Ιωάννης Βλαχάβας: Ο κορυφαίος Έλληνας επιστήμονας μας ξεναγεί στο συναρπαστικό χώρο της AI

Συνέντευξη στον Παντελή Τριανταφύλλου

Η Τεχνητή Νοημοσύνη, η ΤΝ όπως αναφέρεται πιο συχνά, αποτελούσε παλαιότερα ένα όνειρο επιστημονικής φαντασίας το οποίο έχει πλέον αρχίσει να γίνεται ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας μας, από γλωσσικά μοντέλα όπως το ChatGPT που μπορούν να παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες σε ένα τεράστιο εύρος θεμάτων μέχρι αυτόνομα αυτοκίνητα που σε πολλές περιπτώσεις οδηγούν καλύτερα από ανθρώπους.

Είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με έναν από τους κορυφαίους Έλληνες επιστήμονες στον τομέα της ΤΝ, τον καθηγητή Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) Ιωάννη Βλαχάβα, ο οποίος μας ξενάγησε στον συναρπαστικό κόσμο της ΤΝ και μοιράστηκε μαζί μας τις σκέψεις του για το πώς αυτή η εξέλιξη θα διαμορφώσει το μέλλον μας.

Τι είναι όμως η ΤΝ; 

Στην ερώτηση αυτή ο κ. Βλαχάβας αναφέρει:

«Με απλά λόγια, ο σκοπός της ΤΝ είναι η κατασκευή μηχανών η λογισμικών συστημάτων τα οποία λειτουργούν με τρόπο με τον οποίο θα λειτουργούσαν οι άνθρωποι, άρα είναι συστήματα που επιδεικνύουν μία νοημοσύνη κατά την λειτουργία τους». Η έρευνα γύρω από τη ΤΝ ξεκίνησε από τον Βρετανό Άλαν Τούρινγκ τη δεκαετία του ‘50 ο οποίος “δημιούργησε” την ιδέα του αλγορίθμου (ένα σύνολο οδηγιών ή κανόνων που καθορίζουν πώς πρέπει να εκτελείται μια συγκεκριμένη εργασία.) και αργότερα τη δεκαετία του ’60 με τη δημιουργία της προγραμματιστικής γλώσσας LISP από τον Αμερικανό Τζον Μακάρθι και ήταν ο πρώτος που επινόησε τον όρο «Τεχνητή Νοημοσύνη» το 1956.

Σχετικά με τα πιο σημαντικά ορόσημα της ΤΝ τα τελευταία χρόνια ο καθηγητής αναφέρει «Αυτό που εντυπωσίασε τα τελευταία χρόνια είναι η κατασκευή αυτόνομων οχημάτων που μπορούν να κυκλοφορούν χωρίς οδηγό. Ακόμη και το μετρό της Θεσσαλονίκης, όταν ολοκληρωθεί με το καλό, θα είναι χωρίς οδηγούς. Υπάρχουν για παράδειγμα σήμερα σιδηρόδρομοι στο εξωτερικό οι οποίοι λειτουργούν αυτόνομα. Κάποια επιτεύγματα που μπορεί στην επιφάνεια να μη φαίνονται τόσο εντυπωσιακά αλλά είναι πολύ χρήσιμα, για παράδειγμα τα παιχνίδια σοβαρού σκοπου (παιχνίδια που χρησιμοποιούνται για να μάθουμε νέες δεξιότητες ή να εκπαιδεύσουμε υπάρχουσες) για διαπίστωση προβλημάτων όπως η Διάσπαση Προσοχής η και άλλων παθήσεων, ακόμα και η πρόβλεψη ζήτησης ενέργειας μιας χώρας, είναι θεαματικά αποτελέσματα της ΤΝ που μπορεί με την πρώτη ματιά να μην εντυπωσιάζουν τον κόσμο αλλά φέρνουν σοβαρή βελτίωση στη καθημερινότητα μας».

Ο καθηγητής αναφέρει πως η ΤΝ είναι μονόδρομος και η μόνη που μπορεί να δώσει θεαματικές λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν διάφοροι τομείς. Στον τομέα της υγείας πχ «Η ΤΝ εφαρμόζεται στην αναγνώριση ασθενειών σε πρώιμο στάδιο, σε έρευνα κατά πανδημιών όπως ο COVID στο οποίο έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο.» Άλλοι τομείς που αναφέρθηκαν είναι η οικονομία και η γεωργία. Ακόμα και πιο σύνθετα προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή με έξυπνες εφαρμογές ώστε να καταναλώνετε λιγότερη ενέργεια. Χαρακτηριστικά ο κ. Βλαχάβας ανέφερε πως «θεωρώ πως η ΤΝ είναι η μόνη λύση στον περιορισμό των ρύπων και στην οικιακή αλλά και στην βιομηχανική κατανάλωση.»

Ηθικά ζητήματα

Η ΤΝ έχει ανοίξει μια σειρά από σημαντικά ηθικά ζητήματα και συζητήσεις. Ανάμεσα στα κυριότερα ηθικά ζητήματα ο κ. Βλαχάβας αναφέρει τη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή κάποιου ανθρώπου, το οποίο όμως δεν συμβαίνει μόνο αποκλειστικά με εφαρμογές ΤΝ «άλλα συστήματα που παίρνουν αποφάσεις, όπως η έγκριση ενός δανείου ή μια ιατρική απόφαση, καθώς σε όλους αυτούς τους τομείς χρησιμοποιούνταν πάντα συστήματα που βοηθούν τραπεζίτες η γιατρούς στη λήψη μιας απόφασης. Παρόλα αυτά ο κόσμος επικεντρώθηκε περισσότερα στις εφαρμογές ΤΝ που κάνουν το ίδιο πράγμα με πολύ καλύτερο τρόπο. Άρα ηθικά ζητήματα δεν υπάρχουν μονο στις εφαρμογές ΤΝ αλλά και σε άλλα συστήματα που παίρνουν αποφάσεις».

Για να αντιμετωπιστούν αυτά τα ζητήματα, ο καθηγητής αναφέρει την ανάγκη ύπαρξης κάποιου ανθρώπου ο οποίος παίρνει την τελική απόφαση και να μην επαφίεται καμία εφαρμογή, είτε ΤΝ είτε όχι, στο να παίρνει αυτόνομες αποφάσεις.

Γύρω από αυτά τα ηθικά ζητήματα, διάφορα νομοθετικά πλαίσια έχουν αρχίσει να δημιουργούνται, για παράδειγμα με τους νέους κανονισμούς της Ε.Ε.

«’Εχω δει την οδηγία της Ε.Ε. Είναι τεράστια σε μέγεθος, πολύ λεπτομερείς και πιστεύω ότι δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνει.» αναφέρει ο κ. Βλαχάβας. Κατά τη γνώμη του καθηγητή αν και είναι θετικό ότι η Ευρώπη είναι πρωτοπόρα σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, επικεντρώθηκε υπερβολικά στην ΤΝ και η στοχοποίηση της οδηγεί σε υπερβολικά εμπόδια και επηρεάζει την εξάπλωση της και τα θετικά αποτελέσματα που μπορεί να φέρει. Ένα ακόμα πρόβλημα που δημιουργεί είναι ότι επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης σε σχέση με χώρες όπως η ΗΠΑ ή η Κίνα καθώς «σε αυτές τις χώρες δεν υπάρχει κανένα νομοθετικό πλαίσιο και ούτε πρόκειται να υπάρξει όπως πχ το GDPR (προστασία προσωπικών δεδομένων), επηρεάζοντας κυρίως τις μικρές εταιρείες ΤΝ και η οδηγία της Ε.Ε αποτελεί μια ασφυκτική δικλείδα» όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.

Αρνητικό αντίκτυπο στον εργασιακό τομέα

«Η τεχνολογία πάντα δημιουργούσε για κάποιο διάστημα ανάγκη εξειδίκευσης του εργατικού δυναμικού, άρα όλες οι τεχνολογικές εξελίξεις κατ’επέκταση η ΤΝ μπορεί να δημιουργήσει προσωρινή ανεργία. «Το μόνο που δημιουργεί η ΤΝ είναι ανάγκη για εξειδίκευση σε άλλα αντικείμενα όπως πχ η Πληροφορική. Άρα δεν δημιουργεί ανεργία, αλλά αλλάζει το εργασιακό τοπίο» απαντά ο καθηγητής. Επομένως, η ΤΝ έχει σκοπό να απαλλάξει τον άνθρωπο από μονότονες η και επικίνδυνες δουλειές και αναφέρει χαρακτηριστικά πως «εάν η τεχνολογία δημιουργούσε ανεργία, όλα αυτά τα χρόνια μπορεί και το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού να ήταν άνεργο, όπως είναι προφανές όμως δεν βλέπουμε αυτό το φαινόμενο».

Η ΤΝ στην Ελλάδα

Στην ερώτηση για το πως εξελίσσεται ο τομέας αυτός στην Ελλάδα, ο κ. Βλαχάβας απάντησε θετικά, λέγοντας ότι «Η Ελλάδα πάει πολύ καλά στο ερευνητικό κομμάτι το οποίο βρίσκεται σε πολύ υψηλό επίπεδο, έχοντας πολλούς αξιόλογους ερευνητές με μεγάλες διακρίσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Πέρα από το ερευνητικό κομμάτι, η κυβέρνηση έχει ένα roadmap για την εφαρμογή της ΤΝ στην Ελλάδα και περιμένουμε να δούμε εάν θα προκηρυχθούν προγράμματα ΕΣΠΑ ειδικά για την ΤΝ. Προχωρά λίγο δειλά θα έλεγα, με τις εταιρίες να μη βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με αντίστοιχες της Ευρώπης. Έχουμε το φαινόμενο η έρευνα να είναι σε υψηλό βαθμό όμως η αφομοίωση της, είτε από τον δημόσιο είτε από τον ιδιωτικό τομέα να είναι σε χαμηλό επίπεδο.»

Η επόμενη ερώτηση ήταν σχετικά με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και αν στη παρούσα του μορφή είναι ικανό να προετοιμάσει τους μαθητές για τη νέα πραγματικότητα που φέρνει η ΤΝ. Ο καθηγητής Βλαχάβας απάντησε πως «Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις της Πληροφορικής γενικότερα. Η Πληροφορική δεν διδάσκεται όπως θα έπρεπε στο δεύτερο κύκλο σπουδών (Γυμνάσια και Λύκεια) η ακόμη και στο Δημοτικό που θα μπορούσε να υπάρχει μια προεργασία. Συγκεκριμένα για τη ΤΝ, δεν βρισκόμαστε στο επίπεδο που θα έλεγα ότι υπάρχει η κατάλληλη εκπαίδευση.»

Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον

Κλείνοντας την συνέντευξη ρωτήσαμε τον καθηγητή για το τι μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον σχετικά με την ΤΝ.

Ο κ. Βλαχάβας μας απάντησε «περιμένω τη χρήση να γίνει αδιαφανής για τον χρήστη», δηλαδή να μπορεί να τη χρησιμοποιήσει ο καθένας χωρίς εξειδικευμένη γνώση. Διάλεξε να κλείσει την συνέντευξη μας χρησιμοποιώντας τα λόγια του καθηγητή Μιχάλη Δερτούζου του MIT ο οποίος είχε πει «η εφαρμογή της τεχνολογίας πρέπει να είναι τέτοια όπως η χρήση του ηλεκτρικού ρεύματος, που με ένα απλό γύρισμα του διακόπτη απολαμβάνουμε τα οφέλη του χωρίς καμία γνώση για τον ηλεκτρισμό»