Kitsch: Ένα απολαυστικό αφιέρωμα στην κακογουστιά

Λέξεις: winteracademy.blogspot.com

Εικόνα: Θωμάς Τζίρος

Όσοι ασχολούνται με την ιστορία της τέχνης θα σας πουν ότι ο όρος κιτς εμφανίστηκε στα μέσα του προπερασμένου αιώνα, με σκοπό να χαρακτηρίσει την υπερβολική χρήση του συναισθήματος και του μελοδραματισμού στην τέχνη, ή ακόμη και αυτή καθαυτή τη φτηνή, εμπορική, αμφιβόλου αισθητικής τέχνη. Συνθέτες όπως ο Tchaikovsky και ζωγράφοι όπως ο Repin έχουν συχνά «στιγματιστεί» με την ταμπέλα του κιτς.

Στη δεκαετία του ’30 ο όρος αρχίζει να γίνεται ευρύτερα γνωστός με την κακή ερμηνεία που επικρατεί ως σήμερα, ως το αντίθετο δηλαδή της υψηλής τέχνης και του avant-garde. Έπειτα ήρθε η pop art, η camp αισθητική, ο μεταμοντερνισμός, έννοιες που φλέρταραν επικίνδυνα με το κιτς, καθιστώντας ολοένα και πιο ασαφή τα όρια ως προς το τι μπορεί να θεωρηθεί κιτς και τι όχι.

Η λέξη αισθητική είναι νομίζω η λέξη κλειδί στην παραπάνω προσέγγιση του ορισμού του κιτς, και θα συμφωνήσετε πιστεύω μαζί μου πως, σε γενικές γραμμές, ο όρος κιτς θεωρείται σήμερα συνώνυμος του κακού γούστου.

Ο οδοστρωτήρας του lifestyle και των συνοδευτικών του εντύπων ήρθε βέβαια να απενοχοποιήσει το κιτς, κάπου εκεί στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Το κιτς γίνεται πλέον cult, η trash κουλτούρα αναδύεται θριαμβευτικά προς το mainstream, η φτηνή, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τηλεοπτική αισθητική επικρατεί πλήρως. Ο Φλωρινιώτης και οι βιντεοταινίες του ’80 δίνουν τη θέση τους στο Ερωτοδικείο και στον Χορταρέα. Στη νέα χιλιετία της κυριαρχίας του διαδικτύου, η νοσταλγία για τους παραπάνω ήρωες (και όχι μόνο) χτυπάει κόκκινο.

Από την άλλη, όλα είναι θέμα γούστου, και το γούστο, όπως βέβαια και η τέχνη ή η αισθητική, είναι καθαρά υποκειμενική έννοια. Ποιος είναι άλλωστε αυτός που θα ορίσει το τι είναι κακόγουστο και τι όχι, θέτοντας κριτήρια που εκ των πραγμάτων δε μπορούν να είναι αντικειμενικά;

Ημερολόγιο

Ας αφήσουμε καλύτερα τους προβληματισμούς κι ας θυμηθούμε κάποια χαρακτηριστικά γεγονότα που σημάδεψαν την έννοια κιτς τα τελευταία πενήντα χρόνια:

1957: Ο Elvis Presley αγοράζει την έπαυλη Graceland στο Μέμφις, σε μια έκταση 55 στρεμμάτων, και στα είκοσι χρόνια ζωής που του απομένουν κάνει το παν (τοποθετεί πχ στην είσοδο την περίφημη Μουσική Πύλη) για να τη μετατρέψει σ’ ένα απέραντο μουσείο του κιτς, δίνοντας πιθανότατα την έμπνευση σ’ έναν άλλον αστέρα της μουσικής να δημιουργήσει τη δική του Neverland αρκετά χρόνια αργότερα.

1958: Ο Ed Wood, περήφανος κάτοχος του τίτλου του «χειρότερου σκηνοθέτη όλων των εποχών» και ήρωας της ομώνυμης ταινίας του Tιμ Μπάρτον, σκηνοθετεί το απόλυτο «αριστούργημά» του «Plan 9 from Οuter Space». Τα λόγια περιττεύουν όταν μιλά η εικόνα:

1972: Προβάλλεται το «Pink Flamingos», ένα ανεπανάληπτο όσο και απερίγραπτο cult / trash / kitsch / όπως-θέλετε-πείτε-το έπος κακογουστιάς του Τζον Γουότερς με πρωταγωνίστρια την τραβεστί Divine.

