Αυτοματοποίηση στην εργασία: Όταν τα μηχανήματα αντικαθιστούν τους ανθρώπους

Με την εξέλιξη των τεχνολογιών και της τεχνητής νοημοσύνης, έχουμε αρχίσει και βλέπουμε καθημερινά γύρω μας, όλο και συχνότερα, την αυτοματοποίηση στην εργασιακή καθημερινότητα. Σε μία μεγάλη εμπορική αλυσίδα, σκανάρουμε και πληρώνουμε τα ρούχα μας με τη βοήθεια των αυτόματων ταμείων και όχι των υπαλλήλων, βάζουμε βενζίνη μόνοι μας μέσα από τους αυτόματους πωλητές καυσίμων και πληρώνουμε με κάρτα ή μετρητά μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, χωρίς την επίβλεψη κανενός.

Η αυτοματοποίηση έχει γίνει πλέον το “κλειδί” στον εργασιακό τομέα και εισέρχεται σε όλο και περισσότερους κλάδους, με κυρίαρχους από αυτούς το εμπόριο, τις επιχειρήσεις πληροφορικής και τεχνολογίας, όπως οι προγραμματιστές και οι γραφίστες, τις παραγωγές καταναλωτικών αγαθών, καθώς και τις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Ο κύριος φόβος που αιωρείται από τότε που η τεχνητή νοημοσύνη άρχισε να εισβάλλει βίαια σε κάθε είδους επιχείρηση είναι η αντικατάσταση των ανθρώπινων χεριών από μηχανήματα και ρομπότ, τα οποία μπορούν πανεύκολα να γίνουν πιο έξυπνα, γρήγορα και παραγωγικά από εμάς.

Στο μέλλον, στην άλλη γραμμή της εξυπηρέτησης πελατών θα μπορούν να απαντούν ρομπότ, οι συγγραφείς, οι εκπαιδευτικοί και οι δημοσιογράφοι θα αντικατασταθούν από αλγόριθμους και λογισμικά και κανείς δεν αποκλείει ότι στα καταστήματα θα βλέπουμε το 1/3 το προσωπικού εξυπηρέτησης από αυτό που υπάρχει σήμερα.

Εκτός από τις επιπτώσεις που έχει αυτή η κατάσταση στο ανθρώπινο δυναμικό των εταιρειών και επιχειρήσεων, με τα ανθρώπινα χέρια να λιγοστεύουν τρομακτικά γρήγορα και να αντικαθίστανται από μηχανήματα, ρομπότ και λογισμικά, ο κόσμος γύρω μας κινδυνεύει και από μία ακόμα απειλή. Το καταναλωτικό κοινό έχει αρχίσει ήδη να αναζητά την αυτοματοποίηση στα ταμεία και τους πωλητές, χάνοντας με αυτόν τον τρόπο την ανθρώπινη επικοινωνία για εξυπηρέτηση και ενισχύοντας τον απρόσωπο χαρακτήρα μέχρι και στις αγορές του.

Ήρθαν όμως πραγματικά τα ρομπότ να… κλέψουν τις δουλειές μας; Ποιοι κλάδοι απειλούνται από τη μείωση θέσεων εργασίας; Ποιο είναι το μέλλον για την τεχνητή νοημοσύνη στην αγορά εργασίας και ποιος ο ρόλος της “Βιομηχανίας 5.0”; 

Τι είναι η αυτοματοποίηση

Με τον όρο αυτοματοποίηση εννοούμε τη χρήση της τεχνολογίας για την αυτόματη εκτέλεση διαδικασιών, ώστε να εξοικονομηθούν πόροι όπως είναι ο ανθρώπινος χρόνος. Αφορά διαδικασίες που είναι επαναλαμβανόμενες, όμως η τεχνητή νοημοσύνη και το machine learning έχουν βοηθήσει να αυτοματοποιηθούν ακόμα και περίπλοκες διαδικασίες.

Σύμφωνα με σχετική έρευνα, το 90% των στελεχών που οι επιχειρήσεις τους χρησιμοποιούν αυτοματοποιήσεις σε μεγάλο βαθμό, αναφέρουν ότι έχουν ωφελήσει σημαντικά τους εργαζομένους τους. Η αυτοματοποίηση στην εργασία συμπεριλαμβάνει επίσης το RPA (Robotic Process Automation), καθώς και άλλες εφαρμογές που έχει “αγγίξει” η ρομποτική.

Για παράδειγμα, όσον αφορά τον κλάδο του HR, υπάρχουν εργαλεία που με χρήση AI σκανάρουν μαζικά βιογραφικά και κάνουν ένα “ξεκαθάρισμα”, ώστε ένας HR manager να αξιολογήσει τα καλύτερα από αυτά, αντί να περάσει χρόνο εξετάζοντάς τα όλα.

Τα στατιστικά στοιχεία

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, θεωρητικά, το 50% των θέσεων εργασίας παγκοσμίως και το 22% των θέσεων στην Ευρώπη μπορεί να αυτοματοποιηθεί, με την χρήση νέων τεχνολογικών μέσων.

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) εκτίμησε τον Ιούλιο του 2023, ότι το 27% των θέσεων εργασίας στις προηγμένες χώρες κινδυνεύουν από την αυτοματοποίηση.

Σε έρευνα της McKinsey, στην Ελλάδα, η αυτοματοποίηση θα επηρεάσει το 48% των θέσεων σε εργασίες ρουτίνας και χαμηλής εξειδίκευσης. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αυτό θα έδινε την ευκαιρία στους εργαζόμενους να εκπαιδευτούν περαιτέρω και να αναπτύξουν την δημιουργικότητά τους.

Το McKinsey Global Institute αναφέρει πως το μεγαλύτερο ποσοστό των επαγγελματιών που θα επηρεαστούν έως το 2030 απασχολούνται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: την εξυπηρέτηση πελατών, τις υπηρεσίες εστίασης, την παραγωγή και τον κατασκευαστικό κλάδο, και την υποστήριξη γραφείου.

Ωστόσο, η έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF) προβλέπει ότι θα αυξηθούν οι κοινωνικές ανισότητες.

Οι θέσεις εργασίας που κινδυνεύουν

Στο διάγραμμα, καταγράφονται οι κλάδοι που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυνητικές απώλειες λόγω της δυνατότητας αυτοματισμού των εργασιακών καθηκόντων που επιτελούν, οι εργαζόμενοι, με τους κλάδους του εμπορίου, της γεωργίας, της μεταποίησης, και του τουρισμού, να αντιμετωπίζουν δυνητική εκτόπιση θέσεων εργασίας κατά 331 χιλ., 240 χιλ., 236 χιλ. και 210 χιλ. αντιστοίχως.

Παρακάτω καταγράφονται κάποιες ενδεικτικές προσεγγίσεις που, παρ’ όλη την αβεβαιότητα των υπολογισμών, όπως επισημαίνουν οι αναλυτές του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ),  παρουσιάζουν το μέγεθος της πρόκλησης που αντιμετωπίζει κάθε επιχείρηση, κάθε κλάδος και κάθε χώρα, ανάλογα με την κλαδική διάρθρωση της παραγωγής.

Στο διάγραμμα φαίνεται ο αριθμός των εργαζομένων που θα μπορούσε να υποκατασταθεί από μηχανές στην Ελλάδα, κατά κλάδο: 

Η άλλη πλευρά του νομίσματος: Νέες θέσεις εργασίας στην τεχνολογία

Από την άλλη, οι νέες τεχνολογίες αλλάζουν τόσο ριζικά το τοπίο εργασίας, που εκτός από την σχετική μείωση των θέσεων εργασίας, παρατηρείται και μεγάλη ανάγκη ζήτησης επαγγελματιών σε τομείς της τεχνητής νοημοσύνης.

Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (WEF), έως το 2027, θα δημιουργηθούν 69 εκατομμύρια θέσεις εργασίας παγκοσμίως, ενώ θα καταργηθούν 83 εκατομμύρια. Αυτό όμως, σημαίνει μείωση 14 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας.

Στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε 803 εταιρείες που απασχολούν συνολικά 11,3 εκατομμύρια εργαζόμενους σε 45 χώρες, φαίνεται ότι η ζήτηση για ειδικούς σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης και μηχανικής μάθησης αναμένεται να αυξηθεί κατά 40%

Σύμφωνα με τη σχετική έκθεση του WEF, οι 10 θέσεις εργασίας που οι επιχειρήσεις αναμένουν να αυξηθούν περισσότερο την επόμενη πενταετία λόγω της τεχνητής νοημοσύνης είναι οι εξής:

• Ειδικοί σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης και μηχανικής μάθησης
• Ειδικοί σε θέματα βιωσιμότητας
• Αναλυτές επιχειρηματικής ευφυΐας
• Αναλυτές ασφάλειας πληροφοριών
• Μηχανικοί χρηματοοικονομικής τεχνολογίας
• Αναλυτές και επιστήμονες δεδομένων
• Μηχανικοί ρομποτικής
• Μηχανικοί ηλεκτροτεχνολογίας
• Χειριστές γεωργικού εξοπλισμού
• Ειδικοί στον ψηφιακό μετασχηματισμό

Ο Γρηγόρης Ματενόγλου, Manager Έρευνας και Καινοτομίας στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), μιλά στην Parallaxi για την επιρροή αυτοματοποίηση στον βιομηχανικό κλάδο και τον τομέα της παραγωγής τα τελευταία χρόνια: 

«Τα τελευταία χρόνια έχουμε εισέλθει στην εποχή της “Βιομηχανίας 4.0”. Αυτό συνεπάγεται αυξημένη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, αυτοματοποίηση, 3d printing, καθώς και χρήση μεγάλων δεδομένων (big data). Όπως είναι επόμενο, αυτές οι αλλαγές έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό και τις θέσεις εργασίας. Από την απώλεια κάποιων παραδοσιακών θέσεων εργασίας, οι οποίες έχουν αντικατασταθεί από αυτοματοποιημένα συστήματα, μέχρι την αύξηση της ανάγκης για νέες δεξιότητες στους εργαζομένους. Οι εργαζόμενοι τώρα επιβάλλεται να καταλαβαίνουν την τεχνολογία και τα όριά της, αλλά και να διαχειρίζονται τα νέα δεδομένα που τους προσφέρει.

Παράλληλα όμως, έχουν δημιουργηθεί και νέες θέσεις εργασίας, σε κλάδους όπως ο προγραμματισμός, η μηχανική ρομποτική και τα έξυπνα συστήματα.

Η αυτοματοποίηση έχει μειώσει εν μέρη τη φυσική εργασία, ενώ ταυτόχρονα έχει αυξήσει τα ψηφιακά και δημιουργικά επαγγέλματα και την εργασία από το σπίτι. Με την εργασία από το σπίτι έχουμε μειώσει κατά πολύ, την μεταφορά στο χώρο εργασίας και έχουμε αυξήσει τις συνεργασίες μεταξύ ανθρώπων που βρίσκονται πολύ μακριά. Όλα αυτά προσφέρουν τη δυνατότητα να συμπεριλαμβάνουμε περισσότερο κόσμο σε περισσότερες θέσεις εργασίας. Επίσης, δουλειές που στο παρελθόν χρειαζόταν δύναμη στα εργατικά χέρια, σήμερα μπορούν να γίνουν από όλους. Ένα ακόμη θετικό είναι ότι πλέον μπορούμε να συμπεριλάβουμε περισσότερα άτομα με αναπηρία, επειδή δεν απαιτείται σε τόσο μεγάλο βαθμό η φυσική εργασία».

«Σκοπός της τεχνολογίας είναι να κάνει ευκολότερη τη δουλειά των ανθρώπων», τονίζει ο κ. Ματενόγλου: 

«Αυτό που συμβαίνει τώρα, συμβαίνει σε κάθε βιομηχανική επανάσταση. Οι εργασίες που ήταν τεχνικά επαγγέλματα ή απαιτούσαν φυσική δύναμη, αντικαθίστανται σε ένα μεγάλο βαθμό από μηχανές. Σκοπός όμως δεν είναι να μειώνονται οι θέσεις εργασίας, αλλά να διευκολυνθεί η δουλειά των ανθρώπων και να προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια. Για παράδειγμα, ένας εργάτης που σήκωνε μεγάλα βάρη, τώρα μπορεί με τη χρήση αυτόματων συστημάτων να αποφύγει κάτι που μπορεί στο μέλλον να του προκαλέσει κάποια σωματική βλάβη. 

«Υπάρχει μία πολύ μεγάλη κουβέντα για το αν συμφέρει περισσότερο τους ήδη υπάρχοντες εργαζόμενους που δουλεύουν στην εταιρεία να αυξήσουν τις δυνατότητες τους μέσα από εκπαιδεύσεις, είτε να προσλάβουν καινούργιο προσωπικό. Η απάντηση είναι “ναι” και στα δύο»

Υπάρχουν πολλά επαγγέλματα, κυρίως αυτά στα οποία τα ανθρώπινα χέρια αντικαθίστανται από μηχανές, τα οποία στηρίζονται σε τεχνική εμπειρία. Αυτή η εμπειρία δεν μπορεί να αντικατασταθεί μέσα σε μία μέρα από τον αυτοματισμό. Πάντα θα πρέπει να υπάρχει ο ανθρώπινος παράγοντας, να ελέγχει και να βοηθάει το μηχάνημα διαρκώς να κάνει τη δουλειά όσο γίνεται καλύτερα. Αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει στο μέλλον είναι η ανάγκη των εργαζομένων να εκπαιδευτούν και να αυξήσουν τις ικανότητες τους στο κομμάτι της τεχνολογίας, κάτι που δεν πρέπει να εκλαμβάνουμε σαν απειλή των θέσεων εργασίας», εξηγεί ο ίδιος.

Η “Βιομηχανία 5.0” βρίσκεται το κατώφλι της ψηφιακής εποχής και στόχος της είναι η ανθρωποκεντρική εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως ενημερώνει ο κ. Ματενόγλου:

«Η Ευρωπαϊκή Ένωση μεταβαίνει σιγά σιγά στη “Βιομηχανία 5.0”,  δηλαδή στη νέα εποχή της ανθρωποκεντρικής εξέλιξης της τεχνολογίας. Η “Βιομηχανία 5.0″ θέλει τον άνθρωπο να είναι ο βασικός κρίκος που θα ελέγχει τις τεχνολογίες για ένα καλύτερο αποτέλεσμα αναφορικά με την αποδοτικότητα, το κέρδος και το αντίκτυπο της εταιρείας».

Μέσα από την “Βιομηχανία 5.0”, η αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπων και μηχανών θα βελτιστοποιηθεί, μεγιστοποιώντας με αυτόν τον τρόπο και την προστιθέμενη αξία του εργατικού δυναμικού, σύμφωνα με τους ειδικούς. Μέσα από την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών με ανθρωποκεντρικό τρόπο, το εργατικό δυναμικό αντί να αντικατασταθεί, μπορεί να υποστηριχθεί και ενδυναμωθεί, οικοδομώντας με αυτόν τον τρόπο πιο ανθεκτικές και βιώσιμες βιομηχανίες.

Ο Δήμος Ιωαννίδης, Ερευνητής Β’ Βαθμίδας στο ΕΚΕΤΑ, αναλύει τις θέσεις εργασίας στη βιομηχανία που επηρεάζονται περισσότερο από την αυτοματοποίηση: 

«Οι κύριοι κλάδοι που επηρεάζονται από την αυτοματοποίηση στη βιομηχανία είναι οι μηχανολόγοι μηχανικοί, οι ηλεκτρολόγοι μηχανικοί στο κομμάτι της πληροφορικής, κλάδοι που ασχολούνται με το κομμάτι των ενεργειακών αναβαθμίσεων σε βιομηχανικές περιοχές ή με τους αυτοματισμούς/ ρομποτικά συστήματα. 

Αυτή η κλίση στις νέες τεχνολογίες οδηγεί σε ανάγκη για νέες δεξιότητες των εργατών. Στην Ελλάδα, σε επίπεδο πανεπιστημίου και μεταπτυχιακών, φαίνεται ότι γίνεται ένας μετασχηματισμός, που συμπεριλαμβάνει την ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων. Ταυτόχρονα, οι βιομηχανίες ψάχνουν εφαρμοσμένες λύσεις, που έχουν φύγει από το κομμάτι της έρευνας, έχουν ωριμάσει και περνάνε κατευθείαν στην εφαρμογή». 

«Υπάρχει μία φοβία για την αντικατάσταση του ανθρώπου από τις μηχανές. Αυτό ουσιαστικά δεν μπορεί να γίνει», εξηγεί ο κ. Ιωαννίδης.

«Αυτό που θέλουν να πετύχουν οι περισσότερες βιομηχανίες, είναι να στοχεύσουν την αυτοματοποίηση σε κλάδους της παραγωγής που μπορεί να υπάρχει κίνδυνος για τον άνθρωπο. Οι νέες τεχνολογίες έρχονται για να προσφέρουν τη συνεργασία μεταξύ ανθρώπου – μηχανής, έτσι ώστε οι εργάτες να μην κάνουν επαναλαμβανόμενες κινήσεις που μπορεί να τους δημιουργήσουν μελλοντικά σωματικά προβλήματα. Εκεί στοχεύει ο αυτοματισμός, έτσι ώστε να αυξηθεί ταυτόχρονα η ανθρώπινη παρουσία σε άλλες δεξιότητες του κλάδου, όπου ο άνθρωπος είναι περισσότερο χρήσμος. Υπάρχει μία επιτάχυνση της συνεργασίας ανθρώπου – μηχανής,  με σκοπό να βελτιωθεί η ασφάλεια και ταυτόχρονα η παραγωγή προϊόντων

Στην Ελλάδα υπάρχει μία τάση έντονου ψηφιακού μετασχηματισμού στη βιομηχανία, όπου θέλουν να εντάξουν την καινοτομία με τρόπο που δεν θα επηρεάζει την παρουσία του ανθρώπου, αλλά θα έχει ενεργό ρόλο σε θέσεις που δεν του δημιουργούν μακροπρόθεσμα προβλήματα». 

«Με τον σωστό σχεδιασμό και υλοποίηση της αυτοματοποίησης και του ΑΙ στις θέσεις εργασίας, θα μειωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι αρνητικές συνέπειες για τον άνθρωπο», καταλήγει ο κ. Ιωαννίδης: 

«Υπάρχουν οδηγίες σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, για το πώς θα πρέπει να γίνεται η ανάπτυξη των αυτοματισμών αλλά και της τεχνητής νοημοσύνης. Πρέπει να γίνει η σωστή σχεδίαση τους, σε όλους τους κύκλους ζωής της ανάπτυξης προϊόντων και αυτοματισμών, με τρόπο που να μην θέτει ηθικά διλήμματα ή άλλα διλήμματα για την προσωπικότητα των ανθρώπων που θα συνεργάζονται μαζί τους, είτε για τα δεδομένα που θα διαχειρίζονται. Με αυτή τη λογική, θα μειωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο οι αρνητικές επιπτώσεις που μπορεί να φοβούνται οι άνθρωποι για το μέλλον των θέσεων εργασίας».