Η Θεσσαλονίκη πριν την δικτατορία

Συζήτηση για την προδικτατορική Θεσσαλονίκη με αφορμή το βιβλίο του Ηλία Νικολακόπουλου για τον Ηλία Ηλιού πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της 5ης Μαΐου στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης με συντονιστή τον Τάσο Σακελλαρόπουλο, πρόεδρο της Επιστημονικής Επιτροπής του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων και υπεύθυνο των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη. Η συζήτηση την οποία διοργάνωσε το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων ξεκίνησε με αναφορά του συντονιστή στο βιβλίο του Νικολακόπουλου, όπου η αφήγηση εκκινεί από το πώς από νεαρός ο Ηλιού γίνεται στέλεχος της Αριστεράς μέσα στο κλίμα του βενιζελισμού. Έτσι ο συγγραφέας τραβάει ένα προπολεμικό νήμα για τη ζωή της Αριστεράς, φτάνοντας μέχρι τη δεκαετία του 1970, σε μια ατμόσφαιρα όπου το πνεύμα της ήττας συνυπάρχει με τη γέννηση της ελπίδας.

Λέγοντας πως αν διαβάσουμε το βιβλίο του Νικολακόπουλου, θα καταλάβουμε αμέσως πόσο σημαντικός διανοητής υπήρξε ο Ηλιού, ο Δημοσθένης Δώδος, τέως αναπληρωτής καθηγητής ΑΠΘ, σημείωσε πως η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη ήταν μια σχεδόν παραμεθόρια πόλη: δεν είχε ακόμη χωνέψει τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία αλλά και από τις περιοχές της Βουλγαρικής Κατοχής και ζούσε κάτω από τη βαριά σκιά των αρπάγων των εβραϊκών περιουσιών. Στις δημοτικές εκλογές του 1954 κατέβηκε ως υποψήφιος δήμαρχος ένας πατενταρισμένος δωσίλογος ο οποίος ψηφίστηκε στον δεύτερο γύρο από πολλούς κεντρώους ψηφοφόρους που δεν ήθελαν τον υποψήφιο της Αριστεράς. Όλη η περίοδος σημαδεύεται από τον αυταρχισμό της διοίκησης ενώ η κοινωνία της Θεσσαλονίκης καταπιέζεται και διώκεται πολύ περισσότερο από ό,τι συμβαίνει στην υπόλοιπη Ελλάδα.1960 60

Ο Ηλίας Ηλιού αγωνίστηκε σε μια διαλυμένη κοινωνία που όμως είχε μπει στην πολιτική μετά την Αντίσταση, παρατήρησε η Μαρία Καβάλα, διδάσκουσα Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Η Βόρεια Ελλάδα κατακλύστηκε την ίδια εποχή από μεγάλο αριθμό προσφύγων λόγω του Εμφυλίου ενώ ταυτοχρόνως είχε αρχίσει να τρέχει η ανάπτυξη με την κινητοποίηση του μικρού κεφαλαίου αλλά και πολλών ιδιωτών που εμπλέκονταν με την οικοδομική-κατασκευαστική δραστηριότητα. Παράλληλα ήρθαν το Σχέδιο Μάρσαλ και η ένταξη της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ. Στη Θεσσαλονίκη έγιναν έργα στο λιμάνι και στον σιδηροδρομικό σταθμό, αλλά και εγγειοβελτιωτικά έργα ενώ την πόλη λυμαίνονταν οι χαφιέδες με τελικό αποτέλεσμα τη δολοφονία του Λαμπράκη. Το κράτος με τον έλεγχο των κοινωνικών φρονημάτων έδενε όλο και περισσότερο τον πληθυσμό με την πολιτική εξουσία, αλλά από το 1953 και μετά παρατηρήθηκε αύξηση και βελτίωση του αγροτικού προϊόντος, όπως και της κατανάλωσης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μέσα από τη Καχεκτική Δημοκρατία, ξεπήδησε μια νέα τάξη υπαλλήλων, ελεύθερων επαγγελματιών και βιοτεχνών, η καινούργια μικροαστική τάξη.

Από την πλευρά του, ο Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, βουλευτής Α’ Θεσσαλονίκης του ΣΥΡΙΖΑ και πρόεδρος της Εταιρείας Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων 1940-1974, μίλησε για το φοιτητικό κίνημα της προδικτατορικής Θεσσαλονίκης, υπογραμμίζοντας ότι οι αγώνες των φοιτητών συνδυάστηκαν με το γεγονός πως η πόλη εθεωρείτο προπύργιο για την αντιμετώπιση του από Βορρά κινδύνου. Για το προπύργιο αυτό δράση ανέλαβε η διαβόητη ΕΚΟΦ, που ήταν το μακρύ χέρι του κράτους της εθνικοφροσύνης. Η σφραγίδα της γενιάς ήταν το 114: η συνταγματική επιταγή που μετατράπηκε σε λαϊκό καθήκον.

Κλείνοντας τη συζήτηση, ο Ηλίας Νικολακόπουλος, ομότιμος καθηγητής ΕΚΠΑ, είπε πως εκτός από τον Ηλία Ηλιού, που εκπροσωπούσε μιαν ετερόδοξη Αριστερά, υπήρξε και ο Γιάννης Πασαλίδης. Ήταν βενιζελικής προέλευσης, είχε χρηματίσει υπουργός των Μενσεβίκων στη Γεωργία κι είχε πάντοτε μια φιλοκομμουνιστική προσέγγιση, όχι όμως κι ένταξη. Συμπορεύτηκε με τον Πασαλίδη στην επιλογή της υπεράσπισης της ομαλότητας, κάτι που δεν άντεχε το μετεμφυλιακό κράτος και γι’ αυτό έφτασε μέχρι τη δικτατορία.

Β. Χατζηβασιλείου ΑΠΕ