1988: Eurovision. Η πρόταση θα μπορούσε να τελειώσει εδώ, καθώς ο διαγωνισμός που όλοι αγαπάμε να μισούμε έχει πολλάκις χαρακτηριστεί ως «κιτς πανηγυράκι», ενόψει όμως της πολυδιαφημιζόμενης και πολυδάπανης φετινής συμμετοχής της χώρας μας, ας θυμηθούμε την αλησμόνητη εμφάνιση της Αφροδίτης Φρυδά με τον ύμνο «Κλόουν». Κοστούμια, χορευτικό, σύνθεση, στίχοι, καθώς και το σκηνοθετικό εύρημα του τέλους, την καθιστούν αξεπέραστο μνημείο κακογουστιάς. Πολλοί προσπάθησαν να τη φτάσουν, ουδείς όμως το κατάφερε!

1990: O Jean Paul Gaultier σχεδιάζει τα κοστούμια για την Blonde Ambition Tour της Madonna, μαζί και τον περίφημο κορσέ καθώς και το στηθόδεσμο με τους κώνους.

1991: Ο έτσι κι αλλιώς θιασώτης του κιτς Jeff Koons εκτελεί κίνηση ματ : παντρεύεται την πορνοστάρ Cicciolina και αποτυπώνει με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο την εκρηκτική σχέση τους στην έκθεσή του Made In Heaven, προκαλώντας σάλο (αλλά και μια ωραιότατη εισροή δολαρίων στον τραπεζικό του λογαριασμό).

1995: Εννέα λευκά αγάλματα με τη μορφή του Michael Jackson, ύψους δέκα μέτρων, κάνουν την εμφάνισή τους σε ισάριθμες Ευρωπαϊκές πόλεις, με σκοπό τη διαφήμιση του άλμπουμ History. Η αρχή ενός μεγάλου ατέλειωτου κατήφορου που συνεχίζεται μέχρι σήμερα για τον ταλαντούχο τραγουδιστή. Δυστυχώς κανένα από αυτά δε θα διατίθεται προς πώληση στη δημοπρασία 2.000 αντικειμένων του τραγουδιστή που θα διεξαχθεί αυτές τις μέρες στο Λος Άντζελες.

2000: Ο John Travolta εγκαινιάζει μια νέα κιτς χιλιετία, κάνοντας πραγματικότητα το όνειρο (!) της μεταφοράς στην οθόνη του βιβλίου «Battlefield Earth» του ιδρυτή της Σαϊεντολογίας L. Ron Hubbard. Η αποτυχία ήταν εξασφαλισμένη και το όνειρο κατέληξε ένας εφιάλτης που όλοι προσπαθούν να ξεχάσουν.

2001: Η Bjork πηγαίνει στην απονομή των Oscar ντυμένη κύκνος. Ταπεινωμένη, κρυμμένη στα παρασκήνια του Kodak Theater, η Cher τρώει το καπέλο της από ζήλεια…

2006: Πεθαίνει ο Vladimir Tretchikoff, Ρώσος ζωγράφος, ένας από τους πιο εμπορικούς καλλιτέχνες του περασμένου αιώνα, γνωστός και ως Βασιλιάς του Κιτς. Το πιο διάσημο έργο του, The Chinese Girl, θεωρείται πως είναι αυτό με τις περισσότερες ανατυπώσεις ξεπερνώντας ακόμη και τη Mona Lisa του Ντα Βίντσι! Μία από τις τελευταίες αναφορές στο συγκεκριμένο έργο μπορείτε να δείτε και στο video του περίφημου Young Folks των Σουηδών ποπ-άδων Peter, Bjorn & John.

Δείτε, Ακούστε, Διαβάστε

1) Ως μορφή τέχνης, το κιτς διαθέτει όχι μόνο το δικό του περιοδικό (www.kitschmag.com) αλλά και τη δική του… Biennale.

2) Με τη σοβαρή προσέγγιση της κιτς τέχνης καταπιάνεται το www.kitschforum.com, με την πιο ανάλαφρη της κουλτούρας του κιτς, το www.worldofkitsch.com.

3) «Είμαστε περικυκλωμένοι από το κιτς. Βρίσκεται παντού: στην τηλεόραση, στις εφημερίδες, στην ιδιωτική μας ζωή, στην πολιτική. Ακόμη κι ο πόλεμος παρουσιάζεται με κιτς τρόπο» γράφει ο Κούντερα στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Kitsch and Art» του Tomas Kulka. Διαβάστε το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου εδώ

4) Στο flickr οι φωτογραφίες με ετικέτα ‘κιτς’ ξεπερνούν τις 50.000! Αρκετά είναι και τα σχετικά blogs: kitsch-y-cool, eastcoastkitsch, kitchenretro, retromodgirl, apatchworkworld, όλα στο blogspot.com. Δείτε ακόμη το πολύ ενδιαφέρον blog του Σουηδού καλλιτέχνη Max Magnus Norman

5) Φτιάξτε μόνοι σας ένα μικρό κιτς γλυπτό χρησιμοποιώντας μια συρμάτινη κρεμάστρα, τα παλιά σας παιχνίδια και ό,τι άλλο άχρηστο αντικείμενο σας περισσεύει.

6) Μετατρέψτε το σπίτι σας σε ναό του κιτς: Ψωνίστε μπιμπελό, διακοσμητικά αντικείμενα και ότι άλλη σαχλαμάρα θέλετε από το sacredkitschstudio.com, το www.kitschulike.com, το www.kitschcity.com, το www.kitschshop.com και το kitschcafe.etsy.com. Καλύτερα όμως να πάρετε πρώτα μερικές ιδέες από το www.kitschdesigns.com

7) Θέλετε κάτι πιο επώνυμο αλλά εξίσου κακόγουστο; Αν σας περισσεύουν μερικές χιλιάδες δολάρια χτυπήστε ένα από τα 2.000 προσωπικά αντικείμενα του Michael Jackson που αναφέραμε παραπάνω ή έστω κάποιο αντικείμενο (όπως την πένα Cartier με την οποία υπέγραφε τις θανατικές καταδίκες) του Saddam Hussein.

8) Ντυθείτε κιτς! Απλά ( www.kitschklothing.com), πρακτικά (www.kitschnglam.com) ή «κουτούρ» (www.kitschcouture.com) για να θυμηθούμε και τη συμπαθή λαϊκή αοιδό. Μην ξεχάσετε όμως και τον τετράποδο φίλο σας ( www.kitschcollars.com)

9) Δε σας αρκεί η κιτς διακόσμηση των Ελληνικών εστιατορίων και αναζητάτε κάτι πιο σκληροπυρηνικό; Κάντε μία κράτηση στο ρεστοράν Kitsch του Άμστερνταμ, και νιώστε «σα να μπαίνετε σε μια σκηνή από το Saturday Night Fever».

10) Οι 10 σημαντικότεροι κιτς προορισμοί για το Lonely Planet και το Out Traveler.

Αν πιστεύετε λοιπόν ότι το έχετε εμπεδώσει το αντικείμενο, πηγαίνετε μέχρι το www.kitschornot.com όπου μπορείτε να δοκιμάσετε το δικό σας κιτς αισθητήριο ως προς το τι είναι τελικά κιτς και τι όχι, καθώς και να ανεβάσετε φωτογραφίες από τα δικά σας προσωπικά μνημεία του κιτς!

Τι είναι τελικά το κιτς; Μια παρεξηγημένη μορφή τέχνης; Μια εύκολη δικαιολόγηση της παντελούς έλλειψης ταλέντου και αυθεντικής έμπνευσης; Μια πολύ έξυπνα στημένη βιομηχανία της νοσταλγίας (πόσο συχνά συναντήσατε τους όρους retro, vintage κ.α. στα παραπάνω links;) με στόχο το εύκολο κέρδος; Ή πρόκειται τελικά για μια κακοποίηση της προσωπικής μας αισθητικής; Διαλέγετε και παίρνετε.