Το μεγάλο “ταξίδι” από την Αλβανία στην Ελλάδα μέσα από τον φακό του Σπύρου Στάβερη

Στις αρχές του 1991 ο Σπύρος Στάβερης «αιχμαλώτισε» με το φακό του τους πρώτους Αλβανούς μετανάστες στην Ελλάδα, στο πλαίσιο φωτορεπορτάζ για το περιοδικό «Ένα». Τριάντα και πλέον χρόνια μετά, ο σπουδαίος φωτογράφος παραχωρεί το σημαντικό αυτό υλικό στο νεοσύστατο Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης, που συγκρότησαν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Το Αρχείο και οι φωτογραφίες του Στάβερη θα παρουσιαστούν σε εκδήλωση σήμερα στην Αθήνα.

«Ήταν ένα πολύ σύντομο ταξίδι που κάναμε μαζί με τον Άρη Δαβαράκη. Τότε συνεργαζόμασταν με το περιοδικό “Ένα” και ο Άρης είχε την ιδέα να κάνουμε ένα ταξίδι για να καταγράψουμε το πρώτο κύμα των Αλβανών μεταναστών», θυμάται ο Σπύρος Στάβερης μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. Η δημοσιογραφική ομάδα επισκέφθηκε τέσσερα ελληνικά χωριά των συνόρων για τις ανάγκες του φωτορεπορτάζ, το Δελβινάκι, τον Τσαμαντά, την Παγωνιανή και τους Φιλιάτες.

Στις ασπρόμαυρες εικόνες που αποτύπωσε με το φακό του ο Σπύρος Στάβερης διακρίνεται η αισιοδοξία των μεταναστών που έφευγαν από το υπό κατάρρευση κομμουνιστικό καθεστώς της γειτονικής χώρας και αναζητούσαν ένα καλύτερο μέλλον στην Ελλάδα. «Ήταν η στιγμή που τα σύνορα ήταν αρκετά προσβάσιμα, δεν υπήρχε μεγάλος έλεγχος με τοίχους και συρματοπλέγματα, όπως βλέπουμε σήμερα, και μπορούσες εκείνη την περίοδο να τα περάσεις αρκετά εύκολα. Ξεκίνησαν κυρίως νέα παιδιά να δουν τι υπάρχει από την άλλη πλευρά. Είχαν μια φαντασίωση, τη στιγμή που κατέρρεε το καθεστώς Χότζα στην Αλβανία, να δουν έναν άλλο τρόπο ζωής», αναφέρει ο φωτογράφος.

Ο ίδιος περιγράφει εκείνη την εποχή «περισσότερο σαν εκδρομή» για τους μετανάστες. «Φαίνεται και στις φωτογραφίες ότι ξεκίνησαν χωρίς καθόλου αποσκευές, δεν ξέρω αν είχαν καν μια αλλαξιά ρούχα μαζί τους γι’ αυτό το ταξίδι που ήταν περισσότερο σαν εκδρομή. Μια χαρούμενη εκδρομή κατέγραψα. Δεν ξέρω τι ακριβώς είχαν σκοπό να κάνουν, μάλλον να δουν λίγο τι γίνεται στην Ελλάδα και μετά να γυρίσουν στα σπίτια τους».

Επίσης, ο κ. Στάβερης υπογραμμίζει την αλληλεγγύη που έδειξαν οι κάτοικοι των τεσσάρων χωριών στους μετανάστες, αλληλεγγύη που παραπέμπει στην υποδοχή από τους νησιώτες των προσφύγων το 2015 στην Ελλάδα. «Υπήρχε μια πολύ μεγάλη κινητοποίηση και ένα δόσιμο που φαίνεται και στις φωτογραφίες και μεταφράστηκε με φαγητά, ρούχα, κρεβάτια για να κοιμηθούν. Στα τέσσερα χωριά που επισκεφθήκαμε υπήρχε μεγάλη αλληλεγγύη του ντόπιου πληθυσμού με τα παιδιά αυτά», περιγράφει.

Όντας και ο ίδιος παιδί Ελλήνων μεταναστών στο Παρίσι, ο Σπύρος Στάβερης έχει μια ιδιαίτερη ευαισθησία στα θέματα της μετανάστευσης. Μπορεί να μην συνέχισε τη συστηματική καταγραφή της αλβανικής μετανάστευσης, παρά μόνο να αποτύπωσε στη συνέχεια με το φακό του σποραδικά στιγμιότυπα από τη ζωή των Αλβανών στην Αθήνα, ωστόσο αυτό το ντοκουμέντο του 1991 αποφάσισε να το παραχωρήσει στα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), στο νεοσύστατο Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης. Ο ίδιος σημειώνει τη μακρά σχέση που τον συνδέει με τα ΑΣΚΙ καθώς ο θείος του, συγγραφέας και αγωνιστής, Ηλίας Στάβερης, είχε παραχωρήσει το προσωπικό του αρχείο εκεί.

Μέσα από το Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης, τα ΑΣΚΙ επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα δυναμικό αρχείο τεκμηρίων και προφορικών μαρτυριών που θα εστιάζει στην αλβανική μεταναστευτική εμπειρία. Το αρχείο συγκροτήθηκε με την υποστήριξη της Πρωτοβουλίας για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος στο Πανεπιστήμιο Columbia.

«Η ανάγκη για τη δημιουργία αυτού του Αρχείου ήταν πολυεπίπεδη, κοινωνική και πολιτική, γιατί τα άτομα μεταναστευτικής καταγωγής από την Αλβανία στην Ελλάδα είναι εκατοντάδες χιλιάδες, υπάρχουν σε κάθε πτυχή και έκφανση της ζωής στην Ελλάδα και πολλές φορές αυτή η ιστορία είναι παραγνωρισμένη ή και διαστρεβλωμένη. Οπότε το να υπάρξει ένα αρχείο το οποίο συλλέγει και τεκμήρια και συνεντεύξεις από τα ίδια τα άτομα δίνει μια διάσταση της ιστορίας από τα κάτω, προερχόμενης από αυτούς και αυτές που τη βίωσαν», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η συντονίστρια του Αρχείου, Ιλιρίντα Μουσαράι.

Το πρώτο αρχείο που αποκτήθηκε στο πλαίσιο αυτού του πρότζεκτ ήταν οι συγκεκριμένες φωτογραφίες του Σπύρου Στάβερη και ακολούθως το αρχείο του Φόρουμ Αλβανών Μεταναστών, συλλογικότητας με ακτιβιστική δράση που λειτουργούσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ως τις αρχές του 2000.

Αναφερόμενη στη σημασία των φωτογραφιών του Σπύρου Στάβερη, η Ιλιρίντα Μουσαράι επισημαίνει: «Το βασικό είναι πως όταν μιλάμε για τις πρώτες μεταναστευτικές ροές, τα ίδια τα υποκείμενα, πέρα από τις προφορικές τους ιστορίες και τα πολύ λίγα πράγματα που μπορεί να έφεραν μαζί τους, συνήθως δεν έχουν τη δυνατότητα να καταγράψουν ή να έχουν τεκμήρια της μετακίνησης. Και το να υπάρχουν ανάλογα ρεπορτάζ που δείχνουν αυτή τη μετακίνηση είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί μιλάμε κυριολεκτικά για τη στιγμή της μεταναστευτικής ροής. Δεν μιλάμε για την εγκατάσταση, μιλάμε για τη στιγμή που οι άνθρωποι ταξιδεύουν, περνάνε τα σύνορα, προσπαθούν να εγκατασταθούν».

Ούσα παιδί δεύτερης γενιάς Αλβανών μεταναστών και η ίδια, η κ. Μουσαράι περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι οι συγκεκριμένες εικόνες της χτύπησαν «μια πολύ ευαίσθητη χορδή». «Στις περισσότερες φωτογραφίες οι άνθρωποι χαμογελάνε, εμένα αυτό μου έβγαλε όλη αυτή την ελπίδα, που έφεραν μέσα τους και οι γονείς μας και που διακρίνω και στα πρόσωπα αυτά. Ήταν η στιγμή της ελπίδας που πολλές φορές εξαιτίας των μεταναστευτικών πολιτικών και των δυσκολιών που συνάντησαν στην Ελλάδα, αυτή η ελπίδα δοκιμάστηκε και ποδοπατήθηκε».

Παράλληλα με την αρχειοθέτηση των τεκμηρίων που έχουν ήδη αποκτηθεί ή είναι σε διαδικασία παραχώρησης, το Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης απευθύνει και ανοιχτό κάλεσμα σε συλλογικότητες και μεμονωμένα άτομα να παραχωρήσουν υλικό που μπορεί να έχουν στη διάθεσή τους, όπως φωτογραφίες, ημερολόγια, γράμματα και εφημερίδες. Το υλικό αυτό δεν είναι απαραίτητο να αφορά μόνο στην περίοδο μετά την εγκατάσταση των μεταναστών στην Ελλάδα. «Κάθε οικογένεια έχει φέρει κάτι μαζί της, φωτογραφίες συγγενών, γράμματα παππούδων, βιβλία από την Αλβανία. Θα μας ενδιέφεραν και αυτά γιατί είναι αυτή η συνέχεια μέσα στην ασυνέχεια, καθώς ήταν πολύ βίαιος αυτός ο ξεριζωμός και η μετανάστευση, αλλά ακόμα προσπαθούσαν να κρατήσουμε κόμβους σύνδεσης, ανάμνησης, νοσταλγίας. Είναι και αυτό ένα μέρος της αλβανικής μετανάστευσης, οι αναμνήσεις και τα τεκμήρια πριν από τη μετανάστευση», εξηγεί η συντονίστρια του Αρχείου.

Σε επόμενο στάδιο, οι ερευνητές θα προχωρήσουν και στην καταγραφή προφορικών μαρτυριών. Στόχος του αρχείου, είναι επιπλέον, η ανάδειξη της τεράστιας ποικιλίας των βιωμάτων, «ποικιλία ως προς την αντιμετώπιση που έζησαν στην Ελλάδα, ποικιλία ανάλογα με το φύλο, γιατί πολλές φορές η αλβανική μετανάστευση νοείται ως μια ανδρική υπόθεση και δεν είναι έτσι, ποικιλία στη σεξουαλικότητα. Θέλουμε να δούμε ένα ευρύτερο φάσμα διαθεματικό ως προς την αλβανική μετανάστευση», διευκρινίζει η κ. Μουσαράι.

Η ίδια διευκρινίζει, εξάλλου, ότι το συγκεκριμένο Αρχείο, όπως και όλα τα ΑΣΚΙ, «είναι ένα ανοιχτό αρχείο. Δηλαδή δεν έχει σκοπό να οριοθετηθεί ή να είναι χώρος προνομιακός για κάποιους συγκεκριμένους ερευνητές, αλλά θέλουμε να είναι ανοιχτό στο ευρύ κοινό για προσωπικούς ή ερευνητικούς λόγους».

Το Αρχείο Αλβανικής Μετανάστευσης θα παρουσιαστεί σε εκδήλωση με τίτλο «Κοιτώντας τις φωτογραφίες των γονιών μου: 30 χρόνια αλβανικής μετανάστευσης» σήμερα Σάββατο, στις 5 μ.μ., στο Κέντρο Τεχνών του δήμου Αθηναίων (πρώην ΕΑΤ-ΕΣΑ, πάρκο Ελευθερίας), στο πλαίσιο του φεστιβάλ Ιστορίας «30 χρόνια ΑΣΚΙ- Η Ιστορία μας αφορά!» των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Στην εκδήλωση θα μιλήσουν ο φωτογράφος, Σπύρος Στάβερης, ο ιστορικός και διευθυντής των ΑΣΚΙ, Κωστής Καρπόζηλος, η συντονίστρια του Αρχείου, Ιλιρίντα Μουσαράι, ο κοινωνικός επιστήμονας, ακτιβιστής και πρώτης γενιάς μετανάστης, Ερβίν Σέχου, και οι νέοι δεύτερης γενιάς μεταναστών: ο καλλιτέχνης-ακτιβιστής, Μαρλένο Νίκα, η δημοσιογράφος, Άννα Νίνη, και η θεωρητικός κριτικών σπουδών και τέχνης, Πάτυ Βαρδάμη. Η εκδήλωση θα μεταδοθεί ζωντανά και στο Facebook.

πηγή – Μαρία Κουζινοπούλου / ΑΠΕ ΜΠΕ

*Επισυνάπτονται φωτογραφίες του Σπύρου Στάβερη για την αλβανική μετανάστευση, τις οποίες παραχώρησε ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για χρήση. Copyright: Σπύρος Στάβερης