η δυσκολία αυξάνεται σε πολλαπλή διάσταση: α) απαιτείται μια κάποια σχέση με τα βιβλία (αυτό στο οποίο θα αναφερθώ παρακάτω πιο αναλυτικά), β) η σχέση με την ανάγνωση διαπλέκεται ως πρόταγμα με τη διαχείριση του ελεύθερου χρόνου. Η λέξη δε «διαχείριση» έχει θεωρώ εξαιρετικά κρυπτικό περιεχόμενο στην εκφώνηση αυτή και «μπερδεύει» που λέμε τους μαθητές και τις μαθήτριες. γ) ζητείται ανάπτυξη με τον νέο τρόπο της αφόρμησης δ) ζητείται ΕΜΦΑΝΩΣ η προσωπική εμπειρία γεγονός που παραπέμπει στη χρήση του α’ ρηματικού προσώπου ενώ ταυτόχρονα αφήνει υπόνοια πως πρόκειται για άρθρο («στο ιστολόγιο ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΊΟΥ ΣΑΣ», όχι προσωπικό blog) γεγονός που −στη βάση της θεωρίας− παραπέμπει στη χρήση του γ’ ρηματικού προσώπου. Προσωπικά, θα απαντούσα με χρήση α’ ρηματικού προσώπου. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί πως οι ενδεικτικές απαντήσεις της ΚΕΕ αναφέρουν με σαφήνεια το κειμενικό είδος «άρθρο» το οποίο −βάσει θεωρίας− παραπέμπει στη χρήση του γ’ ρηματικού προσώπου. 

3) Το περιεχόμενο της εξέτασης, κρινόμενο από κοινωνικο-ψυχολογική σκοπιά αναδεικνύεται κατά την άποψή μου σε συντηρητικό, ελιτίστικο, μακριά από τις εμπειρίες των μαθητών με ανάλγητο κοινωνικά και ψυχολογικά τρόπο. Αφενός τα κείμενα εγκαλούν −όπως ανέφερα− ένα εξαιρετικά έμπειρο υποκείμενο-αναγνώστη, έναν παθιασμένο αναγνώστη-ενήλικα, ενώ απευθύνονται αφετέρου σε μια εξαιρετικά περιορισμένη μαθητική ομάδα. Οι περισσότεροι μαθητές και μαθήτριες −ας μην έχουμε αυταπάτες− διαβάζουν πολύ λιγότερο λογοτεχνία σε σχέση με παλαιότερα και ακόμη και όσες και όσοι διαβάζουν δεν θα μπορούσαν καν να αναγνωρίσουν τον εαυτό τους μέσα στα κείμενα, πόσο μάλλον να σκεφτούν τον «ρόλο της ποίησης στην προσωπική τους ζωή»! Μα για τα περισσότερα η ποίηση −με τη συμβατική έννοια− δεν παίζει απολύτως κανένα ρόλο. Τώρα, έχει ενδιαφέρον να σκεφτούμε αν εδώ αφήνεται χώρος για εναλλακτικές θεωρήσεις του ποιητικού: για μουσική, για διαλόγους στην κοινωνική δικτύωση, κ.λπ. Νομίζω όμως πως τα κείμενα παραπέμπουν στην «αρχετυπική» εννοιολόγηση του ποιητικού: την ποίηση που γράφεται από λογοτέχνες ποιητές, την ποίηση του «κανόνα». Έτσι, μακάρι να υπήρξαν παιδιά που θα έγραψαν πραγματικά για την εναλλακτική ποίηση που αγαπούν και ελπίζω να μη στερηθούν βαθμούς. 

Πέρα από την ποίηση, στο Δ1, πώς αισθάνεται και πως καλείται να απαντήσει ένας μαθητής ή μία μαθήτρια που δεν έχει πραγματικά καμία σχέση με την ανάγνωση βιβλίων; Πώς καλούνται να απαντήσουν μαθητές με δυσλεξία ή δυσαναγνωσία; Πέρα από το πώς καλούνται να απαντήσουν (εννοώ ως ποια υποκείμενα), πώς καλούνται να ΝΙΩΣΟΥΝ; Ταυτόχρονα και εμμέσως δεν κατασκευάζονται εδώ τρεις υποκειμενικότητες; Το υποκείμενο του οποίου η εμπειρία (ή καλύτερα η μη εμπειρία) και ο τρόπος διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου του δείχνουν πως αποτελεί «μαθητικό περιθώριο». Το υποκείμενο το οποίο θα ΠΙΕΣΤΕΙ να γράψει προσωπική άποψη για κάτι για το οποίο δεν έχει προσωπική άποψη. Το υποκείμενο που θα κληθεί να ΥΠΟΚΡΙΘΕΙ, να γράψει ψέματα, να γίνει στιγμιαία κομφορμιστής παπαγάλος. Και ποιές είναι άραγε οι κοινωνικές, πολιτικές και ψυχολογικές συνέπειες του να νομιμοποιείται η καταφυγή στο ψέμα και τον κομφορμισμό ως «προσόν» για την επιτυχία στις εξετάσεις; Το υποκείμενο κατασκευάζεται ταυτόχρονα και ως πειθήνιο υποκείμενο-εξεταζόμενος. θα πρέπει να το πάρει απόφαση: θα απεκδυθεί τον εαυτό του για να έχει «μια θέση». Μαντέψτε: είναι η αρχή της πορείας της υποταγής. Σε ένα τρίτο επίπεδο, δεν έχω καταλάβει τι αξιολογείται. ζητείται «προσωπική σχέση», ζητείται «ρόλος στην προσωπική ζωή». Αξιολογείται μόνο η έκφραση; Το περιεχόμενο; ΜΠΟΡΕΙ ΠΟΤΕ ΝΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΘΕΙ ΤΕΤΟΙΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ; Πού είναι η αναζήτηση γραπτών που επιχειρηματολογούν και εκφράζουν άποψη για κοινωνικά ζητήματα της επικαιρότητας; Αυτό χρειάζεται να αξιολογηθεί, όχι «ο ρόλος κάποιου πράγματος στη ζωή τους»!

4) Φυσικά, όπως κάθε χρόνο, η ανακοίνωση της ΠΕΦ δεν με εξέπληξε. Σε συμφωνία με πολιτικές επιλογές συντηρητικής, ελιτίστικής «αριστείας», κοινωνικής αναλγησίας μα και άγνοιας , χειροκρότησε τα θέματα. 

Με μια λέξη λοιπόν: ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ τα σημερινά θέματα κι η λογική και οι παραδοχές και οι προεκτάσεις πίσω από αυτά. Απογοήτευση για οργή όμοια με αυτή που βιώνουμε από τα ψηφισθέντα για την εκπαίδευση, από τον ολικό παραλογισμό και μεσαιωνισμό του Υπουργείου. 

Δείτε αναλυτικά ΕΔΩ