Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης έτοιμο να υποδεχτεί το κοινό του

Όπως σχεδόν όλα στην Ελλάδα σκαλώνουν σε γραφειοκρατίες και καθυστερήσεις, έτσι και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης πέρασε από πολλές περιπέτειες που κράτησαν χρόνια για να μπορέσει τελικά να στεγαστεί στην παλιά ζυθοποιία του Φιξ στην λεωφόρο Συγγρού της Αθήνας. Σήμερα, την Παγκόσμια Ημέρα Μουσείων, παρουσιάζουμε την ιστορία του.

Ήταν το 2002 όταν είχε αποφασιστεί πως το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης θα στεγαστεί στο επιβλητικό κτίριο του παλιού εργοστασίου Φιξ στην Αθήνα, ωστόσο μετά από καθυστερήσεις και διαφωνίες πολλών χρόνων, μόλις το 2015 κατάφερε να μετακομίσει τις διοικητικές υπηρεσίες και τον εξοπλισμό του στον πρώτο όροφο του νέου κτιρίου, κάνοντας έτσι το πρώτο βήμα για το άνοιγμα του μουσείου.

Το μουσείο ανοίγει για το κοινό το 2017 και φιλοξενεί την αναδρομική έκθεση του Κώστα Τσόκλη, καθώς και το έργο «Εργαστήριο Διλλημάτων» του Κωνσταντίνου Δρίβα, που εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 7η Μπιενάλε της Βενετίας. Κλείνει όμως το 2018 και έπειτα από την δωρεά των 3 εκατομμυρίων του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για τον εξοπλισμό του και την εφαρμογή εγκεκριμένων μελετών για τη λειτουργία της μόνιμης συλλογής, ανοίγει και πάλι, ανανεωμένο και έτοιμο να υποδεχτεί το κοινό, τον Φεβρουάριο του 2020, όχι για παραπάνω από ενάμιση μήνα, μιας και έκλεισε ξανά μετά από την λήψη των μέτρων για την καταπολέμηση της πανδημίας του κορονοϊού. 

Αν και μένουν αρκετά ακόμα να γίνουν ώστε να θεωρηθεί πως το μουσείο λειτουργεί στην πλήρη μορφή του, ωστόσο είναι θετικό πως είναι έτοιμο να υποδεχτεί το κοινό του όταν ανοίξουν και πάλι τα μουσεία. Από το υπόγειο μέχρι και τον τέταρτο όροφο ο θεατής έχει την δυνατότητα να έρθει σε επαφή με ένα μέρος από την μόνιμη συλλογή του μουσείου που αποτελείται από έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων και γνωστά ονόματα όπως οι Τσόκλης, Δρίβας, Δημήτρης Αληθεινός, Φράνσις Άλις, Στήβεν Αντωνάκος, Κουνέλης κ.α., καθώς και με αναδρομικές εκθέσεις.

Στις αίθουσες της μόνιμης συλλογής παρουσιάζονται 172 έργα 78 Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, με τρεις κατευθύνσεις: Αναφορές μνήμης – Διεκδικήσεις – Πολιτικές αφηγήσεις, Όρια και διελεύσεις, Ετεροτοπίες – Μυθολογίες του οικείου – Νέες προοπτικές. Στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων παρουσιάζεται η ιστορία του μουσείου, μέσα από ένα Οπτικό Χρονολόγιο, από την έναρξη της λειτουργίας του. Το Χρονολόγιο συστήνει ξανά στο κοινό το παρελθόν του μουσείου που διαμόρφωσε το παρόν του. Στο Project Room του μουσείου, στο οποίο θα παρουσιάζονται νέα έργα και παραγωγές, φιλοξενείται η βίντεο-εγκατάσταση In Vitro των καλλιτεχνών Larissa Sansour και Soren Lind, μια ταινία διάρκειας 28’, η οποία ήταν η επίσημη συμμετοχή της Δανίας στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2019. Μεταξύ άλλων, παρουσιάζεται το video art «Σχεδία» του Bill Viola, ενός από τους σημαντικότερους video artist στον κόσμο, ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα του μουσείου.

Στον τελευταίο όροφο του κτηρίου οι επισκέπτες έχουν την δυνατότητα να βγουν στο μεγάλο μπαλκόνι του τελευταίου ορόφου και να θαυμάσουν την θέα από ψηλά βλέποντας την Αθήνα να εκτείνεται στους τέσσερις ορίζοντες.

Ωστόσο και το ίδιο το κτήριο του μουσείου έχει την δική του ιδιαίτερη μουσειακή ιστορία. Τη δεκαετία του 1860, ο Βαυαρός Ιωάννης Φιξ (εξελληνισμένη γραφή του γερμανικού επωνύμου Fuchs), εγκατεστημένος μόνιμα στην Ελλάδα, αρχίζει να ασχολείται με τη ζυθοποιία και ιδρύει τη Ζυθοποιία FIX στην περιοχή του σημερινού Νέου Ηρακλείου. Η αυξημένη ζήτηση για μπύρα την περίοδο εκείνη δημιουργεί την ανάγκη για μεγαλύτερες εγκαταστάσεις. Έτσι, η ζυθοποιία μεταφέρεται στο Κολωνάκι και στη συνέχεια αποφασίζεται η μετεγκατάστασή της στη Λεωφόρο Συγγρού. Την εποχή εκείνη, στα τέλη του αιώνα, η περιοχή είναι ακόμη αδόμητη. Το νέο, μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής, εργοστάσιο κατασκευάζεται στη δυτική όχθη του Ιλισσού και σε μικρή απόσταση από τους στύλους του Ολυμπίου Διός. Το πρώτο αυτό κτήριο θα επεκταθεί σταδιακά μέσα στα επόμενα χρόνια, ακολουθώντας την αύξηση των εργασιών της ζυθοποιίας FIX. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, στο πλαίσιο της βιομηχανικής ανασυγκρότησης της χώρας, η οικογένεια Φιξ αποφασίζει τη ριζική ανακατασκευή του εργοστασίου. 

Ο ανασχεδιασμός και η ανάπλαση του κτιρίου ανατίθενται το 1957 στον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο (1926-1977), έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του μεταπολεμικού μοντερνισμού στην Ελλάδα, σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Μαργαρίτη Αποστολίδη (1922-2005). Στόχος του αρχιτέκτονα είναι να ενοποιήσει τις διαδοχικές επεκτάσεις του παλιού εργοστασίου χωρίς να διακόψει τη λειτουργία του και να δημιουργήσει, σύμφωνα με τη γενικότερη φιλοσοφία του, μια ευέλικτη κατασκευή που θα μπορεί να μεταβάλλεται και να προσαρμόζεται σε μελλοντικές χρήσεις και διαφορετικές συνθήκες. Το 1961 το βιομηχανικό κτίριο στη Λεωφόρο Συγγρού είναι έτοιμο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, το εργοστάσιο ζυθοποιίας μεταφέρεται έξω από την Αθήνα και το κτήριο εγκαταλείπεται.

Στα χρόνια που ακολουθούν το κτίριο Φιξ μένει αναξιοποίητο. Οι φθορές που παρουσιάζονται στο εσωτερικό καθώς και στο εξωτερικό του κέλυφος αλλά και η ανάρτηση διαφημιστικών πινακίδων αλλοιώνουν τον χαρακτήρα του, ενώ ο προβληματισμός που εκφράζεται σχετικά με τη διατήρηση και την αξιοποίησή του είναι έντονος και μακροχρόνιος. Τον Δεκέμβριο του 1994 το κτίριο περιέρχεται με αναγκαστική απαλλοτρίωση για λόγους δημόσιας ωφέλειας στην ιδιοκτησία της Αττικό Μετρό Α.Ε. Το βορεινό τμήμα του κατεδαφίζεται για τις ανάγκες των έργων του μετρό και η ιδιοκτήτρια εταιρεία κατασκευάζει τον παρακείμενο σταθμό, ο οποίος τίθεται σε λειτουργία στις αρχές του 2000.

Τον Φεβρουάριο του 2000, μετά από σχετική διαμόρφωση του ισογείου, οργανώνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού σε συνεργασία με το Ίδρυμα Γιάννης Τσαρούχης η έκθεση «Γιάννης Τσαρούχης, Μεταξύ Ανατολής και Δύσης». Την ίδια χρονιά ο χώρος παραχωρείται ως προσωρινή στέγη στο νεοσύστατο τότε Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ). Στη συνέχεια αποφασίζεται το εναπομείναν τμήμα του παλιού εργοστασίου της πρώην ζυθοποιίας FIX να αναπλαστεί και να αποτελέσει τη μόνιμη στέγη του ΕΜΣΤ. Το 2002 υπογράφεται σύμβαση μίσθωσης του κτιρίου μεταξύ της Αττικό Μετρό Α.Ε. και του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, διάρκειας 50 ετών. Στις 7 και 8 Μαΐου του 2015 το ΕΜΣΤ μετακομίζει τις διοικητικές υπηρεσίες και τον εξοπλισμό του στον πρώτο όροφο του νέου κτηρίου, κάνοντας έτσι το πρώτο βήμα για το άνοιγμα του μουσείου.

*Υπενθυμίζεται ότι τα μουσεία της χώρας θα ανοίξουν στις 15 Ιουνίου 2020.