Τι μπορεί να μάθει ο Σαλονικιός από έναν Γάλλο για την πόλη του;

Τι μπορεί να μάθει ο Σαλονικιός από έναν Γάλλο για την πόλη του; Τι είδε ο δεύτερος μέσα σε έναν χρόνο, που δεν το είδε ο πρώτος μια ζωή; Λίγο έως πολύ όλοι γνωρίζουν τον Εμπράρ, που οραματίστηκε την αναγέννηση της Θεσσαλονίκης μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Όσοι παρακολουθούν την πολιτική, ίσως θα θυμούνται το 2008 τον Νικολά Σαρκοζί, από το βήμα του ελληνικού κοινοβουλίου, να μιλά για τον παππού του «που έφυγε νέος από τη Θεσσαλονίκη, χωρίς να μπορεί να φανταστεί πως το εγγονάκι του θα γινόταν δεκτό ως πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας στη Βουλή των Ελλήνων». Οι ποδοσφαιρόφιλοι θα γνωρίζουν τον Ντεχέρ, που αγωνίζεται στη Βέροια και αντίστοιχα εκείνοι που αγαπούν τις ιστορίες κατασκοπείας, θα έχουν πληροφορηθεί τα σχέδια του Louis XIV στο Αιγαίο, 332 χρόνια πίσω. Λιγότεροι, ίσως, γνωρίζουν ότι το λιμάνι της Θεσσαλονίκης φέρει την υπογραφή ενός Γάλλου, του Έντμοντ Μπαρτισόλ ή ότι μέρα παρά μέρα Γάλλοι αναζητούν στη Θεσσαλονίκη τις ρίζες τους, ψάχνοντας τους τάφους των προπαππούδων τους στο νεκροταφείο του Ζέιτενλικ. Άλλωστε, όσες ιστορίες και να ακούσει ή να διαβάσει κανείς για τη Θεσσαλονίκη, θα υπάρχουν πάντα ανείπωτες… «Είναι μια μυστηριώδης πόλη. Μετά από έναν χρόνο εδώ, αυτή παραμένει η κύρια εντύπωση που έχω, ότι υπάρχουν πολλά να μάθω, να ανακαλύψω», παραδέχεται ο Γάλλος πρόξενος στη Θεσσαλονίκη, Φιλίπ Ρέι (Phillipe Ray), σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Καθώς μοιράζεται τη συναρπαστική διαδρομή της γνωριμίας του με τη Θεσσαλονίκη, την ιστορία της και τους διαχρονικούς δεσμούς της πόλης με τη χώρα του, δηλώνει πως προσπαθεί να μάθει ελληνικά και πως του αρέσει να αγναντεύει από το μπαλκόνι του τον Όλυμπο, να διαπιστώνει πως η πόλη είναι ζωηρή από τις 8 το πρωί έως τις 3 τα χαράματα, αλλά και να πίνει Μαλαγουζιά.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του Φιλίπ Ρέι στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και την Σμαρώ Αβραμίδου

Ερώτηση: Για εμάς στην Ελλάδα η Γαλλία ανέκαθεν θεωρείτο ως μια πολύ φιλική χώρα. Εσείς πώς το διαπιστώσατε αυτό; Απάντηση: Από τη στιγμή που ήλθα στη Θεσσαλονίκη γνώρισα τη διάσημη ελληνική φιλοξενία. Έχω εντυπωσιαστεί από το γεγονός ότι οι άνθρωποι εδώ έχουν αυξημένες προσδοκίες από τη Γαλλία και επιθυμούν μια πιο έντονη παρουσία, καθώς αν και υπάρχουν συνεργασίες σε πολλά πεδία, ίσως να μην είναι επαρκώς ορατά τα αποτελέσματά τους. Πρέπει να ανταποκριθούμε σε αυτή την προσδοκία και δεσμευόμαστε να το κάνουμε σε τομείς όπως ο πολιτισμός, η τέχνη, η γαστρονομία, η διανόηση, η γαλλοφωνία, η καινοτομία, η νεανική επιχειρηματικότητα.

Ερ.: Έναν χρόνο και κάτι μετά την ανάληψη των καθηκόντων του γενικού προξένου της Γαλλίας στην Θεσσαλονίκη, τι έχετε μάθει για την πόλη; Απ.: Ανακαλύπτω μέρα με τη μέρα την ιστορία της πόλης. Η πρώτη εικόνα, που βλέπει κανείς όταν φθάνει στη Θεσσαλονίκη, είναι μια σύγχρονη πόλη, με υψηλά κτίρια και ωραίο θαλάσσιο μέτωπο. Όμως, ύστερα από μέρες ή εβδομάδες ανακαλύπτει τα μνημεία, την ιστορία κι έπειτα μιλώντας και με τους ανθρώπους, διαπιστώνει με ενδιαφέρον πως πολλά θέματα δεν συζητούνται συχνά, όπως η ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Είναι μια μυστηριώδης πόλη, που μπορεί να την ανακαλύψει κανείς με τον χρόνο. Η ιστορία είναι εξαιρετικά πλούσια, υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία για τη Θεσσαλονίκη, ακόμη και στα γαλλικά ή τα αγγλικά. Βεβαίως, υπάρχουν και πολλοί πνευματικοί άνθρωποι, που διαθέτουν μεγάλη γνώση για το παρελθόν της πόλης. Μετά από έναν χρόνο εδώ, αυτή παραμένει η κύρια εντύπωση που έχω, ότι υπάρχουν πολλά να μάθω, να ανακαλύψω.

Ερ.: Ποια γαλλική πόλη έχει τα περισσότερα κοινά στοιχεία με τη Θεσσαλονίκη; Απ.: Θα σας απαντούσα οι πόλεις στη νότια Γαλλία και ιστορικά η Μασσαλία, καθώς υπάρχουν κοινά στοιχεία, που αφορούν την ομογένεια, ή τη μετανάστευση. Ένας σημαντικός συνδετικός κρίκος είναι τα λιμάνια των δύο πόλεων. Η γαλλική εταιρεία Société Ottomane de Construction du Port de Salonique του Έντμοντ Μπαρτισόλ ήταν εκείνη που κατασκεύασε το λιμάνι της Θεσσαλονίκης – ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα και το ολοκλήρωσε το 1904. Το σχέδιό του είχε ως πρότυπο αυτό του λιμανιού της Μασσαλίας. Σήμερα είναι σαν η ιστορία να επαναλαμβάνεται, καθώς η γαλλική CMA CGM S.A. (σ.σ. μητρική της Terminal Link, η οποία συμμετέχει στην κοινοπραξία, που πλειοδότησε στον διεθνή διαγωνισμό για την απόκτηση του 67% του ΟΛΘ), που έρχεται στη Θεσσαλονίκη, έχει την έδρα της στη Μασσαλία.

Ερ.: Ως Διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου, πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο της εκπαίδευσης στην οικοδόμηση της μνήμης και στη διαφύλαξη των ιστορικών δεσμών της Γαλλίας με κοινότητες της Θεσσαλονίκης, όπως η εβραϊκή; Απ: Πριν λίγες μέρες πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο ένα σεμινάριο για τη σεφαραδίτικη ιστορία και κουλτούρα της Θεσσαλονίκης. Ήταν πολύ σημαντικό και η προετοιμασία του διήρκεσε περισσότερο από έναν χρόνο. Ο φορέας που το διοργάνωσε ήταν το Maison d’Izieu (Mémorial des enfants juifs exterminés), ενώ προηγήθηκε αντίστοιχη εκδήλωση στην Ισπανία, τον περασμένο Ιούνιο, με τους ίδιους ομιλητές – πέραν πάσης αμφιβολίας τους καλύτερους ειδικούς ιστορικούς, αρχιτέκτονες κ.λπ. από τη Γαλλία, την Ελλάδα και την Ισπανία, οι οποίοι γνωρίζουν την τραγική ιστορία της εβραϊκής κοινότητας, από την Ισπανία τον 15ο αιώνα, μέχρι σήμερα. Οι δεσμοί μας με την εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλονίκη είναι διαχρονικοί. Η πλειοψηφία των μαθητών, που ήλθαν στο γαλλικό σχολείο της Θεσσαλονίκης, όταν δημιουργήθηκε το 1907, ήταν Εβραίοι. Ήλθαν στο σχολείο μας, καθώς οι γλώσσες που μιλούσαν ήταν τα ισπανοεβραϊκά λαντίνο και γαλλικά. Και μετά, όταν οι Εβραίοι εκτοπίστηκαν στην Πολωνία από τους ναζί, οι μισοί μαθητές μας έφυγαν από τη μία μέρα στην άλλη, απλώς δεν εμφανίστηκαν στο σχολείο μία μέρα. Πρέπει να πούμε αυτή την ιστορία, οι νέοι άνθρωποι να μάθουν γι’ αυτή την τραγωδία. Συμμετέχουμε, επίσης, στην μεγάλη έκθεση «Κοινοί Ιεροί Τόποι στα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο», στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και στο Γενί Τζαμί. Έμπνευση για τη διοργάνωση αυτή, που εστιάζει στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, αποτέλεσε η έκθεση στο Μουσείο Πολιτισμών της Ευρώπης και της Μεσογείου (MuCEM), στη Μασσαλία. Συνεισφέρουμε και στη δημιουργία του Μουσείου Ολοκαυτώματος της Θεσσαλονίκης, μέσα από τον οργανισμό Mémorial de la Shoah στο Παρίσι, ο οποίος κατέχει την απαραίτητη εμπειρία και τεχνογνωσία για τον τρόπο λειτουργίας ενός τέτοιου ιδρύματος.

Ερ.: Σημαίνει κάτι για τη Γαλλία το γεγονός ότι στη Θεσσαλονίκη έχει οικογενειακές ρίζες ένας πρώην πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας; Απ.: Ο Νικολά Σαρκοζί είναι ένας από αρκετούς ακόμη σημαντικούς Γάλλους, που έχουν οικογενειακές ρίζες στη Θεσσαλονίκη. Είναι ακόμη ο βραβευμένος με νόμπελ Λογοτεχνίας Πάτρικ Μοντιανό, ο οποίος προέρχεται από την οικογένεια που έδωσε το όνομά της στην αγορά Μοδιάνο, είναι επίσης ο διάσημος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν, όπως και η οικογένεια Ντασώ, της ομώνυμης πολεμικής βιομηχανίας. Η αίθουσα πολιτιστικών εκδηλώσεων του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης φέρει τα δύο ονόματα της οικογένειας Αλλατίνη – Ντασώ.

Ερ: Κάποιοι συμπατριώτες σας προσέφεραν πολλά σε αυτή την πόλη. Ποιους θα ξεχωρίζατε; Απ.: Θα ξεχώριζα τον Ερνέστ Εμπράρ, που εκπόνησε τα σχέδια για την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης το 1917 και τον Έντμοντ Μπαρτισόλ, που κατασκεύασε το λιμάνι. Και οι δύο, στις αρχές του 20ου αιώνα, συνεισέφεραν σημαντικά στον εκσυγχρονισμό και την αλλαγή της πόλης.

Ερ.: Πριν από λίγους μήνες ανακαλύφθηκαν στη Βιβλιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 16 χειρόγραφοι χάρτες του Αρχιπελάγους του Αιγαίου, οι οποίοι δημιουργήθηκαν από το 1685 έως το 1687, σύμφωνα με τις διαταγές του Λουδοβίκου 14ου. Στην εκδήλωση παρουσίασής τους αναφερθήκατε στη δίδυμη συλλογή χαρτών για τις βόρειες Κυκλάδες, που υπάρχει στο ιστορικό αρχείο του γαλλικού υπουργείου Άμυνας και στο ενδεχόμενο μίας έκθεσης ολοκληρωμένης της συλλογής, στη Θεσσαλονίκη. Έχει προχωρήσει αυτό το εγχείρημα; Απ.: Ναι! Συνεργαζόμαστε γι’ αυτό πολύ στενά με τον καθηγητή Ευάγγελο Λιβιεράτο, ο οποίος έκανε την ανακάλυψη. Πρόκειται για μία πολύ ωραία ιστορία. Οι χάρτες βρίσκονταν στη Βιβλιοθήκη του ΑΠΘ, στη συλλογή της δωρεάς του Ιωάννη Τρικόγλου –από τη γνωστή οικογένεια των Ελλήνων της Αιγύπτου. Ο Τρικόγλου αγόρασε αυτούς τους χάρτες στο Παρίσι πριν πολλά χρόνια, αλλά οι χάρτες δεν είχαν ανακαλυφθεί μέχρι πέρυσι. Η ομάδα του καθηγητή Λιβιεράτου έκανε έρευνα και έτσι γνωρίζουμε σήμερα ότι ο Τρικόγλου αγόρασε τους χάρτες στη Γαλλία. Έχω δει την αντίστοιχη συλλογή, που υπάρχει στο ιστορικό αρχείο του γαλλικού υπουργείου Άμυνας (Service historique de la défense), κοντά στο Παρίσι, και είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε στην κοινή έκθεση. Η λύση, στην οποία καταλήξαμε με τον καθηγητή και το γαλλικό μουσείο, είναι να φτιάξουμε πιστά αντίγραφα της συλλογής. Σχεδιάζουμε η έκθεση να γίνει τον ερχόμενο Φεβρουάριο στη Θεσσαλονίκη, όπου θα παρουσιαστούν και οι δύο συλλογές, θα ενωθούν οι τόμοι των χαρτών. Μάλιστα σκοπεύουμε με την ευκαιρία της έκθεσης να διοργανώσουμε και μία μεγάλη εκδήλωση, που θα αφορά της ελληνογαλλικές σχέσεις.

Ερ.: Πολλά έχουν λεχθεί και γραφεί για την παρουσία στη Θεσσαλονίκη εκατοντάδων χιλιάδων Γάλλων στρατιωτών την περίοδο 1915-18. Πιστεύετε ότι είναι σαφής εκείνη η περίοδος ή υπάρχουν κι άλλα που πρέπει να ερευνηθούν, ενόψει και της επετείου των εκατό χρόνων από τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου; Απ.: Θα σας έλεγα πως ναι. Ισχύει κι εδώ αυτό που ανέφερα για τη σχέση μου με την πόλη, ότι υπάρχουν πολλά πράγματα ακόμη, που μπορεί να ανακαλυφθούν και γι’ αυτό άλλωστε οι ερευνητές μελετούν ακόμη τα ιστορικά αρχεία.

Ερ.: Στο νεκροταφείο του Ζέιτενλικ είναι ενταφιασμένοι περισσότεροι από 8.300 στρατιώτες του Γαλλικού Στρατού του Μακεδονικού Μετώπου. Τι σημαίνει αυτό για τους απογόνους τους στη Γαλλία; Απ.: Κάθε εβδομάδα παραλαμβάνουμε κατά μέσο όρο τρεις επιστολές από τη Γαλλία με το ερώτημα: «Έχει ενταφιαστεί ο προπάππος μου στη Θεσσαλονίκη;». Συνήθως ζητούν να τους στείλουμε μία φωτογραφία του τάφου, ενώ κάποιοι έρχονται ακόμη κι εδώ. Μία μέρα συναντήσαμε μία οικογένεια, όπου ένα άνδρας 50 ετών αναζητούσε τον τάφο του παππού του. Δεν τον είχε γνωρίσει εν ζωή, αλλά του είχε μιλήσει η μητέρα του για εκείνον και του είχε πει πως ο τάφος του βρισκόταν εδώ. Βρήκε τον τάφο και συγκινήθηκε πολύ. Είναι συγκινητικό να διαπιστώνουμε ότι οι άνθρωποι, σχεδόν έναν αιώνα μετά, δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον να ξαναβρούν την ιστορία της οικογένειάς τους. Άλλωστε, αυτό το σταθερό ενδιαφέρον αποτέλεσε και έναν από τους λόγους, για τους οποίους εκσυγχρονίσαμε το κοιμητήριο πριν από τέσσερα χρόνια και δημιουργήσαμε και ένα μικρό μουσείο εκεί, το οποίο το επισκέπτονται και σχολεία. Το 2018 γιορτάζουμε έναν αιώνα από τη λήξη του πολέμου και έτσι προγραμματίζουμε πολλές εκδηλώσεις, σε συνεργασία και με το γαλλικό υπουργείο Άμυνας.

Ερ.: Πόσοι Γάλλοι πολίτες ζουν στην περιοχή χωρικής αρμοδιότητάς σας; Με τι ασχολούνται; Απ.: Η χωρική αρμοδιότητα του προξενείου είναι από τη Θράκη μέχρι την Ήπειρο, από την Αλεξανδρούπολη μέχρι τα Ιωάννινα. Θα έλεγα ότι συνολικά φθάνουν τα 2.000 άτομα, αν και οι 1.400 από αυτούς είναι εγγεγραμμένοι στο Προξενείο. Πρόκειται για Γάλλους πολίτες, το 70% εκ των οποίων είναι ελληνο-γάλλοι. Ποσοστό 70% αυτών, επίσης, ζουν στη Θεσσαλονίκη και τις γύρω περιοχές. Παρατηρούμε μία τάση Γάλλοι που συνταξιοδοτούνται να αγοράζουν σπίτια στον Βόλο, το Πήλιο, τις Σποράδες και τα Ιωάννινα. Σε ό,τι αφορά τα επαγγέλματα που ασκούν, υπάρχουν αρχιτέκτονες, ποδοσφαιριστές – π.χ στη Βέροια εργάζονται 7 Γάλλοι ποδοσφαιριστές- καλλιτέχνες, ένας κοσμηματοποιός, εργαζόμενοι στον τουριστικό τομέα και συνταξιούχοι.

Ερ.: Υπάρχουν συνέργειες του προξενείου με τις τοπικές αρχές, τα Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της πόλης; Απ.: Υπάρχουν αρκετές και προσβλέπουμε σε ακόμη περισσότερες και αυτό αποτελεί και προσωπικό μου στόχο και προτεραιότητα, τόσο ως γενικού προξένου, όσο και ως διευθυντή του γαλλικού Ινστιτούτου. Συνεργαζόμαστε και κάνουμε σημαντικές εκδηλώσεις με το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), που αποτελεί ένα καταπληκτικό ερευνητικό κέντρο, με εκατοντάδες ερευνητές. Επίσης, συμμετέχουμε στο οικοσύστημα καινοτομίας Θεσσαλονίκης, τη προθερμοκοιτίδα νεοφυών επιχειρήσεων «OK!THESS», που αποτελεί μία σχετικά νέα πρωτοβουλία, αλλά ήδη το κέντρο δουλεύει καλά αυτή τη στιγμή και υπάρχουν κάποια προγράμματα. Τον επόμενο χρόνο σχεδιάζουμε, με τη βοήθεια της πρεσβείας, που έχει τη σχετική εμπειρία, μία συνάντηση μεταξύ νέων καινοτόμων ατόμων από την Ελλάδα και τη Γαλλία.

Ερ.: Στη Θεσσαλονίκη έχετε διαπιστώσει ότι μιλούν πολλοί άνθρωποι γαλλικά; Απ.: Νομίζω πως πολλοί άνθρωποι μιλούν γαλλικά, περισσότεροι από όσο είναι εμφανές, αλλά πολλοί διστάζουν να το κάνουν, επειδή διδάχθηκαν τη γλώσσα πολλά χρόνια πίσω και δεν έχουν αρκετές ευκαιρίες να το κάνουν. Εκτιμώ, επίσης, πως όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι -κυρίως στη Θεσσαλονίκη- θέλουν να μάθουν γαλλικά. Έχουμε περισσότερους μαθητές στο Γαλλικό Ινστιτούτο, καθώς στοχεύσαμε σε επαγγελματικές ομάδες, όπως νομικούς συμβούλους, γιατρούς, επαγγελματίες από τον χώρο του τουρισμού και από τομείς, στους οποίους υπάρχει πιο στενή συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας.

Ερ.: Πόσους μαθητές έχει το γαλλικό σχολείο; Προέρχονται από ελληνογαλλικές οικογένειες; Απ.: Προέρχονται κυρίως από μεικτές οικογένειες. Ίσως δεν είναι ευρέως γνωστό ότι το σχολείο είναι ανοιχτό σε Έλληνες μαθητές. Κάποιοι μαθητές μας ήλθαν χωρίς να γνωρίζουν ούτε μία γαλλική λέξη κι έπειτα από δύο χρόνια μιλούν άπταιστα γαλλικά. Όσο πιο μικρή είναι η ηλικία, τόσο το καλύτερο. Το Γαλλικό Σχολείο είναι ένα παλιό σχολείο και όλα τα μαθήματα γίνονται στα γαλλικά. Εκτός από Έλληνες μαθητές έχουμε Ιταλούς, Ρουμάνους, Σέρβους, Βούλγαρους. Για να φθάσουν όλοι οι μαθητές στο ίδιο επίπεδο γλωσσομάθειας υπάρχει ένα ξεχωριστό πρόγραμμα εκμάθησης γαλλικών, εκτός από το βασικό πρόγραμμα σπουδών.

Ερ.: Τι παραπάνω μπορεί να κάνει το γαλλικό Ινστιτούτο στη Θεσσαλονίκη; Απ.: Αν έπρεπε να επισημάνω έναν τομέα αυτός θα ήταν της γαστρονομίας. Πέρυσι διοργανώσαμε με μεγάλη επιτυχία το «Goût de France» (Γεύση Γαλλίας), έτσι θα το επαναλάβουμε τον Μάρτιο, όπως επίσης και την εβδομάδα γεύσεων στο γαλλικό Ινστιτούτο. Επίσης, θα οργανώσουμε μία έκθεση γαλλικών προϊόντων, ενώ προτεραιότητα για μένα είναι και η δημιουργία, σε χώρο του Ινστιτούτου ενός γαλλικού εστιατορίου. Τον Νοέμβριο έχουμε την έκθεση κόμικς-περίπου 3.000 άνθρωποι επισκέφθηκαν την έκθεση πέρυσι- αλλά στην κορυφή των εκδηλώσεων της επόμενης χρονιάς βρίσκεται η διεθνής έκθεση βιβλίου της Θεσσαλονίκης, όπου θα τιμηθεί η γαλλοφωνία. Στη διάρκεια της έκθεσης θα υποδεχθούμε συγγραφείς από τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Αφρική και όλον τον κόσμο, αλλά και Έλληνες συγγραφείς, που ζουν στη Γαλλία τώρα, όπως ο Βασίλης Αλεξάκης, ενώ θα τιμήσουμε τη μνήμη κάποιων που δεν είναι πια εν ζωή, όπως ο Κώστας Αξελός. Τώρα σχεδιάζουμε το πρόγραμμα και σκοπεύουμε να διοργανώσουμε και κάποιες παράλληλες εκδηλώσεις, που έχουν σχέση με τους χώρους της μόδας, του κινηματογράφου και της γαστρονομίας. Η μόνη γαλλική πόλη που είναι αδελφοποιημένη με τη Θεσσαλονίκη είναι η Νίκαια. Στη Νίκαια διοργανώνεται μία πολύ γνωστή και από τις πιο σημαντικές εκθέσεις βιβλίου. Είμαστε σε διαδικασία να συνδέσουμε και τις δύο αυτές εκθέσεις